Rõ tiêu chí, nguồn lực để Chương trình mục tiêu quốc gia “3 trong 1” đi vào thực chất

Chiều nay, 3/12, thảo luận tại Tổ 6 (gồm Đoàn ĐBQH các tỉnh Lạng Sơn, Đồng Nai và TP. Huế) về Chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia về nông thôn mới, giảm nghèo bền vững, phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đến năm 2035, các ĐBQH nhấn mạnh yêu cầu sớm hoàn thiện hệ thống tiêu chí, làm rõ nguồn lực và củng cố năng lực triển khai. Đây là điều kiện tiên quyết để chương trình đi vào thực chất, bảo đảm hiệu quả.

Tránh chồng chéo khi hợp nhất ba Chương trình mục tiêu quốc gia

Góp ý về Chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia về nông thôn mới, giảm nghèo bền vững, phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đến năm 2035, các ĐBQH Tổ 6 cho rằng, tích hợp 3 chương trình là cần thiết. Tuy nhiên, các đại biểu đề nghị Ban soạn thảo cần rà soát các chỉ tiêu, mục tiêu để tránh sự trùng lặp, dàn trải.

Quang cảnh phiên thảo luận tại Tổ 6 chiều 3/12. Ảnh: Hồ Long

Cụ thể, góp ý về thiết kế hợp phần, nội dung chính sách, ĐBQH Nguyễn Thị Sửu (TP. Huế) cho rằng, dự thảo chưa xác định ranh giới đầu tư giữa: đầu tư công; chi sự nghiệp; chính sách đặc thù cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi; chính sách trợ giúp xã hội; nhiệm vụ thường xuyên của các bộ. Vẫn còn nguy cơ trùng lặp với các chương trình ngành: giáo dục, y tế, văn hóa, khoa học - công nghệ. Do đó, đại biểu đề nghị cần làm rõ ranh giới giữa các loại hình đầu tư và nhiệm vụ chi trên.

Bên cạnh đó, đại biểu đề xuất Chính phủ khi trình chương trình cần gửi kèm: Bảng rà soát trùng lặp giữa Chương trình MTQG và các chương trình ngành; danh mục nội dung được đưa vào hoặc không đưa vào Chương trình. Đồng thời, cần phân định rõ xã nghèo, xã khó khăn, xã đặc biệt khó khăn trên cơ sở bộ tiêu chí mới nhằm tránh tình trạng đầu tư dàn trải. Đại biểu cũng kiến nghị bổ sung quy định theo hướng: Trung ương quy định khung hợp phần, còn địa phương quyết định nội dung chi tiết, phù hợp với tinh thần phân quyền.

Đại biểu nhấn mạnh, cần đánh giá các rủi ro chính sách khi hợp nhất các chương trình. Đề nghị Chính phủ xây dựng báo cáo đánh giá tác động trước khi thực hiện, nêu rõ: mục tiêu nào thay đổi, nội dung nào được lược bỏ, chi phí chuyển đổi thể chế và hệ thống quản lý.

ĐBQH Nguyễn Thị Sửu (TP. Huế) phát biểu. Ảnh: Đức Minh

Liên quan đến nhiệm vụ của Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ (Điều 2), đại biểu Nguyễn Thị Sửu cho rằng, dự thảo vẫn thiếu kế hoạch chuyển tiếp và chưa quy định nhiệm vụ lập danh mục văn bản pháp lý cần sửa đổi, trong khi việc hợp nhất ba chương trình sẽ làm phát sinh khối lượng văn bản rất lớn. Do đó, đại biểu đề nghị bổ sung quy định: “Chính phủ chỉ đạo lập danh mục văn bản phải sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới để thực hiện Chương trình ngay từ năm 2026”.

Bên cạnh đó, mục tiêu hàng năm phải gắn chặt với tiến độ phân bổ vốn; không thể giao chỉ tiêu thu nhập hay giảm nghèo nếu không có nguồn lực tương ứng. Vì vậy, đại biểu đề nghị bổ sung: “Thủ tướng giao mục tiêu hằng năm trên cơ sở tiến độ phân bổ vốn và khả năng giải ngân của từng địa phương”.

Đồng tình với ý kiến trên, ĐBQH Điểu Huỳnh Sang (Đồng Nai) cũng cho rằng, Ban soạn thảo cần rà soát toàn diện các tiêu chí và nội dung của Chương trình. Theo đại biểu, cần đánh giá đầy đủ để xác định những nội dung còn trùng lặp, chồng chéo; đồng thời rà soát lại các hợp phần cấu thành chương trình để bảo đảm tính thống nhất và hiệu quả.

ĐBQH Điểu Huỳnh Sang (Đồng Nai) phát biểu. Ảnh: Đức Minh

Trên cơ sở mục tiêu và chỉ tiêu đã đặt ra, đại biểu nhấn mạnh, Chương trình mới phải hướng tới những mục tiêu cao hơn so với giai đoạn trước, nhưng quan trọng hơn là phải phát huy hiệu quả thực chất, tránh dàn trải nguồn lực.

Về hệ thống chỉ tiêu, đại biểu cho rằng một số chỉ tiêu Chính phủ đưa ra còn quá cao và chưa có sự thống nhất, đặc biệt là chỉ tiêu thu nhập của người dân vùng dân tộc thiểu số hay chỉ tiêu số xã đạt chuẩn nông thôn mới. Hiện chưa có bộ tiêu chí nông thôn mới cho giai đoạn 2026–2030 nên việc đặt mục tiêu như vậy là chưa có căn cứ rõ ràng. Đại biểu đề nghị Chính phủ sớm thống nhất bộ tiêu chí và chỉ tiêu chung để bảo đảm tính đồng bộ cho cả lộ trình.

"Các chỉ tiêu phải được xây dựng trên cơ sở thông tin, dữ liệu dự báo tăng trưởng đáng tin cậy; tránh tình trạng đặt mục tiêu quá cao nhưng không có khả năng thực hiện"- đại biểu nhấn mạnh.

Về nguồn lực đầu tư, đại biểu đề nghị Ban soạn thảo cần cân nhắc, làm rõ hơn quy định liên quan đến phân định nguồn vốn đầu tư công và các nguồn đầu tư khác. Một số nội dung cần được xem xét chuyển trực tiếp vào các chương trình mục tiêu để phân định rạch ròi, tránh chồng chéo.

Liên quan đến trách nhiệm của cơ quan chủ trì chương trình, đại biểu đề nghị quy định cụ thể và rõ ràng hơn về trách nhiệm giải trình; đồng thời thiết lập cơ chế giám sát chặt chẽ trong quá trình triển khai, bảo đảm mỗi cơ quan thực hiện đúng và đầy đủ nhiệm vụ được giao.

ĐBQH Thổ Út (Đồng Nai) phát biểu. Ảnh: Đức Minh

ĐBQH Thổ Út (Đồng Nai) cũng cho rằng, các chương trình này có lịch sử lâu đời và đều tập trung đầu tư cho lĩnh vực nông nghiệp, nông dân và nông thôn. Tuy nhiên thực tiễn triển khai các chương trình trong thời gian qua cũng cho thấy, nhiều tồn tại trong việc triển khai thực hiện do tính đặc thù vùng miền và đội ngũ cán bộ mỏng.

Để nâng cao hiệu quả, đại biểu Thổ Út kiến nghị cần giải quyết những vướng mắc về cơ chế, bảo đảm nguồn vốn và hướng dẫn được phân bổ kịp thời, và tăng cường tính thống nhất của chính sách. Đồng thời, nguồn này cũng đề xuất cần làm rõ cơ chế vốn đối ứng cho các hợp phần đầu tư và xem xét phân định lại các khu vực khó khăn, đặc biệt là vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Mục tiêu cuối cùng là xây dựng các chương trình tích hợp có tính kế thừa cao, hướng tới xây dựng nông thôn mới hiện đại và giảm nghèo đa chiều bền vững.

Sớm ban hành chuẩn nghèo mới và tiêu chí nông thôn mới cho giai đoạn tới

Xuất phát từ thực tế thực hiện các Chương trình mục tiêu quốc gia tại địa phương trong thời gian qua, các ĐBQH Lưu Bá Mạc (Lạng Sơn), ĐBQH Chu Thị Hồng Thái (Lạng Sơn) cũng nêu một số khó khăn, vướng mắc nổi lên thời gian qua trong thực hiện các chương trình.

ĐBQH Lưu Bá Mạc (Lạng Sơn) phát biểu. Ảnh: Đức Minh

Cụ thể, việc chuyển sang mô hình chính quyền hai cấp khiến địa giới, quy mô đơn vị hành chính và chỉ tiêu nhiệm vụ có nhiều thay đổi; trong khi hướng dẫn của các bộ, ngành chưa kịp thời. Năm 2025 xảy ra nhiều đợt thiên tai, mưa bão, lũ lụt kéo dài; số ngày mưa lớn tăng cao khiến hầu hết dự án phải tạm dừng thi công do điều kiện thời tiết không bảo đảm.

Nguồn vốn năm 2025 của Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi được phân bổ muộn. Một số chỉ tiêu của Chương trình không còn phù hợp với thực tế do sự thay đổi về số lượng, nhu cầu, đối tượng thụ hưởng giữa thời điểm lập báo cáo nghiên cứu khả thi và khi triển khai; việc phải điều chỉnh qua Hội đồng nhân dân tỉnh cũng kéo dài thời gian thực hiện.

Nhiều quy định pháp luật mới được ban hành, sửa đổi, khiến các dự án phải điều chỉnh theo quy trình, thủ tục mới, tiếp tục ảnh hưởng tiến độ...

Từ các lý do trên, đại biểu Lưu Bá Mạc cho rằng, kiến nghị của Chính phủ là hoàn toàn xác đáng, phù hợp với tình hình thực tiễn. Đại biểu đề nghị Quốc hội cho phép kéo dài thời gian thực hiện và giải ngân vốn của các Chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021–2025 đến hết ngày 31/12/2026.

ĐBQH Phạm Trọng Nghĩa (Lạng Sơn) phát biểu. Ảnh: Hồ Long

Đồng tình và làm rõ thêm nhiều nội dung trọng yếu để bảo đảm Chương trình được triển khai hiệu quả, ĐBQH Phạm Trọng Nghĩa (Lạng Sơn) cũng chỉ ra hàng loạt bất cập đã từng ảnh hưởng đến Chương trình mục tiêu quốc gia về giảm nghèo: văn bản hướng dẫn ban hành chậm, nhiều nhưng thiếu cụ thể; phân bổ và giải ngân vốn chưa đáp ứng yêu cầu; năng lực cán bộ cơ sở còn hạn chế, đặc biệt trong bối cảnh chính quyền cấp xã đang phải thực hiện hơn 1.000 nhiệm vụ khác.

Bên cạnh đó, ứng dụng công nghệ thông tin trong giám sát, đánh giá và xây dựng cơ sở dữ liệu giảm nghèo chưa đồng bộ; việc rà soát hộ nghèo, hộ cận nghèo hàng năm chưa áp dụng CNTT toàn quốc; truyền thông chưa hiệu quả; cơ chế đánh giá hiệu quả thiếu hoàn chỉnh; một bộ phận người dân còn tâm lý trông chờ, ỷ lại. Đại biểu nhấn mạnh các tồn tại này cần được nhìn nhận nghiêm túc để làm bài học cho Chương trình “3 trong 1”.

Về chỉ tiêu và hệ thống tiêu chí, đại biểu Phạm Trọng Nghĩa cho rằng: việc xác định nhiệm vụ và nguồn lực của Chương trình đang “đi ngược quy trình”, khi Chính phủ đã xây dựng khối lượng nội dung lớn nhưng lại chưa ban hành chuẩn nghèo giai đoạn 2026–2031 và bộ tiêu chí nông thôn mới mới. Việc thiếu hai căn cứ quan trọng này khiến Quốc hội và địa phương chưa thể đánh giá hiện trạng và xác định đúng nhu cầu vốn, phương án can thiệp.

Từ thực tế đó, đại biểu Phạm Trọng Nghĩa đề nghị Chính phủ sớm ban hành chuẩn nghèo mới và tiêu chí nông thôn mới cho giai đoạn tới, bảo đảm có hiệu lực từ đầu năm 2026.

Về nguồn lực và năng lực giải ngân, đại biểu bày tỏ lo ngại về khả năng cân đối nguồn lực của địa phương. Dự thảo nghị quyết xác định tổng nguồn lực của Chương trình trong giai đoạn 2026–2035 là 2,8 triệu tỷ đồng, trong đó ngân sách giai đoạn 2026–2030 là 500 nghìn tỷ đồng (100 nghìn tỷ Trung ương, 400 nghìn tỷ địa phương). Tuy nhiên, hiện chỉ có 7/34 tỉnh, thành tự cân đối được ngân sách, trong khi các Chương trình MTQG chủ yếu tập trung vào địa bàn khó khăn. Dẫn lại kinh nghiệm giai đoạn trước, đại biểu Phạm Trọng Nghĩa cho biết: Chương trình giảm nghèo 2021–2025 mới giải ngân được 61,4% vốn Trung ương và 72% vốn địa phương. Vì vậy đại biểu đề nghị, Chính phủ cần tính toán lại nhu cầu vốn, cân nhắc năng lực giải ngân thực tế, tránh tình trạng “ghi vốn nhiều nhưng không dùng hết”.

Về tổ chức thực hiện, đại biểu đề nghị Chính phủ làm rõ cơ chế điều phối, bởi dự thảo quy định thành lập Ban Chỉ đạo chung các Chương trình Mục tiêu quốc gia ở Trung ương và địa phương. Đại biểu đặt vấn đề: liệu các chương trình MTQG khác như dân số, giáo dục, văn hóa, phòng chống ma túy… có được đưa vào cùng một cơ chế điều phối hay không? Chính phủ cần xác định rõ quan điểm để tránh chồng chéo trong chỉ đạo và vận hành hệ thống.

Từ các phân tích trên, ĐBQH Phạm Trọng Nghĩa đề nghị Chính phủ sớm hoàn thiện hệ thống tiêu chí, xác định rõ nguồn lực, củng cố năng lực triển khai, bảo đảm Chương trình Mục tiêu quốc gia “3 trong 1” đạt hiệu quả, khả thi và sát với thực tiễn.

Nguồn: https://daibieunhandan.vn/ro-tieu-chi-nguon-luc-de-chuong-trinh-muc-tieu-quoc-gia-3-trong-1-di-vao-thuc-chat-10398103.html