“Cánh chim đầu đàn” của mỹ thuật Tây Nguyên

Trong dòng chảy nghệ thuật Việt Nam hiện đại, có nhiều tác phẩm mang đậm âm hưởng sử thi, phản ánh đời sống cộng đồng và tinh thần quật cường của đồng bào các dân tộc...

Trong dòng chảy nghệ thuật Việt Nam hiện đại, có nhiều tác phẩm mang đậm âm hưởng sử thi, phản ánh đời sống cộng đồng và tinh thần quật cường của đồng bào các dân tộc Tây Nguyên. Khi nhắc đến mỹ thuật, không thể không nhắc tới họa sĩ Xu Man, người được ví như “cánh chim đầu đàn” của mỹ thuật vùng đất đại ngàn.

Họa sĩ Xu Man tên thật là Siu Dơng, sinh năm 1925 tại làng Đê Krăl (nay là Plei Bông, xã Ayun, tỉnh Gia Lai), đã mất năm 2007. Cuộc đời ông trải qua nhiều gian truân khi cha mẹ mất sớm, tuổi thơ cơ cực, phải làm phu dịch cho chủ làng. Nhưng chính từ mảnh đất nghèo khó ấy đã nuôi dưỡng trong ông nghị lực và khát vọng vươn lên.

Khi cách mạng bùng nổ năm 1954, chàng thanh niên với tâm hồn bay bổng nơi núi rừng Tây Nguyên đã tìm thấy con đường của mình. Ông tham gia kháng chiến, mang theo trái tim của người nghệ sĩ và niềm tin sắt son vào lý tưởng độc lập dân tộc. Sau đó, ông được gửi ra Hà Nội học tại Trường Mỹ thuật Việt Nam.

Trong những năm tháng rèn luyện ở Thủ đô, họa sĩ Xu Man có cơ hội được gặp Chủ tịch Hồ Chí Minh. Hình ảnh giản dị và lời căn dặn sâu sắc của Bác đã trở thành ngọn lửa soi sáng cho ông. Để rồi, trong suốt sự nghiệp hội họa của mình, hình tượng Người luôn hiện diện trong các tác phẩm như một biểu tượng thiêng liêng, gắn bó với núi rừng và đồng bào Tây Nguyên.

Năm 1960, trở lại Tây Nguyên sau thời gian học tập và công tác, họa sĩ Xu Man đã hòa mình vào nhịp sống của núi rừng, vừa làm nhiệm vụ cách mạng, vừa miệt mài sáng tác. Trên mỗi tấm toan, ông gửi gắm tình yêu tha thiết với buôn làng, với đại ngàn, với Bác Hồ và đồng bào Tây Nguyên.

Hàng nghìn bức tranh ra đời như những khúc trường ca bằng màu sắc, kể lại câu chuyện về cuộc sống cộng đồng, về tinh thần quật cường trong chiến đấu, về niềm tin và khát vọng của con người nơi đây. Tranh của Xu Man mang đậm chất sử thi, thấm đẫm bản sắc văn hóa Ba Na. Trong số những tác phẩm tiêu biểu, có thể kể đến “Bác Hồ với tình yêu Tây Nguyên”, “Ngày hội trên Tây Nguyên”, “Bình minh trên núi rừng Tây Nguyên”, “Đồng bào Tây Nguyên mừng Đại hội Đảng lần IV”…

Họa sĩ Xu Man từng giành Giải A tại Triển lãm Mỹ thuật toàn quốc (năm 1976 và 1980), là họa sĩ đầu tiên của Tây Nguyên được trao Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật. Ông từng là Ủy viên Ban Chấp hành Hội Mỹ thuật Việt Nam khóa II, Phó Chủ tịch Hội Văn học Nghệ thuật Gia Lai khóa đầu tiên. Tranh của ông hiện được lưu giữ tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, Bảo tàng Mỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh, Bảo tàng Quân khu 5 cùng nhiều bộ sưu tập cá nhân trong và ngoài nước.

Đặc biệt, hình tượng Bác Hồ trong tranh Xu Man không chỉ là ký ức riêng của người họa sĩ, mà còn là sự chuyển hóa thành tình cảm chung của đồng bào Tây Nguyên với Bác, một tình cảm thiêng liêng, sâu nặng được ông khắc họa bằng tất cả sự kính yêu và niềm tự hào.

Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Xuân Tiên, Chủ tịch Hội Mỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh nhận xét, tranh của họa sĩ Xu Man là minh chứng cho sức sống mãnh liệt của nghệ thuật Tây Nguyên trong dòng chảy mỹ thuật Việt Nam hiện đại. Mỗi tác phẩm đều như một khúc trường ca bằng màu sắc, tái hiện đời sống cộng đồng, khát vọng tự do và tinh thần quật cường của đồng bào các dân tộc.

Chính sự kết hợp hài hòa giữa ngôn ngữ tạo hình hiện đại với chất liệu văn hóa truyền thống đã giúp tranh Xu Man vượt ra khỏi phạm vi địa phương, trở thành một phần quan trọng trong kho tàng mỹ thuật dân tộc. Những bức tranh về Bác Hồ, về buôn làng, ngày hội Tây Nguyên đã góp phần nuôi dưỡng lòng yêu nước, khơi dậy niềm tự hào dân tộc và tạo nên bản sắc riêng cho mỹ thuật Việt Nam trong giai đoạn hiện đại hóa.

Thượng tá Trần Thị Anh Thư, Giám đốc Bảo tàng Quân khu 5 cho biết, bức tranh “Nhân dân Tây Nguyên khởi nghĩa giành chính quyền trong Cách mạng Tháng Tám 1945” của họa sĩ Xu Man tại Bảo tàng Quân khu 5 được coi là một “chứng nhân lịch sử” bằng màu sắc, tái hiện khí thế cách mạng sục sôi và tinh thần vùng dậy mạnh mẽ của đồng bào Tây Nguyên trong những ngày mùa thu lịch sử.

Theo Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Gia Lai Lê Thị Thu Hương, sở sẽ nghiên cứu và triển khai trong phạm vi thẩm quyền; đồng thời kiến nghị đưa nội dung về cuộc đời, sự nghiệp của họa sĩ Xu Man vào chương trình giáo dục địa phương giúp thế hệ trẻ hiểu rõ hơn về một tài năng lớn của mỹ thuật Tây Nguyên, góp phần nuôi dưỡng niềm tự hào dân tộc, khơi dậy tình yêu quê hương và ý thức giữ gìn bản sắc văn hóa.

QUỐC THÁI

Nguồn: https://baolamdong.vn/canh-chim-dau-dan-cua-my-thuat-tay-nguyen-408240.html