Vùng đất Hà Tiên (Kiên Giang) không chỉ nổi tiếng với khung cảnh thiên nhiên xinh đẹp mà còn níu chân du khách bởi nền ẩm thực đa dạng, mang đậm nét văn hóa Việt – Hoa – Khmer. Một trong những đặc sản “trứ danh” nơi đây không thể không nhắc đến chính là cà xỉu.
Cà xỉu là loài nhuyễn thể có lớp vỏ màu xanh, phần thịt mềm và ngọt. Chúng thường sống vùi mình dưới lớp bùn và xuất hiện nhiều ở vùng đầm Đông Hồ, thị xã Hà Tiên.
Cà xỉu sống tập trung ở môi trường sông, cửa biển, nước lợ nên có phần chân dài lộ ra ngoài để dễ dàng tìm kiếm thức ăn (Ảnh: Huỳnh Trịnh Trung Âu).
Theo người dân địa phương, cà xỉu có thể thu hoạch quanh năm nhưng rộ lên nhiều từ khoảng tháng 6 đến tháng 8 dương lịch. Tuy có vẻ ngoài kém hấp dẫn nhưng loại hải sản này lại là nguyên liệu chế biến nên nhiều món ngon, gắn bó với biết bao thế hệ người dân đất Hà Tiên.
Để làm nên món cà xỉu chất lượng, người ta phải lựa những con còn tươi, có kích thước đồng đều. Vì chúng sống dưới bùn đất nên quá trình sơ chế đòi hỏi sự kỳ công và tỉ mỉ.
Cà xỉu sau khi thu hoạch được ngâm trong nước vài tiếng cho nhả hết bùn đất rồi xả sạch lại với nước. Tiếp đến, người ta đem chúng đi ủ muối trước khi chế biến món ăn. Đây cũng là cách bảo quản cà xỉu được lâu, dùng trong thời gian dài.
Để muối cà xỉu, bà con địa phương thường dùng hũ, cứ xếp một lớp cà xỉu xong lại rắc một lớp muối lên. Tùy sở thích và khẩu vị từng nhà, từng người mà có thể muối cà xỉu bằng nước muối hoặc muối hạt, thêm đường cho nhanh chua.
Việc muối cà xỉu đòi hỏi người làm phải có kinh nghiệm và sự khéo léo. Nếu muối mặn quá, cà xỉu sẽ bị đen, còn muối nhạt thì không bảo quản được lâu.
 |
 |
Cà xỉu muối thường được dùng ngay sau vài tiếng để làm món ăn, giúp giữ nguyên độ tươi ngon (Ảnh: Hoàng Minh).
Một cách muối cà xỉu khác cũng được người Hà Tiên ưa chuộng, đó là muối cùng nước mắm Phú Quốc và đường, tỏi, ớt. Cà xỉu khi mua về thì đem tách râu và thân, cắt bỏ phần đầu đen trên râu để loại bùn đất rồi rửa sạch nhiều lần.
Tiếp đến, người ta trụng phần râu và thân qua nước sôi để chín vừa tới rồi đổ ra xề (nong/nia) cho nguội bớt, sau đó phơi dưới nắng gắt khoảng 2-3 giờ đồng hồ. Cách làm này giúp cà xỉu khô, ráo nước, khi muối sẽ thấm đều gia vị và không bị hỏng.
Cà xỉu muối vào buổi sáng có thể dùng ngay buổi chiều. Khi thưởng thức, thực khách chỉ cần tách bỏ lớp vỏ ngoài để lấy thịt bên trong.
 |
 |
Cà xỉu muối có phần chân giòn, thịt mềm và béo ngậy, thấm đượm vị mặn ngọt của đường, mắm, vị cay của ớt và dậy mùi tỏi thơm,… Món này ăn kèm cơm trắng rất đưa miệng (Ảnh: Mai Thu Vân, La Tú Phương).
Ở Hà Tiên, cà xỉu còn được chế biến thành nhiều món ngon khác như cà xỉu xào, gỏi cà xỉu,… trong đó nổi tiếng nhất là mắm cà xỉu. Loại mắm này tuy còn lạ lẫm với thực khách thập phương nhưng gắn bó với biết bao thế hệ người dân nơi đây. Hương vị mắm cà xỉu được nhận xét không thua kém gì những loại mắm ngon nổi tiếng khác.
Chị Nguyễn Lý (ở TP. HCM) chia sẻ, từng vài lần thưởng thức cà xỉu ở Hà Tiên và ấn tượng ngay từ lần đầu tiên. Sau mỗi chuyến đi tới đây, chị cũng không quên mua vài hũ cà xỉu muối về dùng dần và mang tặng người quen, bạn bè.
“Cà xỉu không phải cao lương mỹ vị, thậm chí lúc mới nhìn còn thấy dè chừng nhưng ăn quen thấy rất ngon. Phần chân của cà xỉu rất giòn, ăn lạ miệng còn thịt thì mềm, béo. Món này khá giống giá bể Hải Phòng nhưng cách chế biến và hương vị hoàn toàn khác biệt”, chị Lý kể.
 |
 |
Mắm cà xỉu và gỏi cà xỉu lạ miệng, hút khách thưởng thức khi du lịch Kiên Giang (Ảnh: Liu Phuonk, Le Hien Triet).
Đến Kiên Giang, thực khách có thể dễ dàng tìm kiếm và thưởng thức các món cà xỉu trứ danh vùng đất Hà Tiên tại các khu chợ đông đúc hay ở quán ăn vỉa hè, nhà hàng với giá dao động từ 30.000 – 70.000 đồng/món.
Nếu mua làm quà, du khách có thể chọn món cà xỉu muối sẵn trong các hũ thủy tinh đậy kín nắp, bảo quản ngăn mát tủ lạnh được vài tháng với giá khoảng 120.000 đồng đến 140.000 đồng/hũ.
