Vì sao động vật hoang dã không có đôi tai cụp?

(Dân trí) - Những đôi tai cụp mềm mại ở chó, mèo hay thỏ nhà là hình ảnh quen thuộc, nhưng rất hiếm thấy trong thế giới hoang dã.

Tai cụp, đuôi cong hay bộ lông loang vốn được xem là “dấu hiệu nhận diện” của thú nuôi.

Trong tự nhiên, các đặc điểm này gần như không tồn tại.

Lý do rất đơn giản: tai cụp là kết quả của đột biến khiến sụn kém phát triển, hạn chế khả năng xoay tai, định vị âm thanh và phát hiện kẻ săn mồi.

Những cá thể như vậy khó sống sót và bị đào thải nhanh chóng. Đó là lý do động vật hoang dã phát triển đôi tai lớn, dựng thẳng, có khả năng xoay 360 độ để nghe, phản ứng và tồn tại giữa môi trường đầy rẫy hiểm nguy.

Tuy nhiên, câu chuyện trở nên thú vị hơn khi khoa học nhận ra tai cụp không chỉ là mất đi một đặc điểm vốn hữu ích, mà còn là dấu vết của cả một quá trình tiến hóa mới - quá trình thuần hóa.

Thí nghiệm gây chấn động

Năm 1959, nhà di truyền học Dmitry Belyayev khởi động một trong những thí nghiệm táo bạo nhất thế kỷ 20: thuần hóa cáo bạc bằng cách chỉ chọn những cá thể hiền nhất để cho sinh sản.

Đôi tai cụp đặc trưng của nhiều giống chó (Ảnh: Getty).

Điều khiến giới khoa học bất ngờ là chỉ sau vài thế hệ, những con cáo đầu tiên bắt đầu bớt sợ con người. Đến thế hệ thứ 20 (tương đương 25 năm), nhóm nghiên cứu đã tạo ra một dòng cáo có hành vi giống thú cưng: vẫy đuôi, thích ôm ấp, bám theo con người.

Nhưng điều gây kinh ngạc hơn nằm ở diện mạo của chúng. Cùng với tính cách hiền hòa, những con cáo thuần hóa dần có mõm ngắn, răng nhỏ, lông đổi màu, đuôi cong và đặc biệt là đôi tai cụp. Đây là những thay đổi chưa từng xuất hiện ở cáo hoang.

Hiện tượng này trùng khớp với quan sát của Charles Darwin về “hội chứng thuần hóa”.

Một bộ đặc điểm lặp lại ở hầu hết các loài động vật được con người thuần dưỡng: não nhỏ hơn, màu lông loang, đuôi cong, mặt ngắn, tai gập và hành vi giống con non.

Nhưng câu hỏi lớn nhất vẫn là: tại sao chọn lọc tính cách hiền lại kéo theo những thay đổi ở cơ thể?

Lời giải từ phôi thai: Vai trò của mào thần kinh

Trong nhiều năm, các nhà khoa học nghiêng về giả thuyết rằng những gen kiểm soát tính cách và ngoại hình có liên hệ chặt chẽ. Tuy nhiên, mô hình này đòi hỏi một mạng lưới di truyền phức tạp đến mức phi thực tế.

Một lời giải thích thuyết phục hơn xuất hiện khi các nhà nghiên cứu tìm về nguồn gốc phôi thai: mào thần kinh. Đây là nhóm tế bào hình thành sớm trong phôi, tạo ra sụn tai, sắc tố da, hệ thần kinh ngoại biên và tuyến thượng thận, cơ quan kiểm soát phản ứng sợ hãi.

Nếu trong quá trình chọn lọc, con người ưu tiên những cá thể ít phản ứng hoảng loạn, rất có thể họ vô tình chọn luôn những cá thể có sự suy giảm nhẹ trong phát triển mào thần kinh.

Những thay đổi này đồng thời ảnh hưởng đến sụn tai, màu lông và cấu trúc xương, dẫn đến tai cụp, đuôi cong và các đặc điểm khác.

Nói cách khác, chỉ cần tác động vào một “công tắc” nhỏ trong phôi thai, hàng loạt đặc điểm đi kèm sẽ xuất hiện cùng lúc.

Năm 2023, hai nhà sinh thái học Ben Thomas Gleeson và Laura Wilson đề xuất một cách nhìn khác. Những thay đổi ở động vật thuần hóa không nhất thiết là hệ quả của lựa chọn tính cách, mà có thể là hậu quả của việc đặc điểm hoang dã không còn được duy trì.

Trong tự nhiên, đôi tai dựng thẳng mang lại lợi thế sống còn: nghe từ xa, xoay độc lập, thoát hiểm nhanh hơn.

Nhưng trong môi trường sống cùng con người, nơi không còn nỗi lo săn mồi, khan hiếm thức ăn hay cạnh tranh sinh sản, những áp lực này biến mất. Khi đó, các đột biến dẫn đến tai cụp không còn gây bất lợi nên tự nhiên không “loại bỏ” nữa. Dần dần, đặc điểm mới trở nên phổ biến hơn.

Bằng chứng là ngay cả khi chọn lọc theo hướng hung hăng, một số đặc điểm của “hội chứng thuần hóa” vẫn xuất hiện. Điều đó cho thấy quá trình này không đơn giản, mà là sự tương tác phức tạp giữa di truyền, môi trường và tiến hóa.

Nguồn: https://dantri.com.vn/khoa-hoc/vi-sao-dong-vat-hoang-da-khong-co-doi-tai-cup-20251212065633336.htm