Australia - Việt Nam phối hợp ngăn chặn sinh vật ngoại lai xâm hại

Sau ba năm, Dự án FST/2020/123 thu khoảng 3.000 mẫu côn trùng, phân thành khoảng 50 nhóm hình thái và xác định được khoảng 40 loài, trong đó có một số loài mới.

Trong hệ sinh thái rừng, sức khỏe cây trồng phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm sâu bệnh, sinh vật nhân tạo và cả các vi sinh vật trong đất. Nâng cao sức khỏe rừng đồng nghĩa với việc kiểm soát tất cả những yếu tố này. 

Nhằm thiết lập mạng lưới an toàn sinh học, Dự án Xây dựng mạng lưới an toàn sinh học và chăm sóc sức khoẻ rừng ở Đông Nam Á (FST/2020/123), do ACIAR tài trợ, chủ trì bởi Đại học Sydney (Australia), và được triển khai từ năm 2022 tại sáu quốc gia Đông Nam Á: Lào, Campuchia, Indonesia, Malaysia, Thái Lan, và Việt Nam. Tại Việt Nam, Trung tâm Nghiên cứu Bảo vệ rừng (FPRC) là đơn vị thực hiện chính.

Theo Giám đốc FPRC, PGS.TS Đào Ngọc Quang, nhóm nghiên cứu lựa chọn ba khu vực có nguy cơ sinh vật ngoại lai xâm nhập đầu tiên để đặt bẫy, cụ thể: Một kho bãi tại sân bay Nội Bài; bãi tập kết gỗ lớn gần cảng Đình Vũ (Hải Phòng); và một khu rừng giáp biên giới tại Na Hình (Lạng Sơn). Trong đó, tập trung vào ba nhóm loài chính: Nhóm côn trùng xén tóc; Nhóm côn trùng thuộc họ mọt vỏ; Nhóm mọt mang nấm - tức là những loài vừa gây hại gỗ vừa mang theo nấm bệnh làm suy yếu cây rừng.

Bẫy mồi do Dự án FST/2020/123 cung cấp có chi phí thấp nhưng hiệu quả cao, đặc biệt thu hút các loài cánh cứng. Ảnh: Phương Linh.

Sau khi đặt bẫy và thu mẫu, các nhà khoa học bắt đầu tiến hành phân loại và giám định. Đây là khâu then chốt, bởi chỉ khi xác định đúng từng loài mới có thể phân biệt được đâu là loài bản địa và đâu là loài mới xâm nhập trong những năm gần đây.

"Với các loài phổ biến, việc nhận dạng dựa trên đặc điểm hình thái khá nhanh. Tuy nhiên, với những mẫu lạ hoặc thuộc nhóm nghi ngờ ngoại lai, đôi khi chúng tôi phải giải phẫu vi thể để xác định. Nếu vẫn chưa thể kết luận, chúng tôi buộc phải dùng đến phương pháp phân tích ADN. Đánh giá ban đầu cho thấy đã xuất hiện một số loài mới, nhưng cần thêm thời gian để giám định chính xác.

Trong trường hợp đã có dữ liệu trước đó, chúng tôi sẽ đối chiếu với các nghiên cứu quốc tế để rút ngắn thời gian phân tích. Kết quả cuối cùng của dự án là danh mục đầy đủ các mẫu đã thu thập, kèm nhận định sơ bộ về loài mới du nhập và những loài có nguy cơ trở thành sinh vật ngoại lai xâm hại. Với các loài có nguy cơ cao, nhóm sẽ tiếp tục nghiên cứu về đặc điểm sinh học, mức độ gây hại và khả năng lan rộng, đồng thời, đề xuất các khuyến nghị chính sách cho cơ quan quản lý", PGS.TS Quang cho biết.

Cán bộ địa phương kiểm tra bẫy, thu mẫu, cho vào túi zip và bảo quản trong tủ đá trước khi gửi về phòng thí nghiệm. Ảnh: Phương Linh.

Theo Cán bộ dự án Nguyễn Mạnh Hà, Australia tài trợ toàn bộ hệ thống máy thu mẫu, trong khi mồi và bẫy đều do Dự án cung cấp. Bộ mồi gồm cồn, alpha-pinen từ nhựa thông và các loại mồi tổng hợp được vận chuyển từ Australia về.

Dự án tập trung vào nhóm côn trùng đục thân và cánh cứng - các loài dễ du nhập theo dòng thương mại gỗ. Bẫy mồi Dự án cung cấp có chi phí thấp nhưng hiệu quả cao, đặc biệt thu hút các loài cánh cứng; một số nhóm loài khác cũng có thể bị hấp dẫn tùy đặc điểm sinh học.

Những mẫu lớn như xén tóc có thể phân loại trực tiếp, trong khi các loài mọt nhỏ phải quan sát dưới kính hiển vi để phân tích hình thái. Ảnh: Đạt Thành.

"Công tác giám sát được thực hiện định kỳ 7-10 ngày/lần. Sau khi tiếp nhận, mẫu được đông lạnh để giữ nguyên màu và vân cánh, sau đó làm khô hoàn toàn trước khi giám định. Số lượng bẫy thay đổi theo mùa, khoảng  6-8 bẫy trong mùa lạnh và 16-24 bẫy vào mùa cao điểm, với khoảng cách tối thiểu 50m giữa các bẫy để tránh giao thoa mùi. Mỗi bẫy được thay sau 4-5 đợt thu (khoảng 1-2 tháng) do bụi bẩn làm giảm hiệu quả dẫn dụ.

Những mẫu lớn như xén tóc có thể phân loại trực tiếp, còn các loài mọt nhỏ phải quan sát dưới kính hiển vi để phân tích hình thái. Với các mẫu khó, nhóm sẽ chụp ảnh gửi chuyên gia Australia hỗ trợ nhận dạng; trường hợp cần phân tích sâu sẽ được tách DNA để xác định loài và đối chiếu danh mục nhằm phát hiện nguy cơ ngoại lai", ông cho biết.

Qua ba năm, dự án đã thu khoảng 3.000 mẫu côn trùng, phân thành khoảng 50 nhóm hình thái và xác định được khoảng 40 loài, trong đó có loài có thể là loài mới. Dù mới triển khai đặt bẫy tại khu vực rừng biên giới Lạng Sơn trong năm qua, nhưng số mẫu thu được tại đây đã chiếm gần một nửa tổng số của ba điểm giám sát, cho thấy đây là “điểm nóng” về nguy cơ xâm nhập sinh vật ngoại lai.

Theo Đại sứ Australia tại Việt Nam Gillian Bird, thông qua Dự án Xây dựng mạng lưới an toàn sinh học và chăm sóc sức khỏe rừng Đông Nam Á, các nhà khoa học Việt Nam đã cung cấp bằng chứng khoa học giúp bảo vệ giá trị kinh tế và sức khỏe rừng trồng trước nguy cơ xâm hại của loài ngoại lai.

"Chúng tôi vui mừng khi Dự án góp phần hình thành mạng lưới an toàn sinh học rừng trong khu vực, nơi các chuyên gia Việt Nam chia sẻ nghiên cứu và hỗ trợ nâng cao năng lực cho đồng nghiệp ở Campuchia, Lào, Thái Lan, Malaysia và Indonesia", Đại sứ chia sẻ.

Nguồn: https://nongnghiepmoitruong.vn/australia--viet-nam-phoi-hop-ngan-chan-sinh-vat-ngoai-lai-xam-hai-d787735.html