Chính sách cho người khuyết tật - thước đo của một xã hội văn minh

Câu nói đó cần đặt trong một bối cảnh lớn hơn: Việt Nam muốn bước vào giai đoạn phát triển mới thì phải tháo bỏ những rào cản đang khóa chặt quyền sống, quyền học, quyền làm việc của hơn 8 triệu người khuyết tật - tức 6 đến 10% dân số.

Đối xử với người khuyết tật là thước đo của văn minh quốc gia, là trách nhiệm thể chế chứ không chỉ là lòng tốt của cộng đồng.

Tổng Bí thư nhấn mạnh cần chuyển từ mô hình y tế sang mô hình xã hội hòa nhập, bởi khuyết tật không chỉ là khiếm khuyết sức khỏe; đó là tổng hợp những rào cản khiến người khuyết tật không được tham gia bình đẳng vào đời sống. Khi nhìn theo cách ấy, chính sách không thể dừng ở chăm sóc và bảo trợ; phải chuyển sang trao quyền, mở cơ hội, xóa rào cản - tức là thay đổi cấu trúc của xã hội chứ không chỉ thay đổi chế độ trợ cấp.

Tổng Bí thư Tô Lâm phát biểu tại buổi làm việc. Ảnh: TTXVN

Trong 15 năm qua, Việt Nam đã tăng đáng kể mức bao phủ an sinh: khoảng 1,7 triệu người đang hưởng trợ cấp xã hội do khuyết tật, tất cả người khuyết tật nặng được cấp thẻ bảo hiểm y tế miễn phí, hệ thống xác định mức độ khuyết tật dựa vào cộng đồng được mở rộng, điều kiện “thẩm tra gia cảnh” đã được loại bỏ từ 2010.

Cả nước có 165 cơ sở trợ giúp xã hội đang chăm sóc khoảng 25.000 người khuyết tật, đồng thời quản lý thêm 80.000 người tại cộng đồng. Việt Nam đặt mục tiêu đến năm 2030 sẽ sàng lọc 80% trẻ từ 0–6 tuổi, bảo đảm 90% trẻ khuyết tật được tiếp cận giáo dục và yêu cầu toàn bộ công trình xây mới phải đảm bảo điều kiện tiếp cận.

Những con số ấy cho thấy nỗ lực không nhỏ. Nhưng nhìn sâu vào dữ liệu, chúng ta thấy vẫn còn những khoảng trống rất lớn. Việt Nam chi khoảng 0,2% GDP cho an sinh xã hội liên quan đến khuyết tật - mức khá trong nhóm thu nhập trung bình nhưng vẫn cách xa mức 0,5% của những nước đi trước và càng xa hơn với mức 1,5% của các nước OECD.

Hệ thống bao phủ tương đối tốt người khuyết tật nặng, nhưng người khuyết tật nhẹ ít được hỗ trợ, ít được tiếp cận dịch vụ phục hồi chức năng, và ít được tạo cơ hội trong thị trường lao động, và vẫn phải gánh những chi phí rất lớn để hòa nhập đời sống.

Nhìn vào đời sống thực, những khó khăn của người khuyết tật hiện lên rõ rệt hơn nhiều. Hạ tầng giao thông vẫn “bất hợp tác”: nhiều xe buýt thiếu vị trí cho xe lăn, cầu vượt chỉ có thang bộ, vỉa hè gập ghềnh, công trình công cộng cũ thiếu ram dốc, không gian văn hóa – thể thao chưa thiết kế cho người có hạn chế vận động. Những điều mà người bình thường chỉ coi là bất tiện, thì với người khuyết tật đó có thể là ranh giới giữa hòa nhập và bị cô lập.

Trong giáo dục, trẻ khuyết tật có quyền đến trường nhưng đường đến trường lại gập ghềnh. Nhiều trường thiếu giáo viên hỗ trợ, thiếu chuyên gia can thiệp sớm, thiếu cơ sở vật chất phù hợp. Không ít trẻ phải ở nhà vì trường học chưa đủ điều kiện tiếp nhận.

Trên thị trường lao động, người khuyết tật khó tiếp cận đào tạo nghề, khó xin việc vì doanh nghiệp thiếu chính sách tuyển dụng hòa nhập, khó duy trì công việc vì nơi làm việc không thân thiện, khó cạnh tranh vì chi phí khuyết tật - thiết bị trợ giúp, đi lại, hỗ trợ cá nhân - luôn cao hơn mức thu nhập.

Dịch vụ y tế và phục hồi chức năng ở tuyến cơ sở cũng còn thiếu chuyên gia và thiết bị. Nhiều người muốn theo dõi sức khỏe định kỳ nhưng không có điều kiện đi lại. Trong đời sống văn hóa – xã hội, nhiều nhà văn hóa, sân vận động, trung tâm sinh hoạt cộng đồng… không tính đến người sử dụng có khuyết tật.

Khó khăn lớn nhất của người khuyết tật không nằm ở đôi chân hay đôi tay, mà nằm ở định kiến xã hội. Cách nhìn thương hại hoặc xem họ “không làm được việc lớn” vẫn bám dai dẳng, tạo ra những rào cản vô hình từ trường học đến doanh nghiệp, từ chính quyền đến cộng đồng. Đặc biệt, phụ nữ và trẻ em khuyết tật đối diện với nguy cơ bạo lực, bị bỏ rơi, bị cô lập cao hơn nhiều so với phần còn lại của xã hội.

Trong sự kiện công bố báo cáo “Hướng tới Xã hội Hòa nhập”, Giám đốc ILO tại Việt Nam, bà Sinwon Park, nhấn mạnh rằng an sinh xã hội “không chỉ là bảo vệ - mà là nền tảng trao quyền”. Khi hệ thống an sinh đủ mạnh để làm chỗ dựa, và thị trường lao động đủ mở để trao cơ hội, người khuyết tật có thể chủ động lựa chọn, thử thách và đóng góp trọn vẹn.

Quan điểm ấy cho thấy, chính sách không chỉ dừng ở trợ cấp, mà phải mở đường cho giáo dục nghề, cho cơ hội việc làm, cho mô hình hợp tác xã thân thiện, cho kinh tế số, cho công nghệ trợ giúp và tiếp cận dịch vụ công trực tuyến.

Tổng Bí thư cũng yêu cầu cải thiện mạnh mẽ hạ tầng giao thông, công trình công cộng, dịch vụ trực tuyến và ứng dụng công nghệ trợ giúp. Chuyển đổi số, nếu được thiết kế đúng, có thể xóa nhiều rào cản vật lý mà đầu tư hạ tầng phải mất nhiều năm mới khắc phục được. Nhưng để làm được điều đó, các chính sách phải thống nhất, thủ tục phải đơn giản, hạ tầng số phải được thiết kế với nguyên tắc “tiếp cận cho tất cả”.

Một xã hội văn minh không chỉ hỗ trợ người yếu thế khi họ gặp khó khăn mà còn trao cơ hội để họ sống độc lập, học tập, làm việc và cống hiến như mọi công dân khác. Và điều ấy chỉ thành hiện thực khi người khuyết tật được nhìn nhận như những chủ thể phát triển, có thể dẫn dắt chứ không chỉ chờ đợi hỗ trợ.

Việt Nam đã tiến một chặng dài: mở rộng bao phủ an sinh, cải thiện hệ thống y tế, xây dựng khung pháp lý hòa nhập, phát triển mô hình hỗ trợ. Nhưng để “không ai bị bỏ lại phía sau”, chúng ta phải đi xa hơn: tăng đầu tư an sinh, thúc đẩy giáo dục hòa nhập, mở rộng cơ hội việc làm, chuẩn hóa hạ tầng tiếp cận và khai thác mạnh chuyển đổi số thân thiện với người khuyết tật.

Vietnamnet.vn

Nguồn:https://vietnamnet.vn/chinh-sach-cho-nguoi-khuyet-tat-thuoc-do-cua-mot-xa-hoi-van-minh-2469272.html