Khoa học công nghệ mở hướng đi bền vững cho tỏi Lý Sơn

Đảo Lý Sơn, mảnh đất ven biển Quảng Ngãi nổi tiếng với tỏi thơm nồng, cay đặc trưng từng được mệnh danh là “vàng trắng” của miền quê. Nhưng lâu nay, tỏi Lý Sơn phần lớn vẫn được bán thô, phụ thuộc vào thương lái, giá cả thất thường, và người trồng luôn đối mặt với nguy cơ “được mùa - mất giá”. Trong khi đó, diện tích canh tác eo hẹp, đất đai dễ bị xói mòn, khai thác cát san hô, cộng với biến đổi khí hậu, đặt ra bài toán phát triển bền vững cho đặc sản này.

Những năm gần đây, các nhà khoa học, địa phương và doanh nghiệp đã phối hợp triển khai các giải pháp công nghệ tiên tiến, từ cải tạo đất, chọn giống, canh tác, đến chế biến sâu và xây dựng thương hiệu. Thay vì bán tỏi tươi theo mùa, giờ đây tỏi Lý Sơn được chế biến thành nhiều sản phẩm giá trị cao, như tỏi đen, bột tỏi, chiết xuất tỏi, tỏi ngâm mật ong… Các sản phẩm này giữ nguyên hương vị đặc trưng, tăng khả năng bảo quản, mở rộng thị trường trong nước và hướng tới xuất khẩu. Nhờ vậy, người trồng không còn bị ràng buộc bởi thương lái, giá cả thất thường, mà có thể chủ động trong sản xuất, thu hoạch và tiêu thụ.

Tỏi Lý Sơn.

Một trong những bước đột phá quan trọng đến từ việc cải tạo đất trồng. Truyền thống canh tác của người dân Lý Sơn sử dụng lớp cát san hô trải trên đất bazan, khiến rễ tỏi phát triển nông, dễ đổ ngã khi mưa bão và khó hấp thụ dinh dưỡng. 

Các nhà khoa học đã phối hợp cùng nông dân trộn cát san hô với lớp đất thịt bazan, tạo ra lớp "đất cát pha" tơi xốp, giúp rễ tỏi ăn sâu, cây đứng vững, tăng khả năng hút nước và dinh dưỡng. Kết quả là năng suất tăng đáng kể, từ khoảng 4,2 tấn/ha lên tới 6,3 tấn/ha, đồng thời cải thiện chất lượng củ, củ đều hơn, mùi thơm và tinh dầu giữ lâu hơn.

Bên cạnh đó, KH&CN còn được áp dụng trong chọn giống và quản lý vườn tỏi. Các giống tỏi chất lượng cao được trồng theo tiêu chuẩn VietGAP, kết hợp với kỹ thuật bón phân hợp lý, kiểm soát sâu bệnh và tưới tiêu thông minh, giúp cây thích ứng tốt với điều kiện khắc nghiệt của đảo, tăng khả năng sinh trưởng và nâng cao chất lượng củ. Việc canh tác theo quy trình khép kín cũng giúp bảo vệ môi trường, giảm phụ thuộc hóa chất và tăng tính bền vững cho đất đai.

Tuy nhiên, bước ngoặt thực sự cho tỏi Lý Sơn nằm ở khâu chế biến sâu. Nhờ ứng dụng công nghệ, tỏi tươi được biến thành tỏi đen, bột tỏi, tỏi ngâm mật ong và chiết xuất tỏi, mỗi sản phẩm đều có giá trị gia tăng cao hơn nhiều so với tỏi thô. 

Quy trình chế biến hiện đại giúp bảo toàn tinh dầu, hương vị, giá trị dinh dưỡng và các hợp chất có lợi cho sức khỏe. Trong đó, tỏi đen lên men được kiểm soát nhiệt độ và độ ẩm nghiêm ngặt trong vòng 30 ngày, tạo ra sản phẩm dẻo, thơm, giàu hoạt chất, dễ sử dụng và dễ bảo quản. Bột tỏi được sấy lạnh và nghiền mịn, giữ màu tự nhiên, hương thơm đặc trưng và các thành phần dinh dưỡng quý giá, phù hợp chế biến thực phẩm, dược phẩm và xuất khẩu.

Nhờ ứng dụng công nghệ, tỏi tươi được biến thành tỏi đen.

Cùng với chế biến sâu, mô hình liên kết "bốn nhà" (nhà nước – nhà khoa học – doanh nghiệp – nông dân) đã tạo ra chuỗi giá trị khép kín, từ chọn giống, làm đất, trồng trọt, thu hoạch, chế biến, đóng gói, đến tiêu thụ sản phẩm. Nhờ vậy, sản xuất tỏi Lý Sơn trở nên bài bản, đồng bộ, giảm thất thoát, ổn định đầu ra và nâng cao thu nhập cho nông dân. Một số doanh nghiệp đã xây dựng vùng nguyên liệu khoảng 10 ha theo tiêu chuẩn VietGAP, cung cấp gần 20.000 sản phẩm mỗi năm, phân phối khắp các tỉnh, đồng thời khai thác thương mại điện tử và đang chuẩn bị xuất khẩu sang Trung Đông.

Ứng dụng KH&CN còn giúp tỏi Lý Sơn phát triển theo hướng bền vững. Việc sử dụng phân hữu cơ, hạn chế hóa chất, cải tạo đất hợp lý và chế biến sâu giúp giảm áp lực môi trường, giảm thất thoát sau thu hoạch và bảo vệ thương hiệu đặc sản. Điều này vừa nâng cao giá trị kinh tế, vừa góp phần duy trì nông nghiệp xanh, sạch và bền vững cho đảo Lý Sơn.

Những thành tựu này đang chứng minh rõ ràng: Tỏi Lý Sơn hoàn toàn có thể thoát khỏi cảnh bán thô, nâng tầm giá trị sản phẩm, tạo cơ hội phát triển lâu dài. Từ một loại nông sản truyền thống, giờ đây tỏi Lý Sơn đang tiến tới trở thành sản phẩm công nghệ cao, có giá trị kinh tế lớn, ổn định và hướng tới thị trường quốc tế.

Tỏi Lý Sơn hôm nay không chỉ là niềm tự hào của người dân đảo mà còn là minh chứng sống động về vai trò của khoa học và công nghệ trong việc nâng tầm nông sản Việt. Với KH&CN làm động lực, từ cải tạo đất, chọn giống, canh tác đến chế biến sâu, tỏi Lý Sơn đang mở ra một tương lai bền vững, giúp người nông dân chủ động sản xuất, tăng thu nhập và góp phần quảng bá thương hiệu nông sản Việt ra thị trường trong và ngoài nước.

Bằng những giải pháp sáng tạo và ứng dụng công nghệ, tỏi Lý Sơn đang chứng minh rằng, với khoa học, nông sản truyền thống hoàn toàn có thể biến thành sản phẩm hiện đại, giá trị cao, đáp ứng nhu cầu tiêu dùng toàn cầu và tạo nên hướng đi bền vững cho cộng đồng địa phương.

Trung tâm Truyền thông KH&CN

Nguồn: https://mst.gov.vn/khoa-hoc-cong-nghe-mo-huong-di-ben-vung-cho-toi-ly-son-197251130152501182.htm