Thúc đẩy khai thác thương mại quyền sở hữu trí tuệ — Chuyển từ bảo vệ quyền sang tài sản hóa, thương mại hóa

Trong lần sửa đổi Luật Sở hữu trí tuệ lần này, quan điểm được nhấn mạnh là chuyển từ việc chỉ bảo vệ quyền sang biến quyền sở hữu trí tuệ thành tài sản có thể khai thác thương mại, góp phần tạo động lực mới cho đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp và quốc gia.

Sự chuyển dịch này được Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh khi Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ tại Phiên họp thứ 49 vừa qua. Theo Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định, đây là dự án luật đã được Ủy ban Thường vụ Quốc hội bổ sung vào Chương trình lập pháp năm 2025, trình Quốc hội theo trình tự, thủ tục rút gọn và dự kiến thông qua tại Kỳ họp thứ 10.

Tại Tờ trình của Chính phủ, Dự thảo tập trung vào năm nhóm chính sách lớn. Trong đó chính sách đầu tiên là hỗ trợ tạo ra và khai thác thương mại các đối tượng quyền sở hữu trí tuệ nhằm thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Nội dung của chính sách này bao gồm sửa đổi, hoàn thiện các quy định làm rõ quyền đăng ký, quyền khai thác thương mại các quyền sở hữu trí tuệ của tổ chức được giao quản lý, sử dụng, sở hữu kết quả của nhiệm vụ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo sử dụng ngân sách nhà nước.

Bên cạnh các nội dung sửa đổi, Dự thảo còn bổ sung nhiều quy định mới như quy định xử lý xung đột quyền sở hữu trí tuệ, các nội dung về chính sách của Nhà nước trong việc hỗ trợ tạo ra và khai thác thương mại các đối tượng quyền sở hữu trí tuệ, nhằm thúc đẩy đổi mới sáng tạo. 

Lần sửa đổi này cũng bổ sung quy định làm rõ hơn chính sách của Nhà nước trong việc hỗ trợ xác lập, đăng ký, ghi nhận, công bố, phát triển, bảo hộ, khai thác và quản lý, sử dụng các đối tượng của quyền sở hữu trí tuệ.

Chính sách mới cũng hướng tới hỗ trợ tổ chức, cá nhân Việt Nam trong việc định giá, chuyển nhượng, chuyển giao quyền sử dụng các đối tượng quyền sở hữu trí tuệ, góp vốn bằng quyền sở hữu trí tuệ; đồng thời xây dựng cơ chế chia sẻ quyền giữa Nhà nước, tổ chức khoa học – công nghệ và doanh nghiệp khoa học – công nghệ.

Tăng cường bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ trên môi trường số

Một trong những nội dung đáng chú ý của Dự thảo là bổ sung các biện pháp tăng cường bảo vệ quyền trên môi trường số. Cụ thể, bổ sung quy định về trách nhiệm của các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ trung gian đối với hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ; về áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời để ngăn chặn hậu quả của hành vi xâm phạm và biện pháp dân sự cần thiết. Dự thảo cũng khuyến khích áp dụng biện pháp hòa giải trong xử lý tranh chấp sở hữu trí tuệ trên môi trường số.

Dự thảo quy định ưu tiên mua quyền sở hữu trí tuệ đối với các đối tượng có ý nghĩa quan trọng đối với an ninh quốc gia, thiết yếu cho phát triển kinh tế - xã hội; khuyến khích Nhà nước tiên phong đặt hàng, mua sắm, sử dụng các sản phẩm, dịch vụ được tạo ra trên cơ sở ứng dụng sáng chế, thiết kế bố trí, giống cây trồng, chương trình máy tính được phát triển tại Việt Nam.

Các nội dung trên đều nhằm tạo cơ sở pháp lý đầy đủ, rõ ràng, thúc đẩy việc hình thành và khai thác thương mại các đối tượng quyền sở hữu trí tuệ, qua đó biến quyền sở hữu trí tuệ thành tài sản có giá trị thương mại thực sự, góp phần thúc đẩy đổi mới sáng tạo, tạo động lực cho các cá nhân và doanh nghiệp đầu tư vào hoạt động nghiên cứu và phát triển.

Luật hóa quyền sở hữu trí tuệ đối với sản phẩm do AI tạo ra

Thẩm tra sơ bộ, Thường trực Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội cơ bản tán thành với phạm vi sửa đổi, bổ sung của Dự thảo Luật. Chủ nhiệm Ủy ban Hoàng Thanh Tùng đề nghị tiếp tục nghiên cứu, bổ sung quy định về các đối tượng sở hữu trí tuệ mới như tác phẩm phái sinh trên nền tảng kỹ thuật số, sở hữu trí tuệ trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI) và dữ liệu lớn (Big Data), xây dựng khung pháp lý bảo vệ quyền lợi của các chủ thể trong môi trường trực tuyến, đáp ứng yêu cầu phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh đặt vấn đề: “Có thừa nhận và bảo hộ sản phẩm do AI tạo ra hay không?”, trong khi Chủ nhiệm Ủy ban Công tác đại biểu Nguyễn Thanh Hải cho rằng Dự thảo “chưa nêu rõ quy định về quyền sở hữu trí tuệ đối với sản phẩm do AI tạo ra”. Bà Nguyễn ThanhHải đề nghị Luật nên có quy định khung để làm cơ sở cho các văn bản dưới luật quy định chi tiết.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, các sản phẩm do AI tự tạo ra mà không có sự tham gia của con người thì không được bảo hộ và khi AI tạo ra nội dung, cần ghi chú rõ “nội dung được tạo bởi AI”. “Sắp tới, khi có Luật AI, vấn đề này sẽ được quy định rõ hơn”, Bộ trưởng nói. Còn với sản phẩm do con người sử dụng AI như công cụ hỗ trợ sáng tạo thì vẫn được bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, đây cũng là cách tiếp cận của nhiều quốc gia hiện nay.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, tư tưởng cốt lõi của lần sửa đổi Luật này là biến kết quả nghiên cứu thành tài sản có thể giao dịch, mua bán, qua đó hình thành thị trường khoa học – công nghệ. “Sở hữu trí tuệ phải trở thành tài sản của doanh nghiệp, có thể định giá, mua bán, ghi nhận trong báo cáo tài chính, dùng làm tài sản bảo đảm vay vốn, góp vốn, đặc biệt với các công nghệ mới. Chuyển dịch quan trọng nhất là từ bảo vệ quyền sang tài sản hóa, thương mại hóa và thị trường hóa kết quả nghiên cứu, biến sở hữu trí tuệ trở thành công cụ cạnh tranh chiến lược của doanh nghiệp và quốc gia”, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh.

Bộ trưởng cũng cho biết, ở các quốc gia phát triển, tài sản vô hình chiếm tới 70 - 80% tổng tài sản quốc gia, đó chính là tài sản trí tuệ. Việt Nam đã đến giai đoạn cần ưu tiên phát triển tài sản trí tuệ để trở thành động lực mới cho tăng trưởng kinh tế. Cơ bản các sửa đổi của Luật đều xoay quanh mục tiêu này.

Kết luận phiên thảo luận, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định khẳng định Ủy ban Thường vụ Quốc hội cơ bản tán thành với phạm vi sửa đổi, bổ sung tại Dự thảo như Chính phủ trình; đồng thời lưu ý cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp tục hoàn thiện các quy định liên quan đến các đối tượng sở hữu trí tuệ mới, đặc biệt là trong lĩnh vực AI, Big Data và nền tảng kỹ thuật số, nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển khoa học – công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Bảo hộ bản quyền tác phẩm báo chí – yêu cầu cấp thiết

Đề cập đến vấn đề bản quyền trong lĩnh vực báo chí, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội Nguyễn Đắc Vinh nêu thực tế: Hiện nay có tình trạng nhiều trang tin điện tử tổng hợp lại tin bài từ báo chí gốc và thu được doanh thu cao hơn cả đơn vị sáng tạo nội dung ban đầu. Cần có quy định rõ trong Dự thảo để bảo vệ quyền tác giả và quyền lợi chính đáng của các cơ quan báo chí.

Liên quan đến vấn đề này, Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng bày tỏ sự đồng tình, hiện có nhiều trang tin không phải cơ quan báo chí nhưng doanh thu vượt xa báo chí chính thống do sao chép, tổng hợp tin tức. Bộ trưởng khẳng định “Tin tức thuần túy thì không bảo hộ, nhưng tác phẩm báo chí – kết quả sáng tạo trí tuệ – thì rất cần được bảo hộ”.

Trung tâm Truyền thông KH&CN

Nguồn: https://mst.gov.vn/thuc-day-khai-thac-thuong-mai-quyen-so-huu-tri-tue-chuyen-tu-bao-ve-quyen-sang-tai-san-hoa-thuong-mai-hoa-197251011214600589.htm