Xung đột Nga - Ukraine: Khi đối thoại vẫn là lối thoát duy nhất

Vấn đề lãnh thổ - điểm nghẽn trung tâm

Chuyến thăm mới nhất của đặc phái viên Stephen Witkoff, với sự tháp tùng của Jared Kushner (ngày 2/12), tiếp tục thu hút sự chú ý đặc biệt của truyền thông quốc tế.

Việc xuất hiện một gương mặt thân tín của Tổng thống Donald Trump ngay lập tức tạo ra những diễn giải đa chiều: báo chí châu Âu đưa ra nhận định bi quan rằng Washington đang chuẩn bị “nhượng Ukraine cho Nga”, trong khi truyền thông Nga ghi nhận kỳ vọng rằng một bước ngoặt ngoại giao có thể đang hình thành.

Bối cảnh chính trị Ukraine bị phủ bóng bởi các vụ bê bối tham nhũng cùng diễn biến bất lợi trên chiến trường càng làm gia tăng các suy đoán.

Tổng thống Nga Vladimir Putin có cuộc gặp Đặc phái viên Mỹ Stephen Witkoff. Ảnh: TASS

Tuy nhiên, thực tế của tiến trình đàm phán phức tạp hơn nhiều. Phần lớn cường điệu truyền thông xuất phát từ thiếu thông tin xác thực, đặc biệt khi Washington áp dụng mức độ bảo mật cao hơn trước, sau khi “Kế hoạch 28 điểm” bị lộ công khai quá sớm. Sự kín đáo này phản ánh tính chất nghiêm ngặt của ngoại giao thực chất, nơi thành công đòi hỏi thời gian, sự thận trọng và hạn chế tối đa các rò rỉ có thể làm suy yếu tiến trình.

Dù chi tiết các cuộc trao đổi tại Điện Kremlin không được tiết lộ, cấu trúc chương trình nghị sự đã phần nào định hình từ trước chuyến thăm. Ba nhóm vấn đề nổi bật đang tạo thành rào cản chính đối với một thỏa thuận hòa bình: (i) vấn đề lãnh thổ, (ii) tương lai chính trị của Ukraine, và (iii) bảo đảm an ninh hậu chiến, bao gồm vị thế quốc tế của Kiev. Đây là các điểm từng gây bế tắc tại Istanbul năm 2022 và tiếp tục duy trì tính phức tạp trong bối cảnh mới.

Trong tiến trình đàm phán hiện nay, vấn đề lãnh thổ vẫn là thách thức khó tháo gỡ nhất. Từ phía Moscow, việc “giải phóng Donbass” đã trở thành mục tiêu chính trị nội bộ, được củng cố bởi cuộc trưng cầu dân ý năm 2022 và quyết định sáp nhập Donetsk, Luhansk, Zaporizhzhia và Kherson. Diễn giải của Nga coi ranh giới hành chính của các tỉnh này là biên giới hiến pháp. Điều này dẫn tới tình trạng tồn tại một “dải tiếp xúc tranh chấp” kéo dài hàng trăm kilômét.

Ngược lại, lập trường công khai của Kiev vẫn là khôi phục đường biên giới năm 1992. Dù thực tế quân sự buộc Ukraine phải chứng kiến Nga kiểm soát nhiều khu vực, giới lãnh đạo nước này vẫn khó có thể chấp nhận bất kỳ nhượng bộ lãnh thổ tự nguyện nào. Tình thế chính trị trong nước khiến Ukraine không có nhiều không gian linh hoạt: với một chính quyền bị suy yếu bởi tham nhũng và áp lực chiến trường, Tổng thống Zelenskyy khó có thể lựa chọn phương án thỏa hiệp mà không phải đối mặt với rủi ro chính trị nghiêm trọng.

Theo những thông tin rò rỉ trên truyền thông, phía Mỹ đang thử nghiệm một công thức thỏa hiệp: công nhận Nga kiểm soát toàn bộ Donbass để đổi lại việc Moscow từ bỏ yêu sách đối với các khu vực Zaporizhia và Kherson do Ukraine nắm giữ. Đây từng là một phần trong “Kế hoạch Witkoff”. Nga không bác bỏ khả năng thảo luận dựa trên đề xuất này, song vẫn duy trì lập trường chính thức đòi hỏi quyền kiểm soát trọn vẹn cả bốn tỉnh.

Cản trở lớn nhất nằm ở phía Kiev, bởi bất kỳ sự thay đổi nào đối với lập trường toàn vẹn lãnh thổ đều có thể trở thành “giới hạn đỏ” mang tính sinh tử đối với chính quyền hiện tại. Điều này giải thích vì sao vấn đề lãnh thổ tiếp tục là rào cản lớn nhất ngay tại Moscow, như trợ lý Tổng thống Nga Yuri Ushakov đã thừa nhận.

Tương lai chính trị Ukraine: một biến số then chốt

Vấn đề thứ hai có mức độ nhạy cảm tương đương là cấu trúc chính trị của Ukraine trong giai đoạn hậu chiến. Với Moscow, điều này liên quan trực tiếp đến mục tiêu “phi phát xít hóa”, đồng thời gắn với lập luận rằng Chính quyền Tổng thống Zelenskyi đang thiếu năng lực pháp lý lẫn chính trị để đảm bảo việc thực thi bất kỳ thỏa thuận nào.

Cuộc xung đột tại Ukraine tiếp tục diễn biến phức tạp, khó lường, và đã đến lúc các bên cần tìm lối thoát cho cuộc khủng hoảng. Ảnh: RIA Novosti

Từ phía Washington, sự mệt mỏi với Kiev cũng ngày càng rõ rệt, đặc biệt trong bối cảnh những khó khăn về năng lực quản trị và các tranh cãi nội bộ tại Ukraine. Tuy nhiên, Mỹ cũng nhận thức rằng việc loại bỏ chính quyền hiện tại khỏi tiến trình đàm phán sẽ làm gia tăng hỗn loạn. Do đó, chiến lược của Washington có thể hướng đến việc buộc chính quyền Zelenskyy chấp nhận một số điều khoản nhất định, sau đó trao trách nhiệm thực hiện cho một chính quyền mới thông qua bầu cử.

Trong kịch bản này, bầu cử quốc gia trở thành công cụ tái cấu trúc chính trị: vừa có thể tạo ra chính quyền hợp pháp hơn, vừa là cơ sở để điều chỉnh các chính sách gây tranh cãi với Moscow, như vấn đề ngôn ngữ Nga hay các tranh chấp liên quan đến Giáo hội Chính thống Ukraine. Tuy nhiên, triển vọng tổ chức bầu cử trong bối cảnh chiến sự vẫn là dấu hỏi lớn, và khả năng chuyển giao quyền lực một cách trật tự không thể được đảm bảo.

Bảo đảm an ninh hậu chiến: không gian đồng thuận hẹp nhưng khả thi

Vấn đề thứ ba liên quan đến cấu trúc an ninh cho Ukraine trong tương lai. Các thảo luận về hạn chế tiềm lực quân sự, học thuyết quốc phòng và vị thế của Ukraine trong các liên minh, đặc biệt là NATO, từng được bàn tới tại Istanbul và nay tiếp tục trở thành điểm nổi bật.

“Không gia nhập NATO” có lẽ là yếu tố có thể tạo ra không gian đối thoại giữa ba bên: Moscow, Washington và các thủ đô châu Âu. Dù NATO đã khẳng định trong tuyên bố 2024 rằng “cánh cửa vẫn rộng mở”, thực tế chính trị tại châu Âu cho thấy việc Ukraine gia nhập khối trong tương lai gần là không khả thi.

Trọng tâm thảo luận hiện nay chuyển sang việc định dạng một cơ chế cam kết phù hợp: không quá mềm để mất tác dụng răn đe, nhưng cũng không đủ cứng để trở thành gánh nặng chính trị đối với Mỹ hoặc khiến Nga bác bỏ. Trong bối cảnh này, các vấn đề về tài sản Nga bị đóng băng, mặc dù quan trọng, có lẽ chỉ đóng vai trò bổ trợ, không phải trọng tâm.

Rõ ràng, cuộc gặp kéo dài 5 giờ tại Điện Kremlin không đạt được đột phá, điều hoàn toàn nằm trong dự đoán. Điểm tích cực đáng chú ý nhất là cả Nga và Mỹ đều nhất trí duy trì đối thoại. Không có bất kỳ tuyên bố tiêu cực, đổ lỗi hay lên án nào được phát ra từ hai phía, một dấu hiệu cho thấy tiến trình vẫn đang được coi trọng.

Bước tiếp theo phụ thuộc đáng kể vào vòng tham vấn giữa Mỹ và Ukraine. Washington sẽ phải tìm cách thu hẹp khác biệt với Kiev, điều khó khăn khi một bên tin rằng ưu thế quân sự đang nghiêng về mình, còn bên kia chịu sức ép chính trị nội bộ nặng nề. Vì vậy, nhiều khả năng Chính quyền Tổng thống Trump sẽ tạm hoãn để quan sát diễn biến chiến trường hoặc điều chỉnh các đề xuất.

Dù triển vọng hòa bình còn xa, việc duy trì kênh đối thoại trong bối cảnh khủng hoảng leo thang là tín hiệu quan trọng. Một giải pháp hòa bình vội vàng, thiếu sự chuẩn bị và thiếu sự chấp nhận từ các bên liên quan, có thể tạo nền tảng cho một vòng xung đột mới. Trong tình hình hiện nay, tiến trình ngoại giao vẫn là lựa chọn duy nhất hướng tới ổn định lâu dài.

Nguồn: https://congluan.vn/xung-dot-nga-ukraine-khi-doi-thoai-van-la-loi-thoat-duy-nhat-10321448.html