Một bài học về 'dĩ bất biến ứng vạn biến'

"Việc xây dựng và nuôi dưỡng các mối quan hệ cá nhân với chính khách, lãnh đạo, cố vấn cấp cao... đôi khi chính là chiếc chìa khóa mở ra cánh cửa giải quyết những bế tắc tưởng chừng không thể vượt qua...". Đại sứ Bùi Lê Thái chia sẻ trong bài viết gửi Báo Thế giới và Việt Nam nhân dịp kỷ niệm 80 năm thành lập ngành Ngoại giao Việt Nam (28/8/1945-28/8/2025).

Đại sứ đặc mệnh toàn quyền nước CHXHCN Việt Nam tại Hungary Bùi Lê Thái trình Thư ủy nhiệm lên Tổng thống Hungary Sulyok Tamás, ngày 14/1/2025. (Nguồn: ĐSQ Việt Nam tại Hungary)

Ngay sau Tết năm 2000, tôi bất ngờ nhận được một cuộc điện thoại từ Đại sứ Pháp tại Hà Nội, ông Serge Degallaix. Ông Degallaix cho biết Tổng thống Pháp muốn mời Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam Lê Khả Phiêu sang thăm chính thức Pháp. Tôi lập tức báo cáo sự việc lên cấp trên, và không lâu sau đó, Bộ Chính trị đã quyết định Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu sẽ thực hiện chuyến thăm lịch sử đến Cộng hòa Pháp.

Bước ngoặt tạo tiền lệ

Chuyến thăm là một bước ngoặt lớn không chỉ trong quan hệ song phương Việt Nam - Pháp, mà còn có ý nghĩa chiến lược trong tiến trình hội nhập quốc tế của Việt Nam. Lần đầu tiên, một Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam thăm chính thức một quốc gia Tây Âu theo thể chế tư bản chủ nghĩa. Việc tổ chức chuyến thăm này không hề đơn giản, đặc biệt là trong vấn đề lễ tân. Lễ tân của Pháp không có quy định về đón tiếp một Tổng Bí thư Đảng Cộng sản - một chức danh không được coi là nguyên thủ hay lãnh đạo nhà nước theo cách hiểu của phương Tây.

Tôi được cử tham gia đoàn tiền trạm sang Paris để trao đổi cụ thể với phía bạn về các vấn đề liên quan đến chuyến thăm: các cuộc hội đàm, hội kiến, nội dung Tuyên bố chung, lễ tân, hậu cần... Những cuộc làm việc kéo dài, nhiều khi căng thẳng vì giữa hai bên còn khoảng cách về cách hiểu, cách tiếp cận đối với dự thảo Tuyên bố chung và nhất là về nghi lễ đón tiếp Tổng Bí thư ta. Do luật của Pháp không có quy định về nghi lễ đón Tổng Bí thư một chính đảng nước ngoài nên đây là nội dung đàm phán khó khăn nhất. Phía ta yêu cầu Pháp dành cho Tổng Bí thư nghi lễ đón tiếp cao nhất dành cho nguyên thủ vì Tổng Bí thư là người đứng đầu quốc gia và thăm Pháp theo lời mời của Tổng thống Pháp Jacques Chirac.

Cuối mỗi ngày làm việc, đoàn tiền trạm đều họp và báo cáo với trưởng đoàn là đồng chí Nguyễn Văn Son, Ủy viên Trung ương Đảng, Trưởng Ban Đối ngoại Trung ương. Khi nghe báo cáo về khó khăn trong đàm phán về nghi lễ đón tiếp, đồng chí Nguyễn Văn Son đã nói một câu khiến tôi tâm đắc đến tận bây giờ: "Bạn nói là việc của bạn. Ta có chủ kiến của ta. Tiếp tục đấu tranh". Đây chính sự vận dụng khéo léo tư tưởng Hồ Chí Minh trong đàm phán ngoại giao “dĩ bất biến, ứng vạn biến”: kiên định về nguyên tắc, nhưng mềm dẻo, khôn khéo về sách lược. Sau này, câu nói này trở thành kim chỉ nam trong suốt cuộc đời làm đối ngoại của tôi.

Tổng thống Hungary Sulyok Tamás tiếp thân mật Đại sứ Bùi Lê Thái. (Nguồn: ĐSQ Việt Nam tại Hungary)

“Cần gì các bạn cứ nói”

Sau rất nhiều cuộc đàm phán, thuyết phục, thậm chí đấu tranh, phía Pháp cũng chỉ dừng ở mức ghi nhận các yêu cầu của ta về nghi lễ đón tiếp và sẽ báo cáo lên Tổng thống Jacques Chirac. Là người khá am hiểu về bộ máy hành chính của Pháp nên tôi đã báo cáo với Đại sứ Việt Nam tại Pháp lúc đó là đồng chí Nguyễn Mạnh Dũng và đề nghị đồng chí Đại sứ tìm cách tiếp cận và vận động ông cố vấn đối ngoại của Tổng thống Chirac ủng hộ các yêu cầu của ta. May mắn thay là ta “có kênh” tiếp cận được ông cố vấn đối ngoại của Tổng thống Pháp và ông này thậm chí đã thu xếp cho Đại sứ ta được tiếp kiến Tổng thống Jacques Chirac, một điều hiếm có đối với một Đại sứ ở Pháp vào thời điểm đó.

Tại buổi tiếp, Tổng thống Chirac đã nói với Đại sứ Nguyễn Mạnh Dũng một câu rất thân tình: “Với những người bạn Việt Nam, cần gì các bạn cứ nói!”. Thế là vấn đề khó khăn nhất về nghi lễ đón tiếp đã được giải quyết nhờ vào quan hệ cá nhân với ông cố vấn đối ngoại của Tổng thống. Phía Pháp đã đồng ý dành nghi lễ đón tiếp cấp nguyên thủ quốc gia cho Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu. Đó là sự trân trọng không chỉ đối với cá nhân Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu mà còn là sự công nhận vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam.

Từ sau chuyến thăm lịch sử đó, việc tổ chức các đoàn Tổng Bí thư đi thăm các nước trên thế giới diễn ra thuận lợi hơn về mặt nghi lễ đón tiếp vì đã có tiền lệ đón tiếp của Pháp. Đến năm 2015, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng lại có chuyến thăm lịch sử đến Mỹ, hội đàm với Tổng thống Barack Obama tại phòng Bầu Dục-Nhà Trắng. Đây là cột mốc quan trọng thứ hai đánh dấu sự thừa nhận của các nước trên thế giới, kể cả Mỹ đối với vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam và của Tổng Bí thư Đảng. Từ đó đến nay, việc tổ chức cho đoàn Tổng Bí thư đi thăm các nước không còn gặp khó khăn gì về nghi lễ đón tiếp nữa, các nước đều dành cho Tổng Bí thư nghi lễ đón tiếp dành cho nguyên thủ quốc gia, thậm chí còn có nhiều biện pháp lễ tân biệt lệ.

Đôi điều suy ngẫm

Thứ nhất, câu nói giản dị nhưng đầy bản lĩnh của đồng chí Nguyễn Văn Son - “Bạn nói là việc của bạn, ta có chủ kiến của ta” - đã trở thành bài học sâu sắc cho những người làm công tác đối ngoại. Ẩn sau đó là sự vận dụng khéo léo nguyên tắc “dĩ bất biến, ứng vạn biến” trong tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh: giữ vững lập trường, kiên định nguyên tắc, nhưng phải luôn ứng xử mềm dẻo, khôn ngoan và đầy trí tuệ trước muôn vàn tình huống thực tiễn.

Thứ hai, ngoại giao không chỉ là đối thoại giữa các quốc gia, mà còn là sự kết nối giữa con người với con người. Việc xây dựng và nuôi dưỡng các mối quan hệ cá nhân với chính khách, lãnh đạo, cố vấn cấp cao... đôi khi chính là chiếc chìa khóa mở ra cánh cửa giải quyết những bế tắc tưởng chừng không thể vượt qua. Trong thế giới của ngoại giao, quan hệ cá nhân có thể tạo nên những đột phá chiến lược. Phía sau những cái bắt tay, những buổi lễ trang trọng, những văn kiện được ký kết là sự lặng thầm cống hiến, là tâm huyết và trí tuệ của những người làm đối ngoại.

Tôi kể lại câu chuyện này không chỉ như một kỷ niệm đáng nhớ, mà như một lời gửi gắm chân thành đến các bạn trẻ đang bước vào nghề ngoại giao: Rằng trong ngoại giao, từng quyết định, từng hành động, thậm chí chỉ một lời nói đều có thể mang theo trọng trách quốc gia. Ngoại giao, cũng như cuộc sống, là hành trình của những kết nối. Việc vun đắp các mối quan hệ cá nhân chân thành, tin cậy đôi khi chính là “lối mở” trong những thời khắc tưởng chừng bế tắc. Và có khi, chỉ một câu nói đúng lúc, đúng người, đúng hoàn cảnh lại có thể trở thành kim chỉ nam cho cả một đời làm nghề.

Nguồn: https://baoquocte.vn/mot-bai-hoc-ve-di-bat-bien-ung-van-bien-323475.html