Xác định con đường thiêng tại Khu di tích Mỹ Sơn

Sau gần 6 tháng triển khai, dự án thăm dò, khai quật khảo cổ khu vực bãi đất giữa tháp K và nhóm tháp trung tâm Khu di tích Mỹ Sơn đã kết thúc, qua đó hé lộ nhiều thông tin quý giá về khu di tích, đặc biệt càng khẳng định vững chắc giả thuyết về con đường thiêng dẫn vào trung tâm khu đền tháp lần đầu tiên được phát hiện trong lịch sử tồn tại của Mỹ Sơn.

Con đường thiêng vào trung tâm khu đền tháp Mỹ Sơn. Ảnh: VĨNH LỘC

Phát lộ con đường thiêng

Năm 2017 - 2018, trong quá trình tu bổ, tôn tạo tháp K, nhóm chuyên gia Ấn Độ đã ghi nhận có hai cửa Đông và Tây tại công trình kiến trúc này. Đồng thời, ở cửa phía đông tháp K có hai đoạn tường bao của một con đường hướng về nhóm tháp E, F.

Tháng 6/2023, Ban Quản lý Di sản văn hóa thế giới Mỹ Sơn phối hợp Viện Khảo cổ học đào thăm dò diện tích 20m2 tại khu vực quanh tháp K. Đến tháng 3/2024, hai cơ quan tiếp tục thăm dò, khai quật diện tích 220m2 khu vực phía đông tháp K. Kết quả, đã phát hiện hai đoạn tường bao của con đường kéo dài từ tháp K về phía đông hướng vào các khu tháp E, F.

Những tư liệu thu được qua các đợt khai quật đã xác định về sự hiện diện của một công trình kiến trúc đường dẫn vào trung tâm di tích Mỹ Sơn chưa từng được biết đến trong lịch sử tồn tại của khu đền tháp. Con đường này khác hẳn với hướng đi được thiết kế để đón khách tham quan Mỹ Sơn hiện tại.

Đầu tháng 7/2025, Ban Quản lý Di sản văn hóa thế giới Mỹ Sơn phối hợp Viện Khảo cổ học tiếp tục triển khai công tác thăm dò, khai quật khảo cổ khu vực bãi đất giữa tháp K và nhóm tháp trung tâm thuộc Khu di tích Mỹ Sơn (tổng diện tích 770m2). Dấu vết xuất lộ trong khu vực khai quật là một đoạn kiến trúc đường dẫn phía đông tháp K dài 75m, có hướng Đông - Tây lệch về phía Bắc 45º; nâng tổng diện tích con đường đã được làm rõ tính từ chân tháp dài 132m.

Cấu trúc đường tương tự phát hiện năm 2024 với mặt cắt ngang rộng phủ bì 9m, lòng đường rộng 7,9m, bề mặt bằng phẳng, cấu tạo từ cát sỏi và gạch vụn được đầm chặt, có độ dày từ 0,15 - 0,2m; tường bao hai bên được xếp từ các hàng gạch, đoạn cao nhất còn khoảng 1m bao gồm cả móng tường và tường đã bị đổ. Trong đó, móng tường được gia cố bằng lớp đầm sỏi cuội và bột gạch.

Quá trình khai quật đã phát hiện tường bao hai bên được xếp từ các hàng gạch. Ảnh: VĨNH LỘC

Quá trình khai quật cũng xác định có 4 vị trí đặt các cửa cổng trên tường bao phía nam. Tại vị trí cửa cổng còn dấu tích thanh đà cửa bằng đá có lỗ mộng vuông để dựng trụ đá và lỗ mộng tròn để đặt trụ xoay của cánh cửa. Đây có thể là các cửa từ đường dẫn ra/vào không gian thiêng bên ngoài con đường.

Tại bức tường phía bắc phần lớn bị xô đẩy, ở nhiều đoạn, dấu tích bức tường bị đổ từ phía ngoài vào trong lòng đường, các hàng gạch bị đổ vẫn còn nguyên vị trí. Đáng chú ý, bên cạnh sự hiện diện phổ biến của các loại gạch và đá xây dựng, quá trình khảo cổ cũng phát hiện một số mảnh vỡ của đồ đất nung và gốm men có niên đại từ thế kỷ 10 đến thế kỷ 12.

Thay đổi cách nhìn

Với 1.010m2 tổng diện tích khai quật, thăm dò, khảo cổ từ năm 2023 - 2025 đã làm phát lộ nhiều thông tin quý giá. Đặc biệt, với kết quả nghiên cứu từ tháng 7 đến nay đã xác định con đường có niên đại thế kỷ 12 (tương đương niên đại tháp K) và chỉ tồn tại một giai đoạn; tổng chiều dài khoảng 170m, kéo dài từ chân phía đông tháp K đến bờ phía tây của con suối cạn trong Khu di tích Mỹ Sơn. Tương tự, các di vật khảo cổ cũng có niên đại thế kỷ 10 - 12. Trong đó, gốm men niên đại Bắc Tống thế kỷ 10 - 11 và Nam Tống thế kỷ 12 - 13 khá phổ biến.

Theo TS. Nguyễn Ngọc Quý, Viện Khảo cổ học (Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam), người trực tiếp tham gia dự án, kết quả khai quật đã làm rõ cấu trúc con đường được làm bằng đất cát tự nhiên, tường bao được xây dựng bằng cách xếp gạch thành hàng đôi ở hai bên, giữa nhồi thêm gạch vỡ và đất. Móng tường rải đá và đầm lèn bằng bột gạch. Tường xếp theo kỹ thuật dưới to sau đó thu dần lên mặt trên đến khi 2 viên gạch chạm nhau (chiều rộng mặt trên khoảng 0,46m), chiều cao khoảng 1m nhằm phân chia không gian ở trong lòng đường và bên ngoài.

“Những tư liệu khai quật đợt này củng cố chắc chắn hơn cho nhận định về chức năng của một con đường thiêng - con đường dẫn thần linh, vua chúa và tăng lữ Bà la môn giáo đi vào không gian thiêng của khu đền tháp Mỹ Sơn”, TS. Nguyễn Ngọc Quý nói.

Con đường thiêng sẽ được tiếp tục nghiên cứu, trùng tu phục vụ du lịch. Ảnh: VĨNH LỘC

Đồng thời khẳng định, kết quả thăm dò, khai quật năm 2025 không chỉ bổ sung những tư liệu quý xác định về chức năng tôn giáo của phế tích là con đường thiêng đi vào không gian thiêng Mỹ Sơn từ khoảng thế kỷ 9 - 12 mà cũng mở ra một vấn đề khoa học mới rằng, Mỹ Sơn vẫn giữ vai trò là hạt nhân tôn giáo của Champa trong suốt tiến trình lịch sử của vương quốc.

Những nghiên cứu so sánh bước đầu cũng ghi nhận con đường liên quan đến các nghi lễ Ấn Độ giáo được phát hiện ở Mỹ Sơn là duy nhất trong hệ thống di tích văn hóa Champa, khác hẳn các địa điểm khác khi các con đường được thiết kế theo trục đi thẳng từ ngoài vào đền tháp trung tâm.

Ông Nguyễn Công Khiết, Phó Giám đốc phụ trách Ban Quản lý Di sản văn hóa thế giới Mỹ Sơn cho biết, thời gian tới, đơn vị và Viện Khảo cổ học sẽ tiếp tục hợp tác nghiên cứu làm rõ quy mô, cấu trúc và diện mạo của toàn bộ con đường trong tổng thể Khu di tích Mỹ Sơn; khẩn trương thực hiện công tác tu bổ, bảo quản nhằm phát huy tốt hơn giá trị lịch sử văn hóa di tích; tổ chức đưa đón du khách theo đúng con đường di sản người Chăm đã để lại, giúp du khách có cái nhìn rõ hơn về Mỹ Sơn và văn hóa Champa trong lịch sử.

Nguồn: https://baodanang.vn/xac-dinh-con-duong-thieng-tai-khu-di-tich-my-son-3314602.html