Từ lỗ hổng kỳ thi đánh giá năng lực “trăm tỷ": Có nên quay lại thi chung?

Kỳ thi đánh giá năng lực do Đại học Quốc gia TPHCM tổ chức trong 8 năm qua, với quy mô gần 800.000 thí sinh và tổng lệ phí dự thi ước tính hơn 200 tỷ đồng đang đối mặt với những lo ngại về các khâu tổ chức, tính công bằng và minh bạch sau khi liên tiếp xảy ra các sự cố gần đây.

Từ vụ việc này, dư luận đã tiếp tục dấy lên những cuộc tranh luận về sự cần thiết của việc tổ chức quá nhiều kỳ thi riêng lẻ để tuyển sinh đại học, với nhiều ý kiến bày tỏ mong muốn hướng tới một kỳ thi tuyển sinh thống nhất.

"Đường đua" đại học từ sớm và gánh nặng tài chính, tâm lý phụ huynh, học sinh

Trước thực trạng “trăm hoa đua nở" của việc tổ chức các kỳ thi riêng và quá nhiều hình thức xét tuyển vào đại học, nhiều gia đình đang phải đối mặt với lịch trình ôn thi dày đặc và áp lực tài chính không nhỏ để con em có thể cạnh tranh trong cuộc đua vào đại học.

Chị Phương Thuý*, phụ huynh học sinh lớp 12, THPT Gia Định, TPHCM, chia sẻ ngoài học ở trường, con chị quay cuồng với lịch học dày đặc, kín mít của các lớp học thêm trực tiếp, cả học trực tuyến để mong có kết quả tốt xét tuyển vào trường đại học mong muốn.

“Con tôi dự kiến đăng ký vào khối các trường thuộc Đại học Quốc gia TPHCM. Ở đây ưu tiên rất nhiều cho thí sinh dự thi kỳ thi đánh giá năng lực nên buộc phải luyện và thi mới có cơ hội trúng tuyển cao", chị Thuý bộc bạch.

Điều này khiến cho thời gian để vui chơi hoặc dành cho các nhu cầu giải trí khác của con gần như không còn. Không chỉ xót con áp lực, mỗi ngày vợ chồng chị Thuý còn phải lo xoay sở chi phí đi học thêm.

Từ lỗ hổng kỳ thi đánh giá năng lực “trăm tỷ: Có nên quay lại thi chung? - 1 — Nhiều học sinh, phụ huynh cảm thấy mệt mỏi vì có quá nhiều kỳ thi để tuyển sinh (Ảnh minh hoạ: Hải Long).

Gia đình chị Thuý, vốn là lao động tự do, nhận chở vật liệu xây dựng phế thải từ các công trình phá dỡ nên bữa có việc, bữa không.

“Thấy con ham học và quyết tâm vào được trường mong muốn nên chúng tôi phải cố gắng cật lực lo cho con có cơ hội được học và thi như bạn bè. Nếu con chỉ thi tốt nghiệp THPT và lấy điểm đó xét tuyển đại học thì cơ hội giảm đi nhiều. Tôi chỉ ước, kỳ thi đại học không quá vất vả, sao cho chỉ cần thi một loại hình thôi", chị Thuý trải lòng.

Xác định phải ôn thi nhiều loại hình và luyện thi sớm đã trở thành gánh nặng của nhiều học sinh. Minh Thành*, học sinh Trường THPT Chu Văn An (Biên Hòa, Đồng Nai), dù chỉ vừa trúng tuyển lớp 10, cũng đã lên kế hoạch ôn thi đánh giá năng lực ngay từ bây giờ để hướng tới mục tiêu vào Trường Đại học Bách khoa, Đại học Quốc gia TPHCM.

"Cách tính điểm xét tuyển của trường dành ưu thế cho kỳ thi đánh giá năng lực, em được anh chị khóa trước khuyên muốn có tỷ lệ trúng tuyển cao buộc phải thi đánh giá năng lực", Thành giải thích.

Từ lỗ hổng kỳ thi đánh giá năng lực “trăm tỷ: Có nên quay lại thi chung? - 2 — Thí sinh dự thi đánh giá năng lực năm 2025 (Ảnh: Bách khoa).

Tình hình tương tự cũng diễn ra ở Hà Nội. Chị Nguyễn Quỳnh Mai (Nam Từ Liêm, Hà Nội) có con sinh năm 2008. Hai năm trước, khi con vừa kết thúc kỳ thi tuyển sinh lớp 10 năm 2023, chị Mai đã đưa con vào một cuộc đua khác - kỳ tuyển sinh đại học 2026.

“Không chỉ riêng tôi, nhiều phụ huynh tôi quen không dám cho con nghỉ ngơi sau kỳ thi chuyển cấp mà bắt tay ngay vào việc chuẩn bị cho kỳ thi đại học của 3 năm sau. Với chính sách tuyển sinh liên tục thay đổi, loạn phương thức tuyển sinh, không ai biết năm tới phương thức nào sẽ có lợi thế, chúng tôi buộc phải trang bị cho con càng nhiều điều kiện càng tốt”, chị Mai chia sẻ.

Để đạt mục tiêu, hai mẹ con xây dựng cả một kế hoạch dày đặc cho 3 năm. Theo đó, con chị Mai ôn thi IELTS và SAT ngay từ đầu năm lớp 10. Chị Mai đặt mục tiêu cho con phải hoàn thành 2 chứng chỉ này trước học kỳ II của lớp 11.

Từ học kỳ II lớp 11, con chị Mai chuyển sang ôn thi đánh giá tư duy (TSA) của Đại học Bách khoa Hà Nội. Lớp 12 là thời gian ưu tiên đặc biệt cho kỳ thi tốt nghiệp THPT.

Song, chị vẫn chưa an tâm với hành trình này bởi quy định tuyển sinh của các trường thay đổi liên tục khiến gia đình luôn rơi vào tâm thế phấp phỏng.

Chị Mai thừa nhận việc con bước vào đường đua đại học từ lớp 10 khiến áp lực học tập, thi cử trở nên nặng nề hơn. Đồng thời, việc phải chuẩn bị nhiều điều kiện, nhiều loại chứng chỉ khác nhau làm tăng chi phí học tập.

Từ lỗ hổng kỳ thi đánh giá năng lực “trăm tỷ: Có nên quay lại thi chung? - 3 — Chị Nguyễn Quỳnh Mai (Nam Từ Liêm, Hà Nội)

Chị Mai nêu quan điểm, là một phụ huynh, dù có khả năng trang bị cho con những điều kiện khác nhau, chị vẫn mong muốn kỳ thi đại học trở về như trước đây, chỉ có một phương thức tuyển sinh duy nhất.

“Tất cả học sinh giàu hay nghèo, nông thôn hay thành thị đều có quyền lợi ngang nhau trước cánh cổng đại học”, chị Mai nêu quan điểm.

Dưới phần bình luận trong tuyến bài viết Lỗ hổng của kỳ thi đánh giá năng lực “trăm tỷ" nhiều ý kiến bạn đọc cũng đề xuất xem xét lại phương án tổ chức một kỳ thi chung.

Năm 2025, hàng loạt cơ sở giáo dục đại học tiếp tục tổ chức các kỳ thi riêng để tuyển sinh như: Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại học Quốc gia TPHCM, Đại học Bách khoa Hà Nội, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Trường Đại học Sư phạm TPHCM, Kỳ thi V-SAT, Kỳ thi riêng của trường đại học khối công an, quân đội…

Số trường sử dụng phương thức tuyển sinh ở các kỳ thi riêng cũng lên tới hàng trăm trường. Do đó, nhiều thí sinh muốn tăng cơ hội trúng tuyển đều phải lựa chọn thêm phương thức xét tuyển riêng bên cạnh xét bằng điểm thi tốt nghiệp THPT.

Lạm dụng đánh giá năng lực, mục tiêu giáo dục lệch hướng

ThS Huỳnh Thanh Phú, Hiệu trưởng Trường THPT Bùi Thị Xuân (quận 1, TPHCM) thừa nhận, qua quan sát chung, nhiều phụ huynh, học sinh bày tỏ sự lo ngại về thực trạng có quá nhiều kỳ thi đánh giá năng lực (ĐGNL) được tổ chức dày đặc trong năm học.

Từ những kỳ thi ĐGNL do các đại học quốc gia tổ chức, đến các kỳ thi riêng của từng trường, học sinh buộc phải chạy đua ôn luyện, tham dự liên tiếp, gây ra hệ lụy đáng kể về tài chính, tâm lý và chất lượng giáo dục.

Ông Phú chỉ ra 3 hệ lụy đáng kể từ việc có quá nhiều kỳ thi.

Về kinh phí, mỗi kỳ thi tốn hàng trăm nghìn đến hàng triệu đồng lệ phí, chưa kể chi phí đi lại, ăn ở và ôn luyện. Điều này tạo gánh nặng lớn cho các gia đình thu nhập trung bình trở xuống, đặc biệt ở vùng sâu vùng xa... phải gồng gánh để con có cơ hội dự thi. Không ít học sinh bỏ lỡ cơ hội vì lý do kinh tế, đây là sự bất bình đẳng cần sớm được điều chỉnh.

Về tâm lý, áp lực từ nhiều kỳ thi nối tiếp dễ khiến học sinh kiệt sức, mệt mỏi, thậm chí hoang mang. Việc một số kỳ thi tổ chức sơ sài, quy trình lỏng lẻo còn làm tổn thương lòng tin và động lực học tập của thí sinh. Khi sự công bằng không được bảo đảm, thí sinh thấy mình không được tôn trọng. Song, vì để trúng tuyển, nhiều em không còn lựa chọn nào khác.

Về giáo dục, quá nhiều đơn vị tổ chức kỳ thi riêng lẻ phản ánh sự thiếu thống nhất trong tư duy quản lý.

Ông Phú nhấn mạnh ĐGNL là một công cụ, không phải đích đến. Khi công cụ bị lạm dụng, mục tiêu giáo dục sẽ lệch hướng.

Từ lỗ hổng kỳ thi đánh giá năng lực “trăm tỷ: Có nên quay lại thi chung? - 4 — ThS Huỳnh Thanh Phú, Hiệu trưởng Trường THPT Bùi Thị Xuân, TPHCM

Từ đó, vị Hiệu trưởng đề xuất chỉ cần tổ chức một kỳ thi chung để ĐGNL của học sinh nhằm tạo nên hiệu quả, công bằng, tiết kiệm và giảm áp lực.

“Tôi cho rằng cần một kỳ thi ĐGNL mang tính quốc gia, tổ chức định kỳ, nghiêm túc, chất lượng và có giá trị xét tuyển rộng rãi sẽ là phương án tối ưu.

Việc này vừa đảm bảo sự công bằng, vừa tiết kiệm nguồn lực cho xã hội, đồng thời giúp học sinh tập trung chuẩn bị tốt nhất. Đã đến lúc cần thống nhất một chuẩn đánh giá để hướng tới một nền giáo dục thực chất, khoa học và nhân văn”, ThS Huỳnh Thanh Phú nhấn mạnh.

Từ thực tiễn quản lý giáo dục phổ thông, Hiệu trưởng Trường THPT Bùi Thị Xuân kiến nghị đã đến lúc Bộ GD&ĐT cùng các trường đại học cần nhìn nhận lại toàn diện hệ thống tuyển sinh hiện nay để phù hợp hơn với xu thế mở, linh hoạt và toàn cầu hóa của giáo dục hiện đại.

Ông Phú nêu phương án cho phép tồn tại song song nhiều hình thức vào đại học, không nhất thiết dồn áp lực vào các kỳ thi. Ông đề xuất áp dụng mô hình ghi danh – học tín chỉ – tốt nghiệp, nghĩa là học sinh sau khi tốt nghiệp THPT được đăng ký vào các chương trình đại học. Khi sinh viên học đủ và đạt chuẩn tín chỉ sẽ được cấp bằng. Thay vì giới hạn chất lượng đầu vào, ông cho rằng cần tăng cường kiểm soát chất lượng đầu ra.

Từ lỗ hổng kỳ thi đánh giá năng lực “trăm tỷ: Có nên quay lại thi chung? - 5 — Nhiều ý kiến bày tỏ mong muốn ngành giáo dục có phương án để giảm áp lực học tập cho học sinh (Ảnh minh hoạ: Hải Long).

Theo ông, để đảm bảo chất lượng, cần giới hạn khung thời gian tối đa hoàn thành và có các chốt đánh giá định kỳ. Hình thức này phù hợp với nhóm ngành kinh tế, xã hội, kỹ thuật ứng dụng… và mở ra cơ hội học tập suốt đời, đa dạng đầu vào, giảm gánh nặng thi cử.

Với những ngành đặc thù như y khoa, sư phạm, liên quan trực tiếp đến sức khỏe, nhân cách và sự nghiệp trồng người, bắt buộc phải thi tuyển riêng với chuẩn đầu vào nghiêm ngặt. Học sinh trúng tuyển cần được cấp học bổng 100% để thu hút người giỏi, khơi dậy động lực phụng sự cộng đồng.

Về cơ chế, Bộ GD&ĐT cần sớm chuyển giao toàn bộ quyền tuyển sinh cho các trường đại học có đủ năng lực tự chủ. Bộ chỉ giữ vai trò điều phối chung, xây dựng chuẩn đầu ra và kiểm định chất lượng.

"Đảm bảo được các điều kiện như trên, hệ thống sẽ vừa giảm áp lực thi cử, vừa đảm bảo chất lượng đầu vào, một cách hài hòa, thực tế và hướng đến phát triển bền vững", ông Huỳnh Thanh Phú bày tỏ.

(*) Tên nhân vật đã được thay đổi

Nguồn: https://dantri.com.vn/giao-duc/tu-lo-hong-ky-thi-danh-gia-nang-luc-tram-ty-co-nen-quay-lai-thi-chung-20250620065509770.htm