ปลุกประวัติศาสตร์ด้วยกลิ่นหอม

นิทรรศการดังกล่าวสร้างความฮือฮาในเมืองดุสเซลดอร์ฟ ประเทศเยอรมนี โดยที่ประวัติศาสตร์ ศิลปะ และความทรงจำของมนุษย์ได้รับการถ่ายทอดออกมาไม่ใช่ด้วยสีหรือเสียง แต่ด้วยกลิ่น ซึ่งเป็นภาษาที่มองไม่เห็นแต่ทรงพลังเพียงพอที่จะปลุกหน้ากระดาษในอดีตที่ดูเหมือนจะหลับใหลไปแล้วให้กลับมามีชีวิตชีวาอีกครั้ง

ทันทีที่ประตูกระจกของพิพิธภัณฑ์ Kunstpalast ปิดลง กลุ่มนักศึกษาชาวเยอรมันก็หัวเราะเบาๆ เมื่อพวกเขาค้นพบว่าสิ่งที่พวกเขาเห็นตรงหน้าไม่ใช่ภาพวาดหรือรูปปั้น แต่เป็น... ท่อเล็กๆ ที่ส่งกลิ่นอับที่ไม่อาจบรรยายได้

ช่วงเวลาเล็กๆ นั้นเปรียบเสมือนการทักทายนิทรรศการที่กำลังสร้างความฮือฮาในเมืองดุสเซลดอร์ฟ ที่ซึ่งประวัติศาสตร์ ศิลปะ และความทรงจำของมนุษย์ถูกปลุกให้มีชีวิต ไม่ใช่ด้วยสีสันหรือเสียง แต่ด้วยกลิ่น ภาษาที่มองไม่เห็นแต่ทรงพลังพอที่จะปลุกหน้ากระดาษแห่งอดีตที่ดูเหมือนจะหลับใหลลง จากจุดนี้ การเดินทางทางอารมณ์จะเปิดขึ้นในแบบที่ศิลปะภาพแทบจะเทียบไม่ได้ เพราะแต่ละกลิ่นคือความทรงจำ แต่ละความทรงจำคือเรื่องราวที่ดึงดูดผู้ชมให้หยั่งลึกลงไปในห้วงเวลาของวัฒนธรรมยุโรป

นักท่องเที่ยวเพลิดเพลินกับกลิ่นหอมที่พิพิธภัณฑ์ Kunstpalast ประเทศเยอรมนี ภาพ: NAM VINH

นิทรรศการ “พลังแห่งกลิ่นหอม” ที่พิพิธภัณฑ์ Kunstpalast นำเสนอกลิ่นหอม 81 กลิ่นที่สะท้อนประวัติศาสตร์ 1,000 ปี จัดแสดงใน 37 ห้อง ตั้งแต่ศาสนา พิธีกรรม สงคราม ไปจนถึงสตรีนิยมและความรัก ผู้ชมเริ่มต้นด้วยกลิ่นหอมของธูปที่ลอยอบอวลไปทั่วพื้นที่ยุคกลาง ราวกับถูกพาเข้าสู่โบสถ์ยุโรปโบราณ ที่ซึ่งความเชื่อและควันธูปผสานกันเป็นสัญลักษณ์แห่งพลังทางจิตวิญญาณ

เพียงไม่กี่ก้าวต่อมา กลิ่นหอมอันเคร่งขรึมก็ถูก “พัดพา” หายไปในทันทีด้วยกลิ่นอายของถนนในปารีสยุคกลางที่ผสมผสานกลิ่นขยะ เชื้อรา และกลิ่นกายที่ไม่ได้รับการชำระล้าง ชวนให้นึกถึงชีวิตในเมืองยุโรปในอดีต การเปลี่ยนแปลงของกลิ่นอย่างฉับพลันเช่นนี้ทำให้ผู้ชมไม่เพียงแต่ได้สูดดม แต่ยังได้ “สัมผัส” ไปกับบรรยากาศนั้น ซึ่งเป็นสิ่งที่ภาพถ่าย ข้อความ หรือ วิดีโอ ไม่สามารถถ่ายทอดออกมาได้อย่างเต็มที่

ทันใดนั้น บรรยากาศก็มืดลง ห้องส่งกลิ่นดินปืนและไอโลหะที่ปะปนอยู่ในอากาศ จำลองสงครามที่สมจริงจนหลายคนรู้สึกสะดุ้งโดยสัญชาตญาณ ความตึงเครียดนั้นบรรเทาลงเมื่อก้าวเข้าสู่ห้องสตรีนิยม ที่ซึ่งกลิ่นของหนัง ยาสูบ และวานิลลาพาผู้ชมย้อนเวลากลับไปสู่ยุค 1920 ยุคที่สตรีชาวยุโรปก้าวเข้าสู่ชีวิตสาธารณะ ละทิ้งภาพลักษณ์แบบดั้งเดิมเพื่อแสวงหาอิสรภาพ ณ ที่นี้ โรเบิร์ต มุลเลอร์-กรูโนว์ ภัณฑารักษ์ศิลปะ อธิบายว่ากลิ่นเป็นตัวนำอารมณ์ที่ทรงพลังที่สุด เพราะกลิ่นจะตรงไปยังระบบประสาทอารมณ์ของสมอง ข้ามผ่าน "ตัวกรองเหตุผล" ทำให้ความทรงจำผุดขึ้นมาในลมหายใจเพียงครั้งเดียว

การเดินทางแห่งกลิ่นจบลงด้วยบทหนึ่งว่าด้วยความรัก ซึ่ง Kunstpalast ได้รังสรรค์ “กลิ่นหอม” ของศตวรรษที่ 17 ขึ้นมาใหม่ในภาพวาดของรูเบนส์ นั่นคือ กลิ่นกุหลาบผสมชะมด ซึ่งครั้งหนึ่งเคยถูกมองว่าหายาก แม้สำหรับคนสมัยใหม่ กลิ่นนี้อาจแรงเกินไปสักหน่อย แต่ความรู้สึกไม่สบายใจนี้คือสิ่งที่นิทรรศการพยายามจะสื่อ นั่นคือ ความรู้สึกที่จริงใจในยุคสมัยที่มาตรฐานของแรงดึงดูดนั้นตรงกันข้ามกับปัจจุบันอย่างสิ้นเชิง ด้วยเหตุนี้ ความรัก ซึ่งเป็นอารมณ์สากล จึงกลายเป็นกระแสประวัติศาสตร์ที่รับรู้ได้ด้วยจมูก ไม่ใช่แค่ด้วยสายตา

นิทรรศการนี้ไม่เพียงแต่สร้างผลกระทบทางสายตาและกลิ่นอันเป็นเอกลักษณ์เท่านั้น แต่ยังตั้งคำถามถึงวิธีที่ผู้คนอนุรักษ์วัฒนธรรมไว้อีกด้วย ขณะที่ศิลปะสมัยใหม่ได้ขยายขอบเขตไปสู่ประสบการณ์หลากหลายประสาทสัมผัสมากขึ้นเรื่อยๆ โครงการของ Kunstpalast จึงเปรียบเสมือนการทดลองที่ประสบความสำเร็จ ซึ่งพิสูจน์ให้เห็นว่าประวัติศาสตร์สามารถ "ปลุก" ขึ้นมาได้ด้วยวัสดุที่มองไม่เห็น

ผู้เข้าชมออกจากพิพิธภัณฑ์ไปพร้อมกับภาพจำที่ไม่เคยปรากฏมาก่อน หากแต่กลับมีกลิ่นอายบางอย่างที่ยังคงติดตรึงอยู่ในความทรงจำ และกลิ่นอายเหล่านี้เองที่ทำให้นิทรรศการนี้กลายเป็นการ สำรวจ ทางวัฒนธรรมที่แตกต่าง ทั้งสนุกสนานและลึกซึ้ง เปิดมุมมองใหม่ในการบอกเล่าเรื่องราวของศิลปะยุโรปร่วมสมัย

มิญ ลี่

ที่มา: https://www.sggp.org.vn/danh-thuc-lich-su-bang-mui-huong-post823686.html