Trang bị “tư duy AI” cho học sinh

Hàn Quốc, quốc gia nổi tiếng với nền tảng công nghệ hàng đầu, từng đặt cược lớn vào dự án sách giáo khoa kỹ thuật số tích hợp AI (AI Textbooks) với tham vọng tạo ra cuộc cách mạng lớp học vào năm 2025. Họ kỳ vọng AI sẽ cá nhân hóa việc học, giúp học sinh (HS) yếu được hỗ trợ và HS giỏi được thử thách. Tuy nhiên, chỉ sau 4 tháng triển khai thí điểm, kỳ vọng ấy đã vấp phải thực tế phũ phàng. Quốc hội Hàn Quốc đã phải thông qua dự luật tước bỏ địa vị pháp lý "sách giáo khoa" của các tài liệu AI, chuyển thành "tài liệu bổ trợ". Tỷ lệ sử dụng tại các trường tiểu học giảm xuống dưới 30%.

Lý do dự án thất bại không phải vì công nghệ kém mà vì "sự vội vàng và thiếu tính nhân văn". Hệ thống thường xuyên trục trặc, giáo viên (GV) biến thành "thợ sửa máy" bất đắc dĩ thay vì dạy học. Phụ huynh thì lo ngại con cái nghiện màn hình và mất đi khả năng tương tác xã hội thực tế. Ngoài ra, giáo viên chưa được trang bị kỹ năng sư phạm số cần thiết để làm chủ công cụ.

Bài học rút ra ở đây rất rõ ràng: "Công nghệ không thể thay thế sự cẩn trọng của giáo dục". Đổi mới phải đi kèm với nền tảng sư phạm vững chắc.

Mô hình SEE

Bộ GD-ĐT đang bắt đầu thí điểm đưa nội dung AI vào trường phổ thông. Có điểm cần lưu ý là dạy AI không đơn thuần là dạy code hay dạy cách dùng ChatGPT để làm bài tập mà cần dạy năng lực số về AI (AI Literacy).

Theo khung năng lực số và các nghiên cứu mới nhất, AI Literacy bao gồm 3 trụ cột chính mà chúng ta hay gọi là "Mô hình SEE" (Safe - Ethical - Effective).

An toàn (Safe): HS phải hiểu rằng dữ liệu các em nhập vào AI có thể bị thu thập. Các em cần cảnh giác với rủi ro về quyền riêng tư và sự phụ thuộc vào các mối quan hệ ảo với chatbot.

Có đạo đức (Ethical): Không dùng AI để gian lận hay tạo ra tin giả (deepfake). Quan trọng hơn, HS cần hiểu về thiên kiến (bias) của AI - rằng AI có thể phân biệt chủng tộc hoặc giới tính dựa trên dữ liệu nó được học.

Hiệu quả (Effective): Biết cách viết câu lệnh (prompt) để AI phục vụ mình, chứ không phải để AI làm thay mình. HS cần có tư duy phản biện để kiểm chứng lại thông tin do AI tạo ra, vì AI rất hay "ảo giác" (bịa đặt thông tin).

Trang bị “tư duy AI” cho học sinh - Ảnh 2. — Với học sinh thế hệ Alpha, giáo viên cần phải thay đổi phương pháp, biến lớp học thành nơi "biểu diễn liên tục" với hình ảnh, video và tương tác...

Giải pháp "mô hình đèn giao thông" trong lớp học

Mô hình đèn giao thông đang được áp dụng tại nhiều nền giáo dục tiên tiến sẽ giúp thầy cô và phụ huynh quản lý việc sử dụng AI của con em một cách linh hoạt.

Đèn đỏ (Cấm tuyệt đối): Áp dụng cho các bài kiểm tra tại lớp, bài thi viết tay hoặc các hoạt động cần đánh giá năng lực tư duy độc lập thuần túy. Mục tiêu là đảm bảo HS nắm vững kiến thức nền tảng mà không cần "nạng" công nghệ.

Đèn vàng (được phép có điều kiện/hỗ trợ): HS được dùng AI để lên ý tưởng (brainstorm), lập dàn ý, hoặc sửa lỗi ngữ pháp. Tuy nhiên, các em phải xin phép giáo viên và "công khai" (trích dẫn) việc mình đã dùng công cụ nào, dùng như thế nào. Đây là vùng phát triển kỹ năng trung thực học thuật.

Đèn xanh (khuyến khích sử dụng): Các bài tập dự án, sáng tạo, hoặc nghiên cứu phức tạp. Lúc này, AI đóng vai trò là "cộng sự". Ví dụ: "Hãy dùng AI để tạo ra 3 giải pháp cho vấn đề ô nhiễm môi trường, sau đó em hãy phản biện lại chính các giải pháp đó".

Giáo viên là những người "giám hộ số"

HS hiện nay phần lớn là Gen Alpha, những đứa trẻ "lướt" nhanh hơn "đọc", thế hệ sinh ra khi iPad đã có sẵn trên tay. Các em có đặc điểm học tập rất khác biệt: Do đã quen với TikTok 15 giây nên bài giảng 45 phút truyền thống là một cực hình với các em. Vì thế GV phải thay đổi phương pháp, biến lớp học thành nơi "biểu diễn liên tục" với hình ảnh, video và tương tác.

Vai trò của người thầy đang chuyển dịch mạnh mẽ, thay vì đứng giảng bài một chiều (thứ mà AI làm rất tốt), GV cần tạo ra môi trường để HS tranh biện, làm dự án và giải quyết vấn đề. Trong biển thông tin hỗn loạn của internet, GV cần giúp HS phân biệt thật - giả, định hướng tư duy phản biện.

Ở thế hệ này, các em không còn tin tuyệt đối vào sách giáo khoa mà sẵn sàng tra Google hoặc hỏi ChatGPT để phản biện lại thầy cô. Các em học rất nhanh qua video, app, nhưng kiến thức thường rời rạc. Vì vậy, nhiệm vụ của người lớn là giúp các em kết nối các mảnh ghép đó thành một bức tranh kiến thức nền tảng vững chắc.

Kỷ nguyên AI không phải là kỷ nguyên của máy móc, mà là kỷ nguyên của "nhân bản". Khi máy móc làm tốt việc tính toán và ghi nhớ, con người buộc phải làm tốt hơn việc… làm người. Đó là tư duy sáng tạo, là đạo đức, là sự thấu cảm và khả năng kết nối.

Đừng cấm đoán cực đoan, cũng đừng thả nổi phó mặc cho công nghệ. Hãy như những người "giám hộ số", dìu dắt con em chúng ta đi qua vùng "đèn vàng" để tiến tới "đèn xanh" của tri thức, nhưng luôn giữ được cái gốc "đèn đỏ" của sự liêm chính và nỗ lực tự thân.

Nguồn: https://thanhnien.vn/trang-bi-tu-duy-ai-cho-hoc-sinh-185251211190554843.htm