Ứng dụng khoa học công nghệ trong phát triển văn hóa, con người Đà Nẵng

Ứng dụng khoa học công nghệ vào phát triển văn hóa, con người đang trở thành yêu cầu cấp thiết trong bối cảnh mới. Nhiều chuyên gia cho rằng cần nhận diện đầy đủ hệ giá trị văn hóa và nguồn lực nhân văn của thành phố, đồng thời đẩy mạnh công nghệ trong bảo tồn, số hóa và lan tỏa di sản vật thể, phi vật thể. Các chuyên gia, nhà quản lý đã đưa ra quan điểm và đề xuất giải pháp chiến lược nhằm tạo nền tảng bền vững cho sự phát triển văn hóa, con người Đà Nẵng trong dài hạn.

Ứng dụng công nghệ để nâng tầm các trải nghiệm văn hóa. Trong ảnh: Du khách trải nghiệm thực tế ảo VR 360. Ảnh: THU HÀ

ÔNG NGUYỄN THANH HỒNG, GIÁM ĐỐC SỞ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ:

Gắn kết khoa học và công nghệ với phát triển văn hóa và con người

Thành phố Đà Nẵng đang đứng trước yêu cầu mới, cần phát triển nhanh, bền vững gắn với bản sắc văn hóa, hệ giá trị con người Đà Nẵng; phát triển công nghiệp văn hóa, kinh tế sáng tạo và đô thị thông minh trong giai đoạn 2026 - 2030.

Ứng dụng mạnh mẽ khoa học công nghệ trong phát triển văn hóa, con người Đà Nẵng là nội dung then chốt thể hiện tinh thần đổi mới của Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Với tinh thần đó, UBND thành phố đã chỉ đạo Sở Khoa học và Công nghệ xây dựng Chương trình nghiên cứu, ứng dụng khoa học và công nghệ trong phát triển văn hóa, con người thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2026 - 2030. Đây là bước đi chiến lược, có tầm nhìn dài hạn, góp phần xây dựng Đà Nẵng trở thành thành phố sáng tạo, đáng sống, giàu bản sắc và nhân văn.

Trên cơ sở nhận diện và ứng dụng công nghệ trong bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa, con người, Sở Khoa học và Công nghệ đề xuất quan điểm, giải pháp chiến lược về phát triển văn hóa, con người Đà Nẵng; cơ chế, chính sách phát triển công nghiệp văn hóa, kinh tế sáng tạo; các mô hình phát huy nguồn lực nhân văn phục vụ phát triển bền vững; đóng góp vào nâng cao chỉ số phát triển con người (HDI) của thành phố, duy trì mức trên 0,7.

TS. NGUYỄN THU PHƯƠNG, PHÓ GIÁM ĐỐC SỞ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH:

Xây dựng cơ sở dữ liệu xuất bản số và giới thiệu văn học đất Quảng

Văn học đất Quảng, đặc biệt từ đầu thế kỷ XX, đã trải qua những chuyển biến quan trọng, phản ánh một hiện tượng văn học đặc sắc của cả nước. Tuy vậy, công tác nghiên cứu, sưu tầm, tổng hợp và xuất bản một cách hệ thống để nhận diện đầy đủ hệ giá trị con người và văn hóa đất Quảng vẫn còn nhiều thách thức.

Đến nay chưa có tác phẩm văn học đất Quảng nào được số hóa dữ liệu. Tủ sách Đà Nẵng tại Thư viện Khoa học tổng hợp Đà Nẵng mới bước đầu số hóa được số ít sách địa chí, còn sách văn học đất Quảng gần như bị bỏ ngỏ. Điều này cho thấy khoảng trống rất lớn giữa giá trị của di sản văn học và năng lực khai thác, phát huy giá trị bằng công nghệ.

Thay vì chỉ dừng lại ở những bộ tuyển tập dày hàng nghìn trang để trưng bày hoặc lưu giữ, cần số hóa dữ liệu từ các công trình nghiên cứu, tuyển chọn tác phẩm nhằm rút ra giá trị tư tưởng, nghệ thuật và văn hóa của đội ngũ sĩ phu yêu nước đầu thế kỷ XX, các tác giả tham gia cách mạng, các nhà văn kháng chiến, các tác giả đoạt giải thưởng Hồ Chí Minh và giải thưởng Nhà nước.

Kho dữ liệu ấy sẽ là nền tảng để hình thành một bảo tàng số chuyên đề về văn học đất Quảng theo mô hình công nghệ hiện đại như tại Hàn Quốc, nơi du khách được trải nghiệm không gian trưng bày thông qua thực tế ảo, thực tế tăng cường và trí tuệ nhân tạo.

Bảo tàng văn học không chỉ là nơi lưu giữ hiện vật mà còn mang giá trị sâu sắc về văn hóa, giáo dục và bản sắc. Việc ứng dụng công nghệ 3D, 4D, lập trình tương tác âm thanh, lồng tiếng, tái tạo giọng nói của các nhà văn bằng AI sẽ tạo nên không gian trải nghiệm sinh động, đưa văn học đến gần với công chúng trẻ.

Để hiện thực hóa mục tiêu đó cần thực hiện hai công đoạn lớn: sưu tầm, nghiên cứu, thẩm định tác phẩm dưới sự tham gia của các chuyên gia am hiểu văn học đất Quảng; và xây dựng cơ sở dữ liệu số song song với việc thiết kế bảo tàng chuyên đề.

Việt Nam nói chung và Đà Nẵng nói riêng còn thiếu vắng một không gian văn học hiện đại, ứng dụng AI, VR/AR để hấp dẫn giới trẻ, điều mà nhiều quốc gia trong khu vực đã làm rất thành công.

Với quyết tâm chính trị và đầu tư bài bản, trong 2 - 3 năm tới có thể hình thành một bảo tàng văn học đất Quảng thực tế ảo, trở thành điểm đến văn hóa, du lịch mới, giới thiệu hệ giá trị và tinh thần của vùng đất giàu truyền thống này.

Du khách trải nghiệm chiếu phim tại Bảo tàng Đà Nẵng. Ảnh: XUÂN SƠN.

PGS. TS NGUYỄN THỊ PHƯƠNG CHÂM, VIỆN NGHIÊN CỨU VĂN HÓA:

Nhận diện giá trị văn hóa nền tảng để phát triển bền vững

Sau sắp xếp, sáp nhập, Đà Nẵng trở thành thành phố trực thuộc Trung ương có diện tích lớn nhất cả nước, với hơn 11.859km2 và hơn 3 triệu dân. Quy mô mới đặt ra nhiều yêu cầu và nhận thức mới về định hướng phát triển, trong đó nhận diện đúng giá trị văn hóa, con người giữ vai trò đặc biệt quan trọng. Đây là cơ sở để thành phố nhìn rõ hơn nguồn lực văn hóa, nguồn lực nội sinh then chốt cho phát triển kinh tế - xã hội trong giai đoạn mới.

Các giá trị văn hóa, con người có thể được nhận diện qua 6 lĩnh vực chính: tư tưởng, tinh thần, đạo đức, xã hội, thẩm mỹ và vật chất. Dù khác biệt về nội hàm, các lĩnh vực này gắn kết hữu cơ, bổ trợ lẫn nhau, tạo nên sự phong phú, đa dạng và sức mạnh mềm của cộng đồng. Đây cũng là nền tảng bảo đảm cho phát triển bền vững, giúp thành phố duy trì sự hài hòa giữa tăng trưởng và chiều sâu văn hóa. Quá trình nhận diện giá trị văn hóa, con người Đà Nẵng cần dựa trên nguyên tắc khách quan, đầy đủ và công bằng. Sự khoáng đạt, hào sảng, chân thật, thẳng thắn, nghĩa tình là những phẩm chất nổi bật của văn hóa Đà Nẵng hôm nay, nối tiếp giá trị của xứ Quảng xưa.

Trong lĩnh vực dịch vụ, Đà Nẵng được biết đến như một thành phố du lịch thân thiện và trung thực, với tác phong chuyên nghiệp, niêm yết giá rõ ràng, không phân biệt đối xử giữa du khách và người dân địa phương. Trong đời sống cộng đồng, tinh thần tương thân tương ái được thể hiện tự nhiên và bền bỉ. Chính những giá trị này góp phần tạo nên sức hút đặc biệt của Đà Nẵng điểm đến du lịch hấp dẫn toàn cầu, địa chỉ đầu tư tin cậy và đô thị đáng sống.

Trong bối cảnh các diễn ngôn văn hóa phong phú và đa chiều, việc nhận diện hệ giá trị Đà Nẵng cần quá trình nghiên cứu nghiêm túc, thận trọng. Thành phố cần làm rõ các giá trị nào đã được định hình, giá trị nào đang hình thành, và giá trị nào thể hiện khát vọng của cộng đồng. Đồng thời, cần chỉ ra cơ chế vận động, duy trì và chuyển hóa các giá trị ấy để thích ứng với sự thay đổi nhanh chóng của đời sống hiện đại. Bởi lẽ giá trị văn hóa và con người luôn vận động, đặc biệt tại một đô thị năng động như Đà Nẵng. Nhận diện, xây dựng và vận hành hệ giá trị văn hóa, con người phải là công việc thường xuyên, liên tục. Đây chính là nền tảng vững chắc giúp Đà Nẵng phát triển bền vững, nhân văn và giàu bản sắc trong giai đoạn mới.

TS. NGUYỄN DUY PHƯƠNG, TRƯỞNG KHOA SỬ - ĐỊA - CHÍNH TRỊ, TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM - ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG:

Đưa văn hóa lên nền tảng số

Những giá trị văn hóa cũng như kết quả nghiên cứu về văn hóa Đà Nẵng hiện nay tương đối nhiều nhưng mức độ lan tỏa còn hạn chế. Trong bối cảnh công nghệ bùng nổ, xu hướng tiếp cận thông tin của công chúng thay đổi thì các nghiên cứu, ứng dụng khoa học công nghệ trong phát triển văn hóa, con người Đà Nẵng phải chú trọng đến nền tảng số, đó là cách nhanh nhất đến được với công chúng.

Chẳng hạn, thành phố dự kiến dữ liệu hóa và xây dựng thư viện số về di sản văn hóa các dân tộc thiểu số phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, nghiên cứu ứng dụng khoa học công nghệ xây dựng bản đồ số đối với hệ thống di sản văn hóa phi vật thể quốc gia ở Đà Nẵng.

Tuy nhiên, nếu chỉ dừng lại ở thư viện số, bản đồ số hóa thì chúng ta mới xây dựng kho dữ liệu. Do đó, cần phải tiến thêm bước nữa là từ kho dữ liệu đó, chuyển hóa lên web, app (ứng dụng) để cho người dùng có thể tiếp cận được một cách nhanh nhất hay các bên liên quan có thể tiếp cận được.

TS. TRẦN ĐÌNH HẰNG, PHÂN VIỆN TRƯỞNG PHÂN VIỆN VĂN HÓA, NGHỆ THUẬT, THỂ THAO VÀ DU LỊCH MIỀN TRUNG:

Ứng dụng công nghệ trong bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa thành phố

Đà Nẵng hiện nay là đô thị trực thuộc Trung ương, rộng lớn cả về không gian địa lý, quy mô kinh tế lẫn không gian văn hóa thống nhất, liền mạch và đồ sộ bậc nhất miền Trung - xứ Quảng. Ở đó, di sản Hán Nôm (bao gồm sắc phong, chế phong, gia phả, văn bia, địa bạ, hương ước, hoành phi câu đối, minh văn...) đang hiện hữu như những “bộ gen văn hóa” ghi dấu quá trình khai hoang, mở cõi và xác lập chủ quyền của cha ông ta suốt chiều dài lịch sử. Ứng dụng công nghệ trong công tác bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa là nhu cầu cấp bách để giữ gìn bản sắc, tạo nên chiều sâu văn hóa cho Đà Nẵng phát triển bền vững.

Để giải quyết bài toán mâu thuẫn giữa bảo tồn và phát triển trong một siêu đô thị, phương pháp sưu tầm thủ công truyền thống là không đủ mà cần ứng dụng thành tựu, phương pháp khoa học công nghệ hiện đại thông qua ứng dụng công nghệ số. Phương pháp bảo tồn thủ công truyền thống không còn phù hợp. Thành phố cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số, đặc biệt là xây dựng cơ sở dữ liệu lớn về di sản (Big Data). Quy trình này bao gồm: số hóa bằng máy quét chuyên dụng và máy ảnh độ phân giải cao; dữ liệu hóa nội dung thông qua dịch thuật, chú giải và hướng đến ứng dụng nhận dạng ký tự quang học (OCR) dành cho chữ Hán Nôm; tích hợp dữ liệu từ nhiều nguồn, thống nhất chuẩn định dạng và xử lý trùng lặp.

Quản lý trên nền tảng bản đồ số (GIS) như là một điểm đột phá, thông qua việc xây dựng Bản đồ di sản Hán Nôm số (Heritage GIS Map). Mỗi đình làng, nhà thờ tộc, gia đình sẽ được định vị, kèm thông tin về lịch sử, sắc phong, văn bia và các dòng họ liên quan. Đây là công cụ giúp cơ quan quản lý nắm được mật độ di sản, từ đó có quyết định quy hoạch hợp lý, tránh xâm phạm không gian văn hóa. Cùng với đó, phát triển cổng thông tin trực tuyến và ứng dụng di động với hai phân hệ: quản trị (dành cho cơ quan chức năng theo dõi hồ sơ, tình trạng văn bản) và cộng đồng (cho phép người dân, nhà nghiên cứu tra cứu gia phả, tìm hiểu lịch sử làng xã). Chức năng tìm kiếm thông minh cho phép tra cứu theo từ khóa tiếng Việt hoặc chữ Hán, niên đại, loại hình văn bản…

Triển khai thành công hệ thống này mang lại tác động to lớn và đa chiều cho Đà Nẵng như: Bảo tồn bền vững bằng cách tạo ra “bản sao số” an toàn, lưu giữ vĩnh viễn thông tin dù bản gốc có thể hư hại; giáo dục và cố kết cộng đồng để truyền tải bài học đạo đức, truyền thống gia tộc, nếp sống cộng đồng cho thế hệ trẻ, thu hẹp khoảng cách vùng miền và tăng cường gắn kết cư dân; phát triển kinh tế du lịch, đây là nguồn dữ liệu quý cho du lịch thông minh; du khách có thể quét mã QR để đọc bản dịch văn bia, sắc phong, tăng chiều sâu trải nghiệm...

Du khách có thể quét QR để biết thêm thông tin các hiện vật. Ảnh: THU HÀ

PGS. TS NGUYỄN THỊ THU PHƯƠNG, VIỆN VĂN HÓA, NGHỆ THUẬT, THỂ THAO VÀ DU LỊCH VIỆT NAM:

Đầu tư vào hạ tầng dữ liệu văn hóa - sáng tạo

Sự phát triển của công nghiệp văn hóa đòi hỏi Đà Nẵng phải đầu tư vào hạ tầng dữ liệu văn hóa - sáng tạo. Một hệ sinh thái công nghiệp văn hóa hiện đại cần có khả năng phân tích, dự báo và kết nối thông tin về di sản, nghệ nhân, sản phẩm sáng tạo, sự kiện, không gian sáng tạo và thị trường du lịch.

Đà Nẵng có lợi thế về công nghệ số, vì vậy hoàn toàn có thể tiên phong xây dựng Kho dữ liệu sáng tạo (Creative Data Lake) là một hệ thống dữ liệu tích hợp, giúp thành phố phát triển du lịch văn hóa theo hướng cá nhân hóa trải nghiệm; hỗ trợ sản xuất nội dung số; quản lý di sản bằng công nghệ và đưa ra quyết sách dựa trên dữ liệu.

Một yêu cầu quan trọng khác là bảo đảm sự chuyển hóa của bản sắc thành sản phẩm sáng tạo, thay vì để di sản chỉ đóng vai trò điểm tham quan.

Muốn vậy, thành phố cần kết nối hệ thống nghề truyền thống, nghệ nhân và kiến trúc cổ của ba phường Hội An với các ngành thiết kế, truyền thông, quảng cáo và công nghiệp trải nghiệm - tạo ra những sản phẩm sáng tạo mang dấu ấn địa phương nhưng đáp ứng thẩm mỹ đương đại. Đó có thể là thiết kế thủ công đương đại, nghệ thuật công cộng, chương trình nghệ thuật diễn giải di sản, các festival gắn với dòng chảy văn hóa Hội An - Đà Nẵng hay các sản phẩm văn hóa số khai thác chất liệu di sản.

TS. LÊ XUÂN THÔNG, VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI VÙNG TRUNG BỘ VÀ TÂY NGUYÊN:

Bảo tồn di sản văn hóa vật thể Đà Nẵng trong kỷ nguyên số

Di sản văn hóa vật thể Đà Nẵng, trong bối cảnh duyên hải miền Trung hết sức phong phú, mang nhiều giá trị nổi bật. Hàng chục di vật đã được công nhận bảo vật quốc gia như Đài thờ Trà Kiệu, Đài thờ Mỹ Sơn E1, Tượng Bồ tát Tara, Đài thờ Đồng Dương, Tượng Ganesha, Gajasimha, các phù điêu Apsara, Shiva múa Phong Lệ, Đản sinh Brahma, Uma Chánh Lộ, Tượng Rồng Tháp Mẫm, cùng bộ sưu tập vàng và hạt mã não Lai Nghi...

Đặc biệt, Đà Nẵng sở hữu ba di sản được UNESCO vinh danh: Đô thị cổ Hội An, Khu di tích Mỹ Sơn và di sản tư liệu Ma nhai Ngũ Hành Sơn.

Tuy vậy, những kết quả trên chưa phản ánh đầy đủ trữ lượng di sản của thành phố. Nhiều di tích chưa được xếp hạng do hồ sơ còn dở dang; nhiều di chỉ khảo cổ còn nằm sâu trong lòng đất; nhiều văn bia, sắc phong có giá trị lớn nhưng chưa được kiểm kê toàn diện.

Việc khảo sát, nghiên cứu nhằm chỉ ra trữ lượng và phân loại giá trị di sản phải được tiến hành bài bản, từ đó tổ chức số hóa toàn bộ tư liệu, biên soạn và xuất bản ấn phẩm truyền thống lẫn điện tử.

Trong giai đoạn chuyển đổi số, việc ứng dụng công nghệ vào bảo tồn di sản là yêu cầu tất yếu. Các công nghệ như Lidar, thực tế ảo (VR), trí tuệ nhân tạo (AI) và blockchain đang được nhiều nước áp dụng rộng rãi.

Lidar giúp quét và đo đạc cấu trúc di tích; VR tạo ra trải nghiệm 3D sống động; AI phân tích dữ liệu để theo dõi biến đổi di sản; blockchain bảo đảm tính toàn vẹn và quyền sở hữu trí tuệ của dữ liệu số hóa. Những ứng dụng này không chỉ bảo vệ di sản mà còn mở rộng khả năng tiếp cận, quảng bá và huy động xã hội hóa.

GS. KANG HYUN-JONG, ĐẠI HỌC YUHAN (HÀN QUỐC):

AI và công nghệ số mở lối công nghiệp văn hóa

Đại học Yuhan và thành phố Bucheon (Hàn Quốc) khá thành công trong xây dựng sản phẩm văn hóa trên nền tảng phim hoạt hình và ứng dụng công nghệ AI trong xây dựng các sản phẩm văn hóa thúc đẩy phát triển du lịch địa phương. Đà Nẵng muốn xây dựng thành công ngành công nghiệp văn hóa cần dữ liệu đầy đủ và hoàn chỉnh; từ đó, công nghệ AI kết hợp với dữ liệu văn hóa sẽ viết nên câu chuyện ấn tượng về Đà Nẵng.

Thành phố có thể triển khai ngay các dự án trong thời gian tới như: Dự án ánh sáng Living Ocean trên bãi biển Mỹ Khê, sử dụng bãi biển để chiếu các hình ảnh văn hóa địa phương; biểu diễn trải nghiệm ban đêm trên các dãy núi đá Ngũ Hành Sơn bằng công nghệ 3D mapping; hay xây dựng các bộ phim hoạt hình bằng công nghệ AI để quảng bá hình ảnh du lịch Đà Nẵng.

Để thực hiện hiệu quả ứng dụng công nghệ trong phát triển công nghiệp văn hóa cần có sự liên kết bền vững giữa 3 nhà: nhà trường đóng vai trò đào tạo nguồn nhân lực chuyên môn trong các lĩnh vực hoạt hình, nội dung video, văn học; doanh nghiệp sản xuất và phát triển nội dung; chính quyền xây dựng các chính sách hỗ trợ. Đồng thời, thành phố tập trung khai thác hiệu quả công nghệ AI trong sáng tạo nội dung; tăng cường hợp tác đào tạo quốc tế giữa các trường đại học.

Nguồn: https://baodanang.vn/ung-dung-khoa-hoc-cong-nghe-trong-phat-trien-van-hoa-con-nguoi-da-nang-3313837.html