996: Văn hóa làm việc khắc nghiệt lan từ Trung Quốc sang Thung lũng Silicon

Tại một không gian làm việc chung ở Boston, Lina, một lập trình viên 28 tuổi, đang nheo mắt nhìn vào email tuyển dụng. Lời đề nghị đến từ một startup trí tuệ nhân tạo (AI) đầy tham vọng, hứa hẹn "lật đổ cả ngành công nghiệp". Mọi thứ đều hoàn hảo, cho đến dòng cuối cùng: “Chúng tôi áp dụng mô hình 996 - 6 ngày/tuần, từ 9h sáng đến 9h tối. Đây không phải lựa chọn mà là điều kiện bắt buộc”.

Vài năm trước, "996" đối với Lina chỉ là một thuật ngữ xa lạ từ các bản tin quốc tế về văn hóa làm việc khắc nghiệt tại Trung Quốc. Giờ đây, nó là một ngã rẽ sự nghiệp, một "vé vào cửa" cho cuộc chơi mới tại trung tâm công nghệ thế giới.

Từng là biểu tượng của sự cân bằng, phúc lợi hào phóng và những văn phòng đầy ắp đồ ăn vặt, Thung lũng Silicon đang lặng lẽ nhập khẩu một trong những văn hóa làm việc gây tranh cãi nhất hành tinh. Giữa cơn sốt AI, làm việc 72 giờ một tuần không còn là câu chuyện phiếm trên mạng xã hội, mà đã trở thành một chiến lược kinh doanh, một luật chơi khắc nghiệt được nhiều kẻ dẫn đầu âm thầm hoặc công khai áp dụng.

Sự hồi sinh của "văn hóa cày cuốc”

"996", cụm số ám chỉ lịch làm việc từ 9 giờ sáng đến 9 giờ tối, 6 ngày/tuần, vốn là đặc sản của ngành công nghệ Trung Quốc. Nó khắc nghiệt đến mức vào năm 2021, Tòa án Nhân dân Tối cao Trung Quốc đã chính thức tuyên bố đây là hành vi lao động bất hợp pháp.

996: Văn hóa làm việc khắc nghiệt lan từ Trung Quốc sang Thung lũng Silicon - 1 — Văn hóa làm việc cật lực 996 bắt nguồn từ Trung Quốc đang lan tới thung lũng Silicon (Ảnh: inews.zoombangla.com).

Thế nhưng, trớ trêu thay, thứ bị pháp luật Trung Quốc ngăn cấm lại đang tìm thấy mảnh đất màu mỡ để hồi sinh tại California. Hiện tượng này không còn là giai thoại. Adrian Kinnersley, một doanh nhân kỳ cựu trong lĩnh vực nhân sự, ước tính số lượng startup Mỹ công khai yêu cầu nhân viên tuân thủ 996 đã tăng gấp đôi chỉ trong một năm qua. Các mô tả công việc bắt đầu xuất hiện yêu cầu trên 70 giờ/tuần. Các nhà tuyển dụng được chỉ thị phải sàng lọc những ứng viên không theo kịp nhịp độ ngay từ vòng đầu.

Startup tài chính Ramp còn đưa ra một bằng chứng gián tiếp nhưng đầy sức nặng: trong nửa đầu năm nay, tỷ lệ giao dịch thẻ tín dụng doanh nghiệp tại San Francisco vào ngày thứ bảy đã cao hơn hẳn những năm trước. Một dấu hiệu rõ ràng cho thấy cuối tuần không còn là ngày nghỉ.

Sự thay đổi này không đến một cách ngẫu nhiên. Nó được châm ngòi và bình thường hóa bởi những biểu tượng của ngành. Khi Elon Musk ngủ lại nhà máy Tesla để đảm bảo tiến độ sản xuất, và sau đó ra tối hậu thư cho nhân viên Twitter (nay là X): "Làm việc hết sức hoặc nghỉ việc", ông đã gửi đi một thông điệp mạnh mẽ. Sự hy sinh cực đoan vì công việc, một lần nữa, lại được khoác lên tấm áo vinh quang.

Vậy tại sao một văn hóa làm việc vốn gây tranh cãi lại có đất sống và thậm chí phát triển mạnh mẽ tại trung tâm công nghệ của thế giới? Câu trả lời có hai phần: một là chất xúc tác từ hiện tại, hai là gốc rễ từ quá khứ.

Chất xúc tác lớn nhất chính là cơn sốt AI. Làn sóng đầu tư khổng lồ đổ vào lĩnh vực trí tuệ nhân tạo đã tạo ra một môi trường cạnh tranh khốc liệt chưa từng có. Vòng đời sinh tồn của một startup AI bị rút ngắn đến cực hạn.

996: Văn hóa làm việc khắc nghiệt lan từ Trung Quốc sang Thung lũng Silicon - 2 — Thay vì rập khuôn 996, nhiều startup chọn cách vẽ nên chiến lược riêng (Ảnh: Unsplash).

"Chậm một bước, cả đường đua có thể bị đối thủ nuốt chửng", một đối tác quỹ đầu tư mạo hiểm giấu tên nói thẳng. Trong cuộc đua mà kẻ thắng có tất cả, tốc độ không còn là một lợi thế, nó là điều kiện sống còn. Và để có tốc độ, nhiều nhà sáng lập tin rằng không có con đường nào khác ngoài việc dồn ép thời gian làm việc.

Tuy nhiên, 996 không phải là một "sinh vật lạ" đột nhiên xuất hiện. Nó chỉ là phiên bản tăng lực của một nền văn hóa vốn đã ăn sâu vào thung lũng Silicon. Margaret O'Mara, nhà sử học tại Đại học Washington, nhận định: "Bên ngoài trông có vẻ phóng khoáng đậm chất California, nhưng bên trong lại là những con nghiện công việc kiểu cũ". Bà chỉ ra rằng, ngay từ những năm 1960, các công ty bán dẫn đã xây dựng một môi trường làm việc căng thẳng với số giờ làm việc khổng lồ để giành giật thị phần.

Carolyn Chen, nhà xã hội học từ Đại học California, Berkeley, còn đi xa hơn khi cho rằng sự tận tâm với công việc ở đây gần như mang màu sắc tôn giáo. Nó đã trở thành một phần trong DNA văn hóa của thung lũng Silicon, được củng cố bởi một "văn hóa nam tính kiểu anh hùng", nơi mọi người được kỳ vọng phải làm việc không ngừng nghỉ để chứng tỏ giá trị.

Cơn sốt AI và áp lực từ các nhà đầu tư chỉ đơn giản là kích hoạt lại bộ gen nghiện việc này. "Thung lũng Silicon của năm 2020 và 2025 có một bộ ưu tiên hoàn toàn khác", bà O’Mara nhận định. Kỷ nguyên của những phúc lợi hào phóng, của những cuộc thảo luận về chống kiệt sức thời đại dịch đã qua. Kỷ nguyên của công nghệ cứng (hard tech) đã tới và làm việc thâu đêm suốt sáng trở thành chuẩn mực mới.

Cái giá của tham vọng

Khi 996 còn chưa hết nóng, nhà đầu tư mạo hiểm người Anh Harry Stebbings đã đổ thêm dầu vào lửa khi tuyên bố 996 có khi chưa đủ. "Nếu muốn xây dựng công ty trị giá 100 triệu USD, bạn có thể làm 5 ngày/tuần. Nhưng nếu nhắm tới 10 tỷ USD, bạn buộc phải làm 7 ngày/tuần", Stebbings nói, và giới thiệu khái niệm "007" - làm việc 7 ngày một tuần, 24/7.

Phát biểu này đã châm ngòi cho một cuộc tranh cãi nảy lửa. Phe ủng hộ coi đó là "cái giá cần thiết trong cuộc chơi", trong khi phe phản đối châm biếm rằng các nhà đầu tư đang "lấy nỗi lo về vốn để bắt nhân viên làm con tin".

Ngoài tranh cãi về văn hóa, một rủi ro hữu hình hơn đang rình rập: quả bom hẹn giờ pháp lý. Nhiều startup áp dụng 996 đang phớt lờ luật lao động của bang California - một trong những nơi bảo vệ người lao động nghiêm ngặt nhất nước Mỹ. "Họ mải mê thay đổi thế giới mà không biết rằng mình đang tự đặt một quả mìn cho những vụ kiện tập thể trong tương lai", chuyên gia Adrian Kinnersley cảnh báo.

Và cái giá đắt nhất chính là con người. Nghiên cứu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) cho thấy làm việc trên 55 giờ/tuần làm tăng hơn 30% nguy cơ mắc bệnh tim mạch và trầm cảm. Hơn nữa, như bà O'Mara đã chỉ ra, văn hóa này có nguy cơ tái tạo sự đơn điệu trong một ngành vốn đã thiếu đa dạng, bởi nó loại trừ những người có trách nhiệm gia đình hoặc các mối bận tâm khác ngoài công việc.

Giữa những cuộc tranh luận của các CEO và nhà đầu tư, tiếng nói từ cộng đồng mạng lại mang đến một góc nhìn thực tế hơn.

Một người dùng Reddit chia sẻ câu chuyện truyền cảm hứng: "Tôi tự động hóa công việc kinh doanh online của mình, chỉ làm 6 - 8 giờ/tuần nhưng kiếm được 1 triệu USD lợi nhuận vào năm 25 tuổi. 10 năm sau, công ty vẫn tăng trưởng như một startup gọi vốn thành công, mà chẳng cần đến 7 ngày/tuần".

996: Văn hóa làm việc khắc nghiệt lan từ Trung Quốc sang Thung lũng Silicon - 3 — Khi 996 dần trở thành điều bình thường, giới đầu tư còn đi xa hơn với 007 - một guồng quay bảy ngày không ngừng nghỉ, thổi bùng tranh cãi về cái giá của tham vọng (Ảnh: Unsplash).

Câu chuyện về "làm việc thông minh thay vì làm việc nhiều" đã gây bùng nổ. Nhiều doanh nhân châu Âu cũng chỉ ra rằng những gã khổng lồ như Spotify, SAP hay ASML đâu cần đến văn hóa 996 để thống trị thị trường. Chìa khóa của họ là văn hóa đổi mới bền vững.

Nhiều bình luận còn vạch trần thứ gọi là "tăng ca biểu diễn": các quản lý dành cả ngày cho những cuộc họp vô bổ, những buổi cà phê "chiến lược", rồi đến 8 giờ tối lại tỏ ra kiệt sức, trong khi chính những nhân viên tuyến đầu mới là người phải ở lại để khắc phục sự cố.

Cuộc đua 996 tại thung lũng Silicon đã đặt ra một câu hỏi cốt lõi cho tương lai của ngành công nghệ. Liệu sự đổi mới có nhất thiết phải trả giá bằng sức khỏe và sự cân bằng? Hay đây chỉ là một chương cực đoan trong chu kỳ biến động của một ngành công nghiệp luôn bị ám ảnh bởi việc phải đi trước một bước?

Như một người dùng mạng đã kết luận sắc sảo: "Tiến bộ thực sự không phải là cuộc đua với thời gian mà là cuộc chiến chống lại sự lười biếng, kém hiệu quả và sự bận rộn vô nghĩa. Bạn không cần 72 giờ mỗi tuần để chứng minh điều đó".

Nguồn: https://dantri.com.vn/kinh-doanh/996-van-hoa-lam-viec-khac-nghiet-lan-tu-trung-quoc-sang-thung-lung-silicon-20250928181215569.htm