Phát triển "sức mạnh mềm" thông qua văn hóa giải trí

Trong bối cảnh thế giới có nhiều biến động phức tạp, “văn hóa càng phải đi trước một bước, soi đường, dẫn dắt, bồi đắp bản lĩnh, củng cố niềm tin, hình thành năng lực mềm quốc gia”, như lời căn dặn của Tổng Bí thư Tô Lâm trong lễ Kỷ niệm 80 năm ngày truyền thống ngành văn hóa. Và chúng ta đang có đủ thiên thời, địa lợi để làm điều đó, từ bệ phóng chính sách cũng như quyết tâm của các nhà quản lý.

Báo Nhân dân•25/10/2025

Trong bối cảnh thế giới có nhiều biến động phức tạp, “văn hóa càng phải đi trước một bước, soi đường, dẫn dắt, bồi đắp bản lĩnh, củng cố niềm tin, hình thành năng lực mềm quốc gia”, như lời căn dặn của Tổng Bí thư Tô Lâm trong lễ Kỷ niệm 80 năm ngày truyền thống ngành văn hóa. Và chúng ta đang có đủ thiên thời, địa lợi để làm điều đó, từ bệ phóng chính sách cũng như quyết tâm của các nhà quản lý.

Tháng 5/1994, Tổng thống Hàn Quốc Kim Young Sam ngỡ ngàng khi đọc một báo cáo từ hội đồng cố vấn về lĩnh vực giải trí. Theo đó, doanh thu phim “Jurassic Park” (1993) tương đương với số tiền thu về từ việc xuất khẩu ... 1,5 triệu chiếc xe ô-tô Hyundai. Tổng số xe Hyundai và các hãng xe Hàn Quốc khác được xuất khẩu trong năm 1993 là 640.000 chiếc, đồng nghĩa với việc bộ phim Hollywood mang về doanh thu hơn gấp đôi một ngành sản xuất vốn là niềm tự hào của Hàn Quốc.

Bản báo cáo đó thuyết phục được ông Kim và giới chức Hàn Quốc đầu tư và thúc đẩy quảng bá nền công nghiệp giải trí theo hướng chiến lược quốc gia. Ba thập niên sau, văn hóa Hàn Quốc xuất hiện ở khắp ngõ ngách trên toàn cầu nhờ tầm ảnh hưởng của làn sóng Hallyu cuối thập niên 1990s và nền công nghiệp âm nhạc Kpop.

Thống kê giá trị xuất khẩu văn hóa của Hàn Quốc (đơn vị: tỷ USD). Nguồn dữ liệu: Bank of Korea

Theo báo cáo “Đánh giá Quyền lực mềm” xuất bản tháng 10/2024 của tổ chức IMF, Hàn Quốc đã vươn lên dẫn đầu bảng xếp hạng quyền lực mềm của các quốc gia, vượt qua những cái tên quen thuộc như Nhật Bản, Trung Quốc hay Mỹ.

Một người chưa từng đặt chân đến Hàn Quốc có thể đọc vanh vách các địa danh nổi tiếng tại Seoul, hiểu rõ các từ ngữ bản địa, sẵn sàng bỏ tiền ủng hộ thần tượng KPop và quen thuộc với việc ăn gà rán, mỳ tương đen… vào cuối tuần. Đó chính là hệ quả của “quyền lực mềm” và cho thấy khi được sử dụng đúng cách, một quốc gia có thể hưởng lợi đến nhường nào.

Màn trình diễn "Phù Đổng Thiên Vương" của ca sĩ Đức Phúc

Giá trị của quyền lực mềm

Cụm từ “Soft Power” (Quyền lực mềm) được học giả Joseph Nye của đại học Harvard phổ biến tới công chúng cuối thập niên 1980. Theo Nye, quyền lực mềm là “khả năng thu hút và thuyết phục người khác mà không cần cưỡng ép”. Trong ba trụ cột của quyền lực mềm gồm “Văn hóa”, “Giá trị chính trị” và “Chính sách”, “Văn hóa” là nền móng, linh hồn của mọi dân tộc đồng thời dễ tạo ra sức kết nối, hấp dẫn tự nhiên hơn cả.

Không phải ngẫu nhiên các cường quốc văn hóa như Mỹ, Hàn Quốc, Trung Quốc, Nhật Bản hay Ấn Độ đều xem công nghiệp Điện ảnh - Âm nhạc là mũi nhọn chiến lược trong chính sách đối ngoại mềm. Các bộ môn nghệ thuật này là công cụ hiệu quả nhất để một quốc gia kể câu chuyện, truyền thông điệp của mình bằng hình ảnh, âm thanh và sắc thái riêng, đồng thời ngày càng dễ tiếp cận và hòa nhập trong kỷ nguyên số.

Tại Việt Nam, sức mạnh mềm có thể được nhận diện rõ nét qua những sản phẩm nghệ thuật mang tầm ảnh hưởng xã hội sâu rộng thời gian qua. Từ những dịp lễ lớn kỷ niệm của đất nước 50 năm ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (A50) và 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (A80), đời sống văn hóa của khán giả đã trở nên phong phú thêm với những ca khúc nhạc Đỏ hiện đại mang thông điệp đề cao đất nước, con người Việt Nam như “Viết tiếp câu chuyện hòa bình”, “Còn gì đẹp hơn”… tạo cơn sốt trên các bảng xếp hạng âm nhạc và mạng xã hội, thậm chí còn lọt top trending Youtube nhiều thị trường ngoài Việt Nam. Concert “Tổ Quốc trong tim” thu hút hơn 50.000 khán giả có mặt trực tiếp tại sân vận động Mỹ Đình và tạo hiệu ứng lan tỏa tích cực kéo dài nhiều tuần sau đó trên các nền tảng số. Bộ phim hòa nhạc "Tổ quốc trong tim: The Concert Film” tiếp tục làm mưa làm gió tại các rạp chiếu, tạo cảm hứng bất tận cho giới trẻ trên nền tảng mạng xã hội.

Các bạn trẻ cuồng nhiệt trong các buổi chiếu phim hòa nhạc Tổ Quốc trong tim

Ngày 21/9 vừa qua, ca sĩ Đức Phúc tiếp tục mang đến sự tự hào cho khán giả Việt Nam khi vượt qua thí sinh từ 21 quốc gia khác để chiến thắng giải thưởng âm nhạc quốc tế Intervision được tổ chức tại Nga. Ca khúc mang về chiến thắng “Phù Đổng Thiên Vương” mang đậm chất quê hương khi được nhạc sĩ Hồ Hoài Anh sáng tác dựa trên cảm hứng từ bài thơ “Tre Việt Nam” của tác giả Nguyễn Duy và truyền thuyết “Thánh Gióng”.

Ở mặt trận điện ảnh, trong danh sách 10 phim ăn khách nhất của điện ảnh Việt Nam trong năm 2025 có đến ba tác phẩm chiến tranh - hành động dựa theo các sự kiện lịch sử có thật trong năm nay gồm “Địa đạo” (172 tỷ đồng), “Tử chiến trên không” (246 tỷ đồng) và “Mưa Đỏ” (714 tỷ đồng). Trong số này, “Mưa Đỏ” là sự kết hợp hiếm có giữa lịch sử - nghệ thuật hiện đại - sức mạnh truyền thông, tạo nên hiệu ứng văn hóa mạnh mẽ đối và trở thành phim ăn khách nhất lịch sử Việt Nam.

Nhà phê bình điện ảnh Lê Hồng Lâm nhận định thành công của các bộ phim kể trên đến từ cách tiếp cận mới, tạo nên sức hút đối với công chúng: “Tôi nghĩ các bộ phim lịch sử, không chỉ 50 năm mà có có thể vài thế kỉ, vẫn có thể chinh phục được khán giả hiện tại nếu được làm tốt và hấp dẫn về mặt thưởng thức. Thứ nhất chúng có lợi thế về đề tài: thường là những trận chiến, những sự kiện có tầm vóc về mặt lịch sử, là niềm tự hào của dân tộc. Thứ hai, chúng dễ kích thích về mặt cảm xúc và lòng tự hào dân tộc cho khán giả đương đại. Châu Á từng có những thành công vang dội: ‘Đại thủy chiến’, ‘Cờ bay phấp phới’… đều nằm trong top phim ăn khách nhất Hàn Quốc mọi thời hay ‘Trận chiến Hồ Trường Tân’ của Trung Quốc”.

Thành công của “Mưa Đỏ” không chỉ dừng lại ở khuôn khổ điện ảnh hay sự thống trị của ca khúc lấy cảm hứng từ phim “Còn gì đẹp hơn” trên các bảng xếp hạng âm nhạc. Ngành xuất bản cũng vui lây khi số lượng đặt nguyên tác “Mưa Đỏ” của nhà văn Chu Lai tăng đột biến, tạo nên hiện tượng lâu mới xảy ra đối với một cuốn sách nội địa: nhu cầu đặt mua vượt xa tốc độ của nhà in.

Theo ông Nguyễn Tuấn Bình - chủ trang Facebook “Bình Bán Book” chuyên kinh doanh sách trực tuyến, số lượng khách đặt sách “Mưa Đỏ” đã lên tới hơn 7.000 - gấp hàng chục lần những cuốn sách bán chạy thông thường. Ngoài phiên bản bìa mềm, nhà xuất bản còn tung ra bản bìa cứng tri ân độc giả với 2.000 bản giới hạn và giá cao hơn bản thường nhưng vẫn cháy hàng. Không chỉ “Mưa Đỏ” tạo nên cơn sốt, các cuốn sách liên quan tới Thành cổ Quảng trị như “Hồi ức Quảng Trị” và “Những bức di thư Thành cổ” cũng nhận được sự quan tâm lớn từ độc giả.

Một loạt chương trình ca nhạc chất lượng, được đầu tư bài bản, đã mang đến làn gió mới, không chỉ làm phong phú đời sống tinh thần của công chúng trong nước mà còn tạo tiếng vang trên trường quốc tế.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Hoài Sơn, Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Xã hội

Đó chính là đỉnh cao của quyền lực mềm, như Joseph Nye từng đúc kết: “Cách tuyên truyền tốt nhất là không mang dáng dấp tuyên truyền”. Một bộ phận khán giả - trong đó có nhiều người trẻ - từng có định kiến rằng điện ảnh Việt hay nhạc Đỏ “khó cảm”, “khô cứng”… nay lại xếp hàng mua vé thưởng thức, viết chia sẻ cảm xúc trên trang cá nhân và chủ động tìm đọc, nghiên cứu về lịch sử đất nước. Khi dư âm tác phẩm không dừng lại ở cảm xúc cá nhân mà khơi dậy niềm tự hào dân tộc, thôi thúc nhu cầu tìm hiểu lịch sử, tạo cảm hứng học hỏi…, đó chính là biểu hiện sống động của quyền lực mềm nội sinh đang dần hình thành và lan tỏa trong xã hội.

Muốn quyền lực mềm lan ra thế giới, trước hết nó phải bén rễ trong lòng chính dân tộc mình. Nếu lớp trẻ không còn đọc, không còn xem, không còn nghe hay không cảm thấy tự hào về những biểu tượng văn hóa của chính đất nước mình, sẽ chẳng chiến dịch quảng bá nào đủ sức “xuất khẩu” được bản sắc văn hóa.

Những thành công, sự lan tỏa về văn hóa Việt trong năm qua là thành công đặc biệt, nhưng vẫn cần thêm những sự quan tâm đầu tư từ cơ quan chức năng, sự sáng tạo phát triển nghệ thuật từ nghệ sĩ và sự hưởng ứng từ khán giả… để quyền lực mềm Việt được phát triển bền vững, thay vì hiện tượng mang tính thời điểm.

Phim hòa nhạc Tổ Quốc trong tim: The Concert Film nằm trong top các phim ăn khách nhất phòng vé tháng 10/2025.

Dàn diễn viên phim Mưa Đỏ

Văn hóa hình thành năng lực mềm Quốc gia

Ngày 23/8, tại Lễ kỷ niệm 80 năm Ngày truyền thống ngành Văn hóa (28/8/1945-28/8/2025) và đón nhận Huân chương Lao động hạng Nhất do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức, Tổng Bí thư Tô Lâm đã có bài phát biểu giá trị về Văn hóa. Theo Tổng Bí thư, “trong hòa bình, kiến thiết, phát triển và đổi mới, văn hóa vẫn là lực lượng xung kích trên mặt trận tư tưởng, tinh thần” đồng thời khẳng định trong bối cảnh đất nước bước vào kỷ nguyên mới và thế giới có nhiều biến động phức tạp “văn hóa càng phải đi trước một bước, soi đường, dẫn dắt, bồi đắp bản lĩnh, củng cố niềm tin, hình thành năng lực mềm quốc gia”.

Tổng Bí thư chỉ đạo “Phát triển công nghiệp Văn hóa và kinh tế sáng tạo trở thành trụ cột mới của tăng trưởng” và mong muốn “mỗi tác phẩm văn học, nghệ thuật, mỗi giải đấu, mỗi sản phẩm du lịch, mỗi không gian văn hóa là một “đại sứ” của chân - thiện - mỹ Việt Nam”.

Tổng Bí thư căn dặn: “Truyền thống 80 năm là báu vật tinh thần, nhưng truyền thống chỉ thật sự tỏa sáng khi chúng ta tiếp tục viết tiếp những trang sử mới”. Điều này hoàn toàn đúng nếu nhìn sang cách các quốc gia châu Á triển khai quyền lực mềm bằng ngôn ngữ của thời đại mới. Không chỉ Nhật Bản với phim hoạt hình anime, truyện manga, điện ảnh, J-Pop hay Hàn Quốc với phim truyền hình K-drama, nhạc K-Pop.., quyền lực mềm có thể được thể hiện qua muôn hình vạn trạng trong thời đại số nhưng vẫn giữ nguyên được nét văn hóa riêng.

“Truyền thống 80 năm là báu vật tinh thần, nhưng truyền thống chỉ thật sự tỏa sáng khi chúng ta tiếp tục viết tiếp những trang sử mới”.
Tổng Bí thư Tô Lâm

Ví dụ điển hình gần đây là hiện tượng trò chơi điện tử “Black Myth Wukong” (Hắc thần thoại Ngộ Không) do nhà phát triển game Trung Quốc Game Science thực hiện. Tựa game lấy cảm hứng từ “Tây Du Ký” - một trong Tứ đại danh tác của văn học Trung Quốc và được ra mắt quý ba năm 2024. “Black Myth Wukong” nhanh chóng trở thành hiện tượng game toàn cầu với hơn 20 triệu bản được tiêu thụ trên nhiều nền tảng và mang về 1,1 tỷ USD doanh thu.

Sau khi trải nghiệm game, nhiều game thủ phương Tây cho biết đã tìm xem bộ tiểu thuyết gốc, xem bản phim truyền hình “Tây Du Ký” (1986) nhằm hiểu sâu hơn về câu chuyện. Đặc biệt hơn, các địa phương với nhiều địa danh được mô phỏng trong game ghi nhận lượng khách du lịch tăng vọt sau khi “Black Myth Wukong” được phát hành. Nhiều di tích du lịch ghi nhận số vé bán ra tăng đến ba lần chỉ trong thời gian ngắn.

Thành công kể trên cho thấy con đường để sức mạnh mềm lan tỏa ra toàn cầu trong kỷ nguyên số. Đó là sự kết hợp hoàn hảo giữa cốt truyện kinh điển, lịch sử, văn hóa gốc của dân tộc đó với công nghệ giải trí hiện đại. Như chiến thắng của ca khúc “Phù Đổng Thiên Vương” của Đức Phúc tại Intervision 2025: ca từ lấy cảm hứng từ văn hóa dân tộc được biểu diễn trên sân khấu với nhiều hiệu ứng ánh sáng, vũ đạo hiện đại và kết hợp rap dễ tạo sức lan tỏa.

Đó cũng chính là cách các bộ phim hợp tác nhà nước thành công năm 2025 đã làm, theo góc nhìn của nhà phê bình Lê Hồng Lâm: “Việc ba bộ phim thuộc thể loại phim lịch sử/chính luận - vốn đã thoái trào và xuống dốc suốt hai thập niên qua - trở lại là tâm điểm của điện ảnh chính nhờ cách kể của các đạo diễn đương đại đã có sự thay đổi. Chúng vượt thoát được các khuôn mẫu đã sáo mòn hoặc cách kể đã lỗi thời, tiếp cận khán giả đương đại bằng hình thức kể chuyện của phim giải trí mang tính quốc tế: bối cảnh lớn, đầu tư công phu, dàn cảnh hiện đại và dàn diễn viên được chú trọng về ngoại hình nhằm tăng yếu tố giải trí”.

Việt Nam sở hữu nhiều yếu tố thuận lợi để phát triển sức mạnh mềm: Một nền lịch sử lâu đời, di sản văn hóa phong phú, ẩm thực đa dạng, con người hiếu khách, cùng với những giá trị như nhân ái, kiên cường, đoàn kết… đã được khẳng định qua các giai đoạn đấu tranh dựng nước và giữ nước.

Thế nhưng, để những giá trị đó được chuyển hóa thành “sức mạnh lan tỏa” vẫn cần sự chung tay của toàn hệ thống xã hội: từ chính sách cấp cao, định hướng chiến lược cho đến sự nhập cuộc của các nhà sáng tạo văn hóa nghệ thuật, doanh nghiệp và sự ủng hộ của công chúng.

Trong bảng xếp hạng “Global Soft Power Index 2025” do Brand Finance thực hiện, Việt Nam xếp thứ 52, tăng một bậc với xếp hạng năm 2024. Đây là một vị trí còn nhiều dư địa để cải thiện. Quan trọng hơn cả vị trí là xu hướng đi lên, phản ánh sự chuyển mình về nhận thức và đầu tư cho văn hóa, nghệ thuật, truyền thông quốc gia. Những hiệu ứng xã hội tích cực từ văn hóa nghệ thuật trong năm qua cho thấy khi được trao cơ hội, những giá trị Việt có thể lan tỏa mạnh mẽ và chạm đến trái tim công chúng, kể cả ngoài biên giới.

Nếu tiếp tục đi đúng hướng, với sự vào cuộc đồng bộ từ chính sách đến sáng tạo nội dung và chiến lược truyền thông, Việt Nam hoàn toàn có thể vươn xa hơn nữa. Bởi sức mạnh mềm không phải là cuộc đua đường ngắn, mà là hành trình dài cần bền bỉ, kiên định. Nên nhớ, từ ngày báo cáo về doanh thu phim Hollywood khiến Hàn Quốc quyết tâm xây dựng nền công nghiệp giải trí vững mạnh đến khi “Parasite” đoạt Oscar Phim xuất sắc nhất là 27 năm chứ không phải sự công nhận đến tức thì.