Nỗi lo từ bục giảng thời AI

Trăn trở khi học sinh trở thành mục tiêu của tội phạm mạng

Một sáng thứ Hai, thay vì cho các em học sinh chào cờ, sinh hoạt văn nghệ như mọi hôm, Trường THCS Thanh Xuân (phường Thanh Xuân, Hà Nội) tổ chức tuyên truyền phòng tránh bắt cóc, lừa đảo học sinh qua không gian mạng.

Phó Hiệu trưởng Trường THCS Thanh Xuân, cô Phùng Quỳnh Nga cho biết, những vụ việc lừa đảo, bắt cóc qua mạng Internet thời gian gần đây không còn là câu chuyện xa vời mà đã trở thành vấn đề mang tính thời sự, ảnh hưởng trực tiếp đến học sinh. Theo cô, trong bối cảnh công nghệ phát triển mạnh mẽ, việc học sinh tiếp xúc sớm với mạng Internet, điện thoại thông minh, mạng xã hội là điều tất yếu, song cũng kéo theo nhiều nguy cơ tiềm ẩn. Chỉ cần một cú nhấp chuột, một tin nhắn hay một cuộc gọi video tưởng chừng vô hại, các em có thể bị lôi kéo, thao túng tâm lý hoặc trở thành nạn nhân của những “chiêu trò” bắt cóc, lừa đảo trực tuyến.

Cô Nga bày tỏ, sự thiếu kinh nghiệm và kỹ năng số khiến nhiều học sinh dễ tin vào những lời dụ dỗ khéo léo của đối tượng xấu. Đó là một vấn nạn nhức nhối trong xã hội hiện đại, đã và đang trở thành nỗi lo lắng thường trực của phụ huynh, giáo viên và cả cộng đồng giáo dục.

Từ đầu năm 2025 đến nay có hàng nghìn vụ lừa đảo qua mạng nhắm vào học sinh, sinh viên, khiến cho rất nhiều gia đình mất hàng trăm, hàng tỉ đồng. Đơn cử, vào tháng 9, Công an xã Lộc Hà (Hà Tĩnh) tiếp nhận tin trình báo của em N.T (16 tuổi, học lớp 10, trú tại xã Lộc Hà) về việc vừa bị lừa đảo chiếm đoạt tiền bằng hình thức quay số trúng thưởng. Trong khi sử dụng tài khoản mạng xã hội cá nhân thấy Facebook đang livestream trò chơi “quay số trúng thưởng”, T vào xem thấy nhiều người chơi, nên tin tưởng nhắn tin để tìm hiểu, nhờ kéo vốn giúp. Sau hàng loạt các chiêu trò lừa đảo, dụ dỗ, kẻ xấu đã thao túng tâm lý, khiến T đưa hết tiền tiết kiệm và đi vay bạn bè để chuyển khoản cho chúng. Số tiền T bị lừa là gần 3 triệu đồng.

Thạc sĩ Lưu Văn Tuấn - Giám đốc Trung tâm Tâm lý giáo dục Xanh nhận định, hiện nay, những “chiêu trò” lừa đảo trên không gian mạng ngày càng tinh vi, nhắm đến đối tượng học sinh, những người còn thiếu kinh nghiệm và kỹ năng nhận diện nguy cơ. Thời gian qua, nhiều vụ việc đáng lo ngại đã xảy ra, như các đối tượng giả danh cơ quan công an, thầy, cô giáo hoặc cán bộ nhà trường để gọi điện, nhắn tin nhằm dụ dỗ học sinh cung cấp thông tin cá nhân, mật khẩu tài khoản học tập, hoặc chuyển tiền qua ví điện tử. Bên cạnh đó, việc phát tán tin giả. Ví dụ như các thông báo “khẩn” về thi cử, điểm số, học phí hay vi phạm nội quy khiến nhiều em hoang mang, chia sẻ thông tin sai lệch, tiếp tay cho kẻ xấu lan truyền tin thất thiệt.

Thạc sĩ Lưu Văn Tuấn chỉ ra hàng loạt thủ đoạn phổ biến mà tội phạm mạng sử dụng để tiếp cận học sinh, đồng thời hướng dẫn cách nhận biết dấu hiệu nguy hiểm, như yêu cầu cung cấp mã OTP, gửi đường link lạ hoặc xưng danh không rõ ràng. Ông cũng nhấn mạnh, khi gặp tình huống nghi ngờ, học sinh cần bình tĩnh xử lý, lưu lại bằng chứng và báo ngay cho người lớn tin cậy như ông bà, cha mẹ, thầy cô hoặc cơ quan chức năng để được hỗ trợ kịp thời, tránh hậu quả đáng tiếc.

Theo ông Ngô Minh Hiếu, chuyên gia an ninh mạng, Giám đốc Tổ chức chống lừa đảo, lối sống khép kín, lệ thuộc vào mạng Internet, điện thoại di động dẫn đến việc cô lập bản thân là môi trường khiến các em học sinh, sinh viên “dính” những cạm bẫy online.

Ông Hiếu cho hay, hiện nay, bằng AI, deepfake và các công cụ tự động, hình thức tấn công mạng đang ngày càng khó lường. Các đối tượng có thể giả mạo làm khuôn mặt người khác, thậm chí biến thành công an... chỉ bằng một tấm hình trong vòng ít giây để gọi online và tiếp cận học sinh. Hacker có thể cắt ghép hình ảnh của các bạn trẻ trên mạng, tạo video nhạy cảm để tống tiền, bắt cóc online.

Cho đến nỗi lo khi “trợ lý ảo” trở thành “người học thay”

Thạc sĩ Chu Hà Phương (giáo viên Trường THCS Hạ Yên Quyết, phường Cầu Giấy, Hà Nội) cho rằng, các em học sinh hiện nay rất thông minh, nhanh nhẹn dễ nắm bắt và thích ứng với công nghệ mới. Đây là một thuận lợi, giúp các em trở thành nguồn nhân lực lao động chất lượng cao trong tương lai. Tuy nhiên, khi các công cụ AI như ChatGPT, Gemini hay Copilot trở nên phổ biến, chỉ cần vài dòng lệnh, một bài toán hoàn chỉnh, một bài văn hay đã hiện ra đủ mạch lạc, trích dẫn, và thuyết phục. Điều này tạo ra nỗi lo tại các lớp học, khi lượng kiến thức trên thế giới đang phát triển theo giờ, theo phút. Việc các em học sinh cần chuẩn bị kỹ năng tự học, tự nghiên cứu, tìm hiểu và giải quyết vấn đề cần được trau dồi từ những ngày còn ngồi trên ghế nhà trường.

Buổi sinh hoạt đầu tuần của Trường THCS Thanh Xuân diễn ra ý nghĩa với hoạt động nâng cao kiến thức sử dụng mạng Internet cho các em học sinh.

Khoảng 87% trẻ em Việt Nam trong độ tuổi từ 12 - 17, học sinh truy cập Internet hàng ngày. Một khảo sát khác cho thấy rằng, ở độ tuổi dưới 12, có đến 75% học sinh sử dụng mạng xã hội, trong khi phần lớn chưa được đào tạo bài bản về các rủi ro mạng. Về thời điểm sở hữu thiết bị, bình quân trẻ em Việt Nam nhận điện thoại di động lúc khoảng 9 tuổi, nhưng đến lúc được “giới thiệu” về an toàn mạng là khoảng 13 tuổi. Như vậy, có tới 4 năm các em sử dụng mạng mà chưa thực sự được trang bị kiến thức bảo vệ bản thân.

Nếu quá phụ thuộc vào ChatGPT, các em sẽ vô tình đánh mất “giai đoạn vàng” - quãng thời gian quý giá nhất để rèn luyện tư duy độc lập, khả năng phân tích và sáng tạo trong học tập, làm việc. Thay vì tự mình tìm hiểu, suy ngẫm và trải nghiệm, việc lạm dụng công cụ AI khiến quá trình học trở nên thụ động, chỉ dừng lại ở việc “nhận kết quả” mà thiếu đi “hành trình tư duy”. Về lâu dài, điều đó không chỉ làm mờ nhạt kỹ năng tự học, mà còn khiến các em khó thích ứng với công việc và cuộc sống thực, nơi không phải lúc nào cũng có sẵn câu trả lời từ trí tuệ nhân tạo.

Để học sinh phát triển toàn diện cả tinh thần, thể chất, bồi đắp thêm những trải nghiệm về cuộc sống, hiện nay, nhiều trường đã tổ chức các buổi sinh hoạt, tuần lễ đa dạng chủ đề, tiết học thú vị.

Cô Chu Hà Phương cho biết, ở Trường THCS Hạ Yên Quyết, học sinh đã được tham gia nhiều hoạt động phong phú nhằm phát triển toàn diện. Ngay từ đầu năm học, nhà trường tổ chức tuần lễ chào đón tân học sinh lớp 6, kết hợp hoạt động làm quen bạn bè, tham quan lớp học và tham gia trò chơi tập thể nhằm giúp các em bước vào cấp THCS với tâm thế tự tin, năng động.

Bên cạnh đó, trường còn phát triển hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp, như câu lạc bộ STEM, hoạt động ngoại khóa ngoài trời hấp dẫn. Ví dụ như hành trình đến với Đảo Ngọc (Thanh Thủy, Phú Thọ), nơi các em học sinh được hòa mình vào một không gian vô cùng rộng rãi, xanh mát, tận hưởng bầu không khí trong lành của thiên nhiên, được tham gia vào các hoạt động bổ ích, thỏa sức trải nghiệm những trò chơi vô cùng thú vị, giúp các em được khám phá, học tập và vui chơi. Đặc biệt, học sinh còn được lắng nghe những câu chuyện thiêng liêng về Bác Hồ, dâng hương trong không khí trang nghiêm và xúc động.

Để khích lệ tinh thần học tập và đoàn kết, trường đã tổ chức buổi giao lưu với đoàn giáo viên và học sinh đến từ các quốc gia khác như Singapore. Trong buổi giao lưu, các em học sinh, thầy, cô giáo Trường THCS Hạ Yên Quyết đã rèn luyện tiếng Anh, biết thêm nhiều thông tin bổ ích, thú vị về đất nước, con người, nền giáo dục của các nước bạn. Qua những hoạt động trên, học sinh không chỉ được học kiến thức trên lớp mà còn có thêm kỹ năng sống, tinh thần cộng đồng, góp phần lan tỏa hình ảnh đẹp về môi trường học tập hiện đại, an toàn và hạnh phúc.

Thạc sĩ Chu Hà Phương nhận định, AI đang mang lại nhiều cơ hội nhưng cũng đưa đến không ít thách thức cho các thầy, cô giáo.

Thạc sĩ Chu Hà Phương chia sẻ: “Lượng kiến thức trên thế giới đang phát triển theo giờ, theo phút. Việc các em học sinh cần chuẩn bị kỹ năng tự học, tự nghiên cứu, tìm hiểu và giải quyết vấn đề cần được trau dồi từ những ngày còn ngồi trên ghế nhà trường. Nếu quá phụ thuộc vào ChatGPT, các em sẽ vô tình đánh mất “giai đoạn vàng” - quãng thời gian quý giá nhất để rèn luyện tư duy độc lập, khả năng phân tích và sáng tạo trong học tập, làm việc”.

Nguồn: https://baophapluat.vn/noi-lo-tu-buc-giang-thoi-ai.html