"Mỏ vàng" công nghệ AI: Việt Nam có trở thành trung tâm mới ở Đông Nam Á?

(Dân trí) - AI đang ngày càng khẳng định vai trò là một công cụ mạnh mẽ, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, nâng cao năng suất và giải quyết các thách thức phức tạp trong nhiều ngành, lĩnh vực.

Đối với Việt Nam, trí tuệ nhân tạo (AI) không chỉ là một xu hướng công nghệ mà còn là một cơ hội chiến lược để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế cao, bền vững, hướng đến mục tiêu tự chủ và tự cường về công nghệ trong kỷ nguyên mới.

Tầm quan trọng của AI trong chương trình nghị sự quốc gia Việt Nam

AI đang định hình lại nhiều ngành, lĩnh vực với tốc độ chưa từng có, trở thành ưu tiên chiến lược của chính phủ và doanh nghiệp hàng đầu thế giới. Trong bối cảnh số hóa mạnh mẽ, công nghệ này giúp khai mở tiềm năng sáng tạo, nâng cao năng suất lao động và tạo ra tác động sâu rộng đến kinh tế toàn cầu.

Theo dự báo của PwC và McKinsey, đến năm 2030, AI có thể mang lại giá trị khoảng 5 nghìn tỷ USD, chủ yếu nhờ tự động hóa, ra quyết định dựa trên dữ liệu và cải thiện hiệu quả vận hành.

Điều này khẳng định vai trò then chốt của AI trong việc kiến tạo tương lai ở các lĩnh vực y tế, tài chính, sản xuất và logistics. Trên thế giới, có tới 75% lãnh đạo doanh nghiệp xếp AI vào nhóm ba ưu tiên chiến lược hàng đầu, thể hiện quyết tâm biến công nghệ này thành lợi thế cạnh tranh lâu dài.

Việt Nam cũng đang hòa nhịp mạnh mẽ vào xu thế đó. Nền kinh tế số của Việt Nam được Google, Temasek và Bain đánh giá là phát triển nhanh nhất Đông Nam Á, với tốc độ tăng trưởng bình quân khoảng 20%/năm.

Về chính sách, Nhà nước đã ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; cùng Quyết định số 127/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược quốc gia về AI đến năm 2030.

Đặc biệt, ngày 12/6/2025, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 1131/QĐ-TTg xác định 6 nhóm sản phẩm AI trọng điểm: mô hình ngôn ngữ lớn tiếng Việt, trợ lý ảo, trí tuệ nhân tạo chuyên ngành, AI phân tích, bản sao số (Digital Twin) và vũ trụ ảo (Metaverse).

Theo nghiên cứu của Boston Consulting Group (BCG), quy mô kinh tế AI của Việt Nam có thể đạt 120–130 tỷ USD vào năm 2040, mở ra cơ hội bứt phá về năng suất và đổi mới sáng tạo.

Chia sẻ với phóng viên báo Dân trí, Tiến sĩ Hà Huy Ngọc, Giám đốc phụ trách Trung tâm Nghiên cứu Chính sách, chiến lược kinh tế địa phương và Lãnh thổ (Viện Kinh tế Việt Nam và Thế giới) cho biết: "Tốc độ tăng trưởng này sẽ xuất phát từ hai động lực chính: Tăng trưởng doanh thu tiêu dùng, tạo ra 45-55 tỷ USD thông qua nhu cầu đối với các sản phẩm và dịch vụ có ứng dụng AI; và tiết kiệm 60-75 tỷ USD chi phí nhờ tăng năng suất thông qua tự động hóa, phân tích dự báo và cải thiện hiệu suất.

Tiến sĩ Hà Huy Ngọc, Giám đốc phụ trách Trung tâm Nghiên cứu Chính sách, chiến lược kinh tế địa phương và Lãnh thổ (Ảnh: Quyết Thắng).

Những con số này cho thấy tiềm năng chuyển đổi mạnh mẽ và các cơ hội hấp dẫn mà AI mở ra cho doanh nghiệp, nhà khởi nghiệp và các nhà hoạch định chính sách ở Việt Nam".

Theo đó, Việt Nam đã xác định AI là một trụ cột chiến lược quốc gia vào năm 2030. Nhiều chính sách thiết thực đã được triển khai để hỗ trợ phát triển nguồn nhân lực, các công ty khởi nghiệp AI và hoạt động nghiên cứu phát triển.

Việc áp dụng AI cũng ngày càng rộng rãi trong khu vực kinh tế tư nhân. Năm 2024, Việt Nam đứng thứ hai tại Đông Nam Á về số lượng startup và vốn đầu tư vào AI.

"Điều này được thúc đẩy bởi lực lượng lao động công nghệ thông tin (CNTT) ngày càng đông đảo, với hơn 150 trường đại học cung cấp các khóa học liên quan và hơn 60.000 sinh viên tốt nghiệp hàng năm. Các cơ sở giáo dục như Đại học Bách khoa Hà Nội (HUST), Trường Đại học Công nghệ (ĐHQG Hà Nội), Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông đã triển khai các chương trình cử nhân và thạc sĩ về AI", Tiến sĩ Hà Huy Ngọc cho biết. 

Mô hình nền kinh tế AI của Việt Nam

Nhiều mô hình phát triển và đánh giá nền kinh tế AI đã được thiết lập. Triết lý chính của mô hình tập trung vào AI lấy con người làm trung tâm, nhằm bảo vệ người dùng khỏi các rủi ro liên quan đến AI và trao quyền để họ khai thác đầy đủ lợi ích của công nghệ này.

Tiến sĩ Hà Huy Ngọc chỉ ra các yếu tố thúc đẩy và thách thức trong phát triển AI tại Việt Nam:

Chiến lược và lộ trình AI: Hơn 60 quốc gia đã có chiến lược quốc gia về AI và Việt Nam cũng không ngoại lệ.

Năm 2021, Chiến lược Quốc gia về AI đã được ban hành, tạo ra khuôn khổ rõ ràng và mục tiêu cụ thể cho các bộ ngành, đồng thời tạo điều kiện cho khu vực tư nhân và các trường/viện thúc đẩy các sáng kiến ứng dụng AI.

Như Bộ TT-TT (nay là Bộ Khoa học và Công nghệ) đã triển khai Quyết định 699/QĐ-BTTTT; Bộ Tài chính đã có chương trình đào tạo và cấp chứng chỉ AI, còn Bộ Giáo dục và Đào tạo (MOET) đã phê duyệt chương trình học AI và Khoa học dữ liệu ở các bậc đại học và sau đại học.

Khu công nghệ cao Đà Nẵng đang thu hút nhiều doanh nghiệp trong và ngoài nước đầu tư, xây dựng nhà máy, trung tâm dữ liệu (Ảnh: Trung Nam).

Việt Nam đang tích cực tham gia các diễn đàn quốc tế. Vào tháng 12/2024, Việt Nam là một trong hơn 50 quốc gia thành viên của Quy trình AI Hiroshima, nhằm mục tiêu phát triển quản trị AI toàn diện và toàn cầu.

Những hợp tác chiến lược này không chỉ giúp Việt Nam xây dựng chính sách AI được công nhận mà còn củng cố vị thế của quốc gia trên bản đồ AI toàn cầu.

Hợp tác phát triển AI giữa khu vực công và tư: Khu vực công của Việt Nam đang đẩy nhanh việc ứng dụng AI, nhưng phần lớn vẫn ở giai đoạn thử nghiệm tại một số địa phương hoặc cơ quan.

Việc nhân rộng toàn quốc gặp nhiều thách thức, bao gồm nhu cầu về mô hình tài chính bền vững, tăng cường hợp tác liên ngành và vùng để nâng cao hiểu biết, và cải thiện khả năng tiếp cận các giải pháp AI hiệu quả kinh tế.

Ngược lại, khu vực tư nhân đã áp dụng AI rộng rãi từ năm 2019, đặc biệt trong các ngành ngân hàng, logictics, tiêu dùng và y tế.

Ngành ngân hàng dẫn đầu với các ứng dụng như nhận diện khuôn mặt, eKYC, nhận dạng ký tự quang học (OCR) và trợ lý giọng nói. Một ngân hàng thương mại hàng đầu đã triển khai trợ lý AI để xử lý 52 triệu yêu cầu cho 4 triệu khách hàng, giúp tăng 700% tỷ lệ chuyển đổi và 21% tăng trưởng bán chéo.

Dù vậy, các doanh nghiệp tư nhân vẫn đối mặt với những thách thức về chi phí, năng lực và hiểu biết về AI còn hạn chế ở nhiều cấp độ nhân sự, cùng với việc thiếu khả năng tiếp cận các bộ dữ liệu chất lượng cao.

Xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp AI: Các startup AI tại Việt Nam đang phát triển mạnh mẽ về chất lượng và số lượng. Việt Nam đứng thứ hai tại Đông Nam Á về cả số lượng startup GenAI (27% tổng số của ASEAN) và số vốn đầu tư tích lũy (khoảng 780 triệu USD tính đến năm 2024).

Sự tăng trưởng này được thúc đẩy bởi các sáng kiến của chính phủ, trong đó Trung tâm Đổi mới Sáng tạo Quốc gia (NIC) đóng vai trò điều phối; sự hỗ trợ của các trường đại học thông qua hoạt động ươm tạo và đào tạo; và sự hợp tác với các đối tác tư nhân và quốc tế.

Đào tạo, thu hút nhân tài và nghiên cứu R&D: Nguồn nhân lực CNTT tại Việt Nam đang tăng mạnh. Tính đến năm 2023, 165 trường đại học đã có chương trình đào tạo các ngành IT/ICT, với số lượng sinh viên tốt nghiệp tăng 4% mỗi năm.

Dự kiến nguồn nhân lực này sẽ tăng 9% từ 2022-2026, lên đến 530.000 chuyên gia. Khoảng 10 trường đại học đã bắt đầu triển khai các chương trình cử nhân ngành AI, đào tạo 1.700 sinh viên mỗi năm. Sinh viên Việt Nam có nền tảng toán học và kiến thức AI tổng hợp vững chắc, nhưng vẫn thiếu kỹ năng thực tế do sự hợp tác hạn chế với doanh nghiệp và số lượng chương trình đào tạo chuyên sâu còn ít.

Hệ sinh thái R&D AI còn sơ khai nhưng đã có những bước tiến đáng kể, dẫn dắt bởi các trường đại học hàng đầu như HUST và Đại học Quốc gia Hà Nội (VNU).

Số lượng ấn phẩm nghiên cứu về AI đã tăng gấp ba lần trong 5 năm qua. Các doanh nghiệp trong nước như VinBigData và Viettel cũng đang tích cực tham gia vào R&D AI, phát triển các mô hình nền tảng như PhoGPT và các giải pháp thực tế. Về phía chính phủ, các chính sách khuyến khích R&D AI và hỗ trợ các trung tâm nghiên cứu đã được ban hành.

Hạ tầng dữ liệu và điện toán: Việt Nam đang có nhiều tiến bộ trong việc xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia, tiêu biểu là việc thành lập Trung tâm Dữ liệu Quốc gia đầu tiên tại Hòa Lạc và hoàn tất cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư.

Khu vực tư nhân cũng chủ động tham gia, điển hình là việc toàn bộ ngân hàng thương mại sẽ tích hợp dữ liệu sinh trắc học của khách hàng vào Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư trong năm 2024. Tuy nhiên, khả năng tiếp cận dữ liệu trong nước vẫn còn hạn chế, đặc biệt đối với các nhà nghiên cứu và doanh nghiệp nhỏ.

Về hạ tầng số, Việt Nam xác định đây là ưu tiên chiến lược. Chiến lược Hạ tầng Số Quốc gia 2024 đã đề ra kế hoạch thu hút đầu tư. Chính phủ cũng ban hành nhiều chính sách ưu đãi, như cho phép sở hữu 100% vốn nước ngoài đối với dịch vụ trung tâm dữ liệu theo Luật Viễn thông 2023. Tuy nhiên, việc tiếp cận điện toán hiệu năng cao vẫn tập trung ở một số tập đoàn lớn, gây khó khăn cho các startup và tổ chức nghiên cứu.

Quản trị AI và công nghệ bảo mật thông tin

Việt Nam đã đạt được những bước tiến quan trọng trong việc xây dựng khung pháp lý hỗ trợ quản lý dữ liệu và thu hút đầu tư công nghệ cao.

Các văn bản pháp lý như Luật Dữ liệu số 60/2024/QH15, Nghị định số 47/2024/NĐ-CP về cơ sở dữ liệu quốc gia và Nghị định số 13/2023/NĐ-CP về bảo vệ dữ liệu cá nhân đã tạo ra hướng dẫn rõ ràng cho doanh nghiệp, nhà nghiên cứu và người dân.

Tuy nhiên, các quy định dành riêng cho AI như Hướng dẫn về Đạo đức AI và Khung Quản lý Rủi ro AI vẫn đang trong quá trình xây dựng. Việc củng cố khung pháp lý cho các công nghệ hỗ trợ như API mở và thương mại hóa dữ liệu là cần thiết để thúc đẩy hơn nữa quá trình chuyển đổi.

Theo Tiến sĩ Hà Huy Ngọc, để tận dụng tối đa tiềm năng của AI, Việt Nam cần củng cố các động lực tăng trưởng và yếu tố hỗ trợ thông qua sáu trụ cột chiến lược:

Mở rộng ứng dụng AI trong khu vực công và tư: Trọng tâm trước mắt là các lĩnh vực có tác động trực tiếp đến đời sống và kinh tế như dịch vụ công, quản lý môi trường, y tế, tài chính và giao thông vận tải. Việc triển khai theo từng giai đoạn sẽ giúp đạt kết quả nhanh, đồng thời mở rộng ứng dụng dài hạn. Hợp tác công – tư là chìa khóa để đảm bảo sự lan tỏa rộng rãi.

Phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp AI: Cần đẩy mạnh các chương trình tăng tốc khởi nghiệp bền vững, kết hợp hỗ trợ kỹ thuật, cố vấn kinh doanh, cơ hội gọi vốn và hợp tác. Các gói tài trợ quốc gia sẽ giúp doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn ưu đãi, tạo dựng một hệ sinh thái khởi nghiệp mạnh mẽ.

Xây dựng nguồn nhân lực chuyên sâu: Việt Nam cần đào tạo các chương trình cử nhân, thạc sĩ, tiến sĩ AI theo chuẩn quốc tế, đồng thời triển khai các khóa huấn luyện quy mô lớn. Việc hợp tác chiến lược với các trung tâm nghiên cứu và tập đoàn toàn cầu sẽ giúp nhân tài trong nước tiếp cận công nghệ tiên tiến và thử thách thực tế.

Nâng cao kiến thức và nhận thức xã hội: Giáo dục về AI cần được mở rộng cả cho cộng đồng lẫn giới chuyên môn. Các nền tảng trực tuyến và việc tích hợp kiến thức AI vào chương trình giáo dục phổ thông sẽ giúp cá nhân và doanh nghiệp tiếp cận công nghệ này một cách an toàn, hiệu quả.

Hoàn thiện hạ tầng dữ liệu và điện toán: Đảm bảo quyền truy cập công bằng vào dữ liệu chất lượng cao cho doanh nghiệp vừa và nhỏ, trường đại học, viện nghiên cứu. Đồng thời, khuyến khích đầu tư vào hạ tầng điện toán hiệu năng cao thông qua hợp tác quốc tế và chính sách ưu đãi.

Xây dựng khung quản trị AI toàn diện: Tiếp tục hoàn thiện các quy định về quản lý rủi ro, đạo đức và quyền sở hữu trí tuệ liên quan đến AI. Việc tham chiếu các chuẩn mực quốc tế, như Quy trình AI Hiroshima, sẽ góp phần nâng cao vị thế Việt Nam, thu hút đầu tư và thúc đẩy triển khai AI có trách nhiệm.

Với sáu trụ cột này, Việt Nam có cơ sở để khai thác tối đa tiềm năng của trí tuệ nhân tạo, hình thành một xã hội sẵn sàng ứng dụng công nghệ và từng bước định vị là quốc gia đổi mới sáng tạo hàng đầu khu vực.

Nguồn: https://dantri.com.vn/cong-nghe/mo-vang-cong-nghe-ai-viet-nam-co-tro-thanh-trung-tam-moi-o-dong-nam-a-20250831225220443.htm