Chế biến sâu: "Chìa khóa vàng" mở lối tăng trưởng tỉ đô cho nông sản Việt

VTV.vn - Nông sản Việt muốn tăng giá trị và mở rộng thị trường buộc phải chuyển mạnh sang chế biến sâu, nâng chuẩn chất lượng và hoàn thiện chuỗi cung ứng.

Áp lực thoát khỏi đáy chuỗi giá trị

Trong bối cảnh xuất khẩu nông sản liên tục tăng trưởng ấn tượng trong năm 2025, Việt Nam đồng thời phải đối mặt với cảnh báo từ các chuyên gia kinh tế và doanh nghiệp về nguy cơ "mắc kẹt" trong bẫy giá trị thấp nếu duy trì mô hình xuất khẩu thô hoặc sơ chế đơn giản. Việc chuyển dịch chiến lược sang chế biến sâu được xem là yêu cầu bắt buộc để nâng cao sức cạnh tranh và lợi nhuận.

Dù xuất khẩu nông sản của Việt Nam tăng mạnh, nhiều chuyên gia vẫn cho rằng tỷ lệ sản phẩm đạt tiêu chuẩn quốc tế còn thấp. Hệ thống bảo quản, xử lý và đóng gói chưa đồng bộ khiến thất thoát sau thu hoạch còn lớn. Nhiều doanh nghiệp chế biến có quy mô nhỏ, vốn hạn chế, trong khi chuỗi cung ứng giữa nông dân và doanh nghiệp chưa chặt chẽ, gây khó khăn cho việc truy xuất nguồn gốc. Việc thiếu nhân lực kỹ thuật và quản lý chất lượng theo chuẩn quốc tế cũng hạn chế khả năng nâng cấp chuỗi giá trị.

Theo đánh giá của Hiệp hội Hồ tiêu Việt Nam (VPA) và Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), dù đứng đầu thế giới về xuất khẩu nhiều mặt hàng nông sản, tỷ lệ sản phẩm chế biến sâu vẫn còn rất thấp. Ngành hồ tiêu là ví dụ điển hình khi sản phẩm nghiền, đóng gói có thương hiệu mới chỉ đạt khoảng 30% giá trị xuất khẩu năm 2023. Điều này khiến giá trị gia tăng thấp, lợi nhuận hạn chế và dễ bị tác động khi giá thế giới biến động.

Các chuyên gia kinh tế phân tích rằng trong chuỗi giá trị nông nghiệp toàn cầu, khâu sản xuất chỉ chiếm 12–13% giá trị, trong khi hơn 80% nằm ở chế biến, thương hiệu và phân phối. Nếu tiếp tục xuất thô, Việt Nam sẽ mất lợi thế nâng hạng trong chuỗi giá trị.

Doanh nghiệp nỗ lực giữ vững đơn hàng và nâng giá trị

Trong bối cảnh đó, những tín hiệu đáng mừng đã xuất hiện khi nhiều doanh nghiệp nông sản bắt đầu đầu tư mạnh vào chế biến sâu, áp dụng các tiêu chuẩn như HACCP, GlobalGAP, FDA để tiếp cận các thị trường khó tính như EU, Mỹ, Nhật Bản.

Trao đổi với báo giới, ông Tô Thái Thanh, lãnh đạo Tiến Thịnh Group cho biết, các dòng sản phẩm như nước ép, trái cây sấy, đồ hộp đang ngày càng được người tiêu dùng tại nhiều nước châu Âu và Mỹ đón nhận. Doanh nghiệp liên tục cải tiến dây chuyền, nâng cấp bao bì và chuẩn hóa theo tiêu chuẩn quốc tế để tăng độ nhận diện của thương hiệu Việt.

Một trường hợp khác, bà Phan Thanh Thảo, chủ một doanh nghiệp chế biến nông sản xuất khẩu tại Thái Bình chia sẻ rằng, từ năm 2018, công ty đã đầu tư kho lạnh, dây chuyền đóng gói và đa dạng hóa sản phẩm, giúp duy trì đơn hàng quanh năm sang châu Á và châu Âu. Việc chuyển đổi mô hình sản xuất giúp doanh nghiệp ổn định sản xuất, giảm phụ thuộc vào xuất thô theo mùa.

Việt Nam tiếp tục phát triển chế biến sâu và tận dụng hiệu quả các hiệp định thương mại tự do.

Thực tế cho thấy nhiều doanh nghiệp chế biến đã duy trì lợi nhuận tốt và ổn định đơn hàng ngay cả khi thị trường quốc tế chịu áp lực về logistics và tiêu chuẩn nhập khẩu. Các chuyên gia nhận định mục tiêu tăng trưởng xuất khẩu của ngành hoàn toàn khả thi nếu Việt Nam tiếp tục phát triển chế biến sâu và tận dụng hiệu quả các hiệp định thương mại tự do.

Chế biến sâu sẽ quyết định tốc độ bứt phá

Nhiều chuyên gia nhận định giai đoạn 2025 - 2030 sẽ là "cửa sổ cơ hội" quan trọng để nông sản Việt Nam bứt phá, bước lên nhóm quốc gia dẫn đầu về xuất khẩu giá trị cao. Lợi thế từ các hiệp định thương mại tự do cùng xu hướng tiêu dùng tăng mạnh đối với sản phẩm chế biến tiện lợi đang mở ra dư địa lớn để doanh nghiệp tăng tốc.

Nếu Việt Nam tháo gỡ được những điểm nghẽn về công nghệ, tiêu chuẩn chất lượng và sự gắn kết chuỗi cung ứng, ngành nông sản sẽ không còn bị bó buộc trong vai trò cung cấp nguyên liệu thô mà có thể chuyển hẳn sang cung cấp sản phẩm hoàn thiện có hàm lượng giá trị gia tăng cao. Song, chuyên gia kinh tế - thị trường Trần Mạnh Hùng bổ sung, công nghệ quan trọng, nhưng quan trọng hơn là năng lực vận hành cả chuỗi giá trị. Nếu vùng nguyên liệu không chuẩn hóa, nếu thiếu liên kết bền vững giữa nông dân - hợp tác xã - doanh nghiệp, thì dù nhà máy hiện đại đến đâu, chất lượng cũng khó đạt chuẩn quốc tế một cách ổn định. Theo ông, yêu cầu về mã vùng trồng, mã cơ sở đóng gói và hồ sơ truy xuất đầy đủ từ canh tác đến vận chuyển đã trở thành bắt buộc tại nhiều thị trường nhập khẩu. Đây là nút thắt lớn mà ngành nông sản Việt cần sớm vượt qua nếu muốn tăng mạnh tỷ trọng hàng chế biến sâu.

Từ góc độ doanh nghiệp, bà Thảo cũng cho rằng, đổi mới công nghệ chính là "chìa khóa" then chốt: "Nhiều doanh nghiệp còn e ngại chi phí đầu tư dây chuyền sau thu hoạch, nhưng thực tế đây là khoản đầu tư mang lại giá trị lâu dài nhất. Một hệ thống cấp đông nhanh hay công nghệ sấy tự động đủ chuẩn có thể kéo dài hạn sử dụng sản phẩm lên nhiều lần, mở ra những thị trường mà trước đây Việt Nam chưa thể chạm tới", bà Thảo khẳng định.

Doanh nghiệp đầu tư mạnh vào công nghệ sau thu hoạch.

Để chế biến sâu thực sự trở thành động lực tăng trưởng bền vững, các chuyên gia nhận định Việt Nam cần triển khai đồng bộ ba trụ cột then chốt, trong đó quan trọng nhất là đầu tư mạnh vào công nghệ sau thu hoạch. Việc tiếp cận vốn ưu đãi để nâng cấp dây chuyền cấp đông, sấy lạnh hay tiệt trùng, cùng với chuyển giao công nghệ từ các thị trường phát triển như Nhật Bản, Hàn Quốc hay EU, sẽ giúp doanh nghiệp giảm thất thoát và nâng cao độ ổn định của sản phẩm. Bên cạnh đó, các phòng kiểm định đạt chuẩn quốc tế tại vùng nguyên liệu cũng được xem là giải pháp giúp rút ngắn thời gian xét nghiệm và giảm chi phí cho doanh nghiệp.

Song hành với công nghệ, liên kết vùng nguyên liệu và tổ chức chuỗi cung ứng khép kín là điều kiện bắt buộc. Mối liên kết dài hạn giữa hợp tác xã, doanh nghiệp và địa phương sẽ giúp đảm bảo chất lượng đầu vào, trong khi việc số hóa truy xuất nguồn gốc giúp kiểm soát mùa vụ và chất lượng theo thời gian thực. Các trung tâm logistics gắn với nhà máy chế biến cũng được kỳ vọng góp phần giảm chi phí vận chuyển và nâng cao hiệu quả phân phối.

Nhóm giải pháp cuối cùng là phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Việc mở rộng đào tạo về vận hành thiết bị, tiêu chuẩn HACCP, ISO hay GlobalGAP, cùng mô hình liên kết giữa trường đại học và doanh nghiệp, sẽ giúp hình thành đội ngũ chuyên gia kiểm soát chất lượng đủ năng lực đáp ứng yêu cầu khắt khe từ các thị trường lớn.../.

Nguồn: https://vtv.vn/che-bien-sau-chia-khoa-vang-mo-loi-tang-truong-ti-do-cho-nong-san-viet-10025120410490249.htm