Nút thắt nhân lực số: Rào cản trên hành trình bứt phá của thương mại điện tử

VTV.vn - Kinh tế số Việt Nam đang bùng nổ nhờ Thương mại điện tử (TMĐT), song tốc độ này đang bị đe dọa bởi sự thiếu hụt nghiêm trọng về số lượng và chất lượng nhân lực số.

Quy mô TMĐT được dự báo sẽ vượt 30 tỷ USD vào năm 2025, nhưng nguồn nhân lực đang bộc lộ khoảng trống lớn, chưa theo kịp tốc độ mở rộng của doanh nghiệp và hệ sinh thái.

Thị trường bứt phá: Nhu cầu nhân lực số "leo thang"

Trong vòng 5 năm trở lại đây, TMĐT Việt Nam liên tục tăng trưởng hai chữ số, vươn lên nhóm thị trường sôi động nhất khu vực châu Á. Với tốc độ hiện tại, TMĐT bán lẻ được dự báo sẽ vượt 30 tỷ USD trong năm 2025, chính thức trở thành trụ cột quan trọng, là động lực kéo của nền kinh tế số quốc gia. Cột mốc ấn tượng này không chỉ phản ánh sự chuyển đổi sâu sắc trong thói quen mua sắm của người tiêu dùng, mà còn là kết quả của chiến lược số hóa mạnh mẽ từ các "ông lớn" sàn TMĐT quốc tế và nội địa, cùng sự tham gia của hàng trăm nghìn doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs).

Sự mở rộng này còn được củng cố bởi sự bứt phá mang tính hệ thống trong các lĩnh vực hỗ trợ như logistics số, thanh toán không dùng tiền mặt, quảng cáo số và đặc biệt là sự ứng dụng của trí tuệ nhân tạo (AI) trong quản lý chuỗi cung ứng và bán lẻ. Sự tăng trưởng theo cả chiều rộng và chiều sâu này tạo ra một hệ sinh thái số toàn diện, nhưng đồng thời cũng đẩy nhu cầu về nhân lực chất lượng cao tăng nhanh chưa từng có.

Theo khảo sát thị trường từ các công ty tuyển dụng hàng đầu, từ đầu năm đến nay, nhu cầu tuyển dụng nhân sự TMĐT đã gia tăng từ 30 - 50%. Các vị trí được săn đón nhất tập trung vào khối vận hành sàn, tối ưu hóa gian hàng, quản lý dữ liệu lớn và digital marketing hiệu suất cao. Các sàn và doanh nghiệp lớn không ngừng mở rộng đội ngũ phân tích dữ liệu, vận hành kho bãi thông minh, và đội ngũ phát triển/ứng dụng AI. Sự dịch chuyển này tạo thêm một áp lực rất lớn lên nguồn cung nhân lực số, vốn đã hạn chế và có dấu hiệu "cạn kiệt" ở nhóm chất lượng cao.

TMĐT bán lẻ được dự báo sẽ vượt mốc 30 tỷ USD trong năm 2025

Đặc biệt, các doanh nghiệp nhỏ lại càng khó khăn hơn trong việc tuyển dụng nhân sự TMĐT bài bản. Nhiều chủ thương hiệu đã phải chuyển hướng chiến lược sang tự đào tạo nội bộ hoặc chấp nhận sử dụng nhân sự không đúng chuyên môn, chỉ được coi là "rành công nghệ" để lấp đầy các vị trí vận hành cơ bản. Anh Cao Minh Tuấn, chủ một thương hiệu thời trang online, chia sẻ về thực tế này: "Chúng tôi tuyển người vận hành TMĐT rất vất vả. Mức lương cho một nhân viên chạy quảng cáo hiệu suất cao đã tăng gấp rưỡi trong hai năm. Nhiều bạn trẻ có đam mê và biết sử dụng các công cụ cơ bản, nhưng thiếu kỹ năng nền tảng về tư duy kinh doanh số và phân tích dữ liệu. Đào tạo xong lại dễ dàng nhảy việc vì mức lương thị trường biến động liên tục và cạnh tranh quá gay gắt, đặc biệt là từ các sàn lớn hoặc công ty nước ngoài". Sự chia sẻ này phản ánh đúng thực trạng khó khăn của khối SMEs, nơi tài chính hạn chế khiến họ khó cạnh tranh về chi phí nhân sự so với các tập đoàn lớn.

Khát nhân sự công nghệ lõi, thiếu nền tảng vững để cạnh tranh 

Sự thiếu hụt này không chỉ dừng lại ở mặt số lượng mà còn bộc lộ nhiều hạn chế về mặt chất lượng, tạo nên một "lỗ hổng" chiến lược, làm giảm năng lực cạnh tranh dài hạn của ngành. Theo thống kê mới nhất, trong hơn 500 cơ sở đại học và cao đẳng trên cả nước, chỉ có 36 trường có chuyên ngành đào tạo chính quy về TMĐT. Thậm chí, nhiều trường chỉ lồng ghép một vài học phần cơ bản về bán hàng online hoặc marketing kỹ thuật số vào các ngành kinh tế truyền thống, thiếu đi tính hệ thống và cập nhật về công nghệ số cốt lõi. Chính thực trạng này khiến thị trường thiếu hụt nghiêm trọng lực lượng lao động được trang bị kiến thức nền tảng vững chắc và kỹ năng thực hành hiện đại.

Khoảng cách chất lượng được thể hiện rõ ràng trên nhiều khía cạnh. Đáng chú ý là, phần lớn lao động là tự học, thiếu đào tạo nền tảng. Theo khảo sát, chỉ khoảng 30% nhân sự TMĐT hiện nay được đào tạo chính quy có hệ thống. Phần lớn còn lại tham gia thị trường thông qua các khóa học ngắn hạn, dẫn đến kiến thức thiếu hệ thống, thiếu kỹ năng nền tảng về công nghệ thông tin, phân tích dữ liệu và tư duy vận hành số hiện đại.

Bên cạnh đó, khoảng cách giữa nhà trường và doanh nghiệp quá lớn. Chương trình đào tạo TMĐT tại nhiều cơ sở vẫn còn nặng về lý thuyết, chậm cập nhật so với thực tế thị trường vốn thay đổi theo từng quý. Doanh nghiệp cần nhân sự hiểu việc, quen với các công cụ phân tích hành vi khách hàng, quản lý kho vận thông minh và bắt nhịp nhanh với các thuật toán mới của sàn.

Phần lớn lao động là tự học, thiếu đào tạo nền tảng.

Quan trọng hơn cả, thị trường đang khát nhân sự chất lượng cao trong lĩnh vực công nghệ. Dù TMĐT là ngành "công nghệ hóa" mạnh mẽ nhất, thị trường lại thiếu hụt trầm trọng các chuyên gia ở đỉnh tháp nhân lực, tức là chuyên gia phân tích dữ liệu có khả năng biến dữ liệu khách hàng khổng lồ thành lợi thế cạnh tranh; kỹ sư vận hành hệ thống tự động/Logistics số thiết yếu để giải bài toán chi phí giao hàng; chuyên gia ứng dụng AI phát triển các giải pháp cá nhân hóa trải nghiệm khách hàng; và chuyên gia an ninh mạng đảm bảo an toàn cho giao dịch số. Chính nhóm nhân sự này là yếu tố quyết định để TMĐT Việt Nam bước sang giai đoạn cạnh tranh bằng công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Chiến lược "lấp đầy": Nâng cấp nền tảng nhân lực số

Theo các chuyên gia kinh tế, nếu không lấp đầy khoảng trống nhân lực số một cách chiến lược, đà tăng trưởng của TMĐT Việt Nam rất dễ bị "hãm phanh" và không thể tận dụng hết tiềm năng của kinh tế số. Bà Lê Hoàng Oanh, Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương), cơ quan quản lý nhà nước trực tiếp về lĩnh vực này, đã nhiều lần khẳng định vai trò tiên phong của TMĐT trong kinh tế số, đồng thời nhấn mạnh thách thức về nguồn nhân lực.

Bà Oanh nhận định, TMĐT Việt Nam đang ở giai đoạn tăng trưởng nóng và có đóng góp lớn vào kinh tế số, nhưng chúng ta cần nhận diện rõ nhân lực số đang là nút thắt cổ chai lớn nhất cản trở việc hiện thực hóa mục tiêu chiến lược. Để ngành TMĐT bứt phá và trở thành trung tâm của khu vực, chúng ta không thể chỉ dựa vào chính sách hay hạ tầng công nghệ. Cần phải có một lực lượng chiến lược là các chuyên gia số được đào tạo bài bản, từ nhóm vận hành kho, phân tích dữ liệu chuyên sâu đến các chuyên gia ứng dụng AI. Nếu không giải quyết được vấn đề 'cơ số' nhân lực này, tốc độ tăng trưởng cao sẽ sớm chững lại, và nghiêm trọng hơn là chúng ta sẽ phải phụ thuộc vào nhân sự và công nghệ từ nước ngoài trong các hệ thống kỹ thuật cốt lõi.

Quan điểm này được củng cố bởi đại diện Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (Vecom), khi xác nhận sự thiếu hụt nhân sự chất lượng cao là thách thức lớn nhất của ngành trong ít nhất năm năm tới. Các sàn TMĐT liên tục mở rộng nhưng luôn trong tình trạng "tuyển không đủ người," đặc biệt ở nhóm kỹ thuật công nghệ cao và nhóm vận hành phức tạp, đòi hỏi kinh nghiệm thực tế sâu sắc.

Khi thị trường phát triển nhanh hơn tốc độ đào tạo, những vết nứt trong "đôi chân nhân lực" ngày càng lộ rõ. Hệ quả đầu tiên chính là sự suy giảm hiệu quả vận hành. Những khâu vốn được xem là tối thiểu như giao hàng đúng hẹn, xử lý đơn mạch lạc, tối ưu hóa gian hàng hay chăm sóc khách hàng chuẩn mực sẽ liên tục bị gián đoạn, gây ảnh hưởng tiêu cực đến trải nghiệm người dùng và làm lung lay niềm tin vào TMĐT.

Đi liền với đó là nguy cơ tụt hậu về công nghệ. Trong bối cảnh TMĐT toàn cầu chuyển mạnh sang mô hình vận hành dựa trên AI, dữ liệu lớn và tự động hóa, sự thiếu vắng các chuyên gia công nghệ khiến nhiều doanh nghiệp Việt Nam chậm ứng dụng hoặc ứng dụng không hiệu quả các công nghệ mới. Khi các thị trường lân cận đang tăng tốc bằng đổi mới công nghệ, TMĐT Việt Nam rất dễ rơi vào thế "đuổi theo" thay vì dẫn dắt. Một hệ quả khác là chi phí vận hành gia tăng, do doanh nghiệp buộc phải trả mức lương cao để giữ chân nhân sự có kỹ năng. Tình trạng này khiến nhiều doanh nghiệp nhỏ khó cạnh tranh, đồng thời đẩy không ít đơn vị vào sự phụ thuộc vào giải pháp và nhân sự nước ngoài - điều đặt ra rủi ro lớn về khả năng tự chủ và an toàn dữ liệu.

Muốn tránh "bước hụt đáng tiếc", giải pháp căn cơ duy nhất là nâng cấp toàn diện và dài hạn nền tảng nhân lực số. TS. Mạc Quốc Anh, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Thành phố Hà Nội nhấn mạnh yêu cầu về một chiến lược quốc gia đặt đào tạo nhân lực TMĐT vào vị trí trung tâm. Việc mở rộng quy mô đào tạo chính quy và chuẩn hóa ngành TMĐT là yêu cầu mang tính cấp thiết. Các trường đại học, cao đẳng cần cập nhật giáo trình theo sát thực tiễn, tích hợp sâu kỹ năng số cốt lõi như quản lý dữ liệu, vận hành logistics số, ứng dụng AI và bảo mật, thay vì giữ cách tiếp cận rời rạc hoặc thiên về marketing như trước đây.

TMĐT Việt Nam đã chứng minh năng lực tăng trưởng ấn tượng.

Bên cạnh đào tạo chính quy, Việt Nam cần một hệ sinh thái đào tạo lại và đào tạo ngắn hạn mạnh mẽ hơn. TMĐT vốn là ngành có ngưỡng tham gia thấp nhưng yêu cầu kỹ năng thực hành cao. Vì vậy, những chương trình đào tạo cấp tốc, chuyên sâu cho lao động chuyển nghề hoặc lao động phổ thông sẽ giúp bổ sung nhân lực một cách nhanh chóng và hiệu quả. Đặc biệt, kỹ năng vận hành sàn, bán hàng livestream, tối ưu gian hàng hay triển khai marketing số là những mảng có thể đào tạo nhanh để đáp ứng nhu cầu ngày càng lớn từ khối doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Cuối cùng, để TMĐT có thể bứt phá trong thời kỳ AI, Việt Nam phải đầu tư mạnh cho nhóm nhân lực công nghệ cốt lõi. Đây là lực lượng nắm giữ "chìa khoá" của cuộc chơi mới: kỹ sư dữ liệu, chuyên gia tối ưu kho vận thông minh, nhà phân tích hành vi khách hàng, chuyên gia AI dành riêng cho TMĐT. Các chương trình học bổng, tài trợ nghiên cứu và chính sách thu hút nhân tài công nghệ cần được triển khai bài bản và dài hạn để tạo ra lớp chuyên gia có khả năng dẫn dắt đổi mới cho toàn ngành.

"TMĐT Việt Nam đã chứng minh năng lực tăng trưởng ấn tượng, nhưng để giữ được đà này, thị trường buộc phải đầu tư mạnh hơn vào yếu tố cốt lõi nhất là con người. Không chỉ để giải quyết thách thức trước mắt, mà để xây dựng một nền tảng vững chắc giúp TMĐT Việt Nam không chỉ 'chạy nhanh', mà còn 'chạy bền'", bà Oanh khẳng định./.

Nguồn: https://vtv.vn/nut-that-nhan-luc-so-rao-can-tren-hanh-trinh-but-pha-cua-thuong-mai-dien-tu-100251203205930179.htm