1. Nhạc sĩ Trọng Lưu tên thật là Nguyễn Trọng Lưu. Tôi đã nhiều lần đến quê ông, phường Cự Khối, quận Long Biên, Hà Nội, nơi làng quê xưa ẩn mình dưới chân đê ngày đêm nghe tiếng sóng sông Hồng vỗ mạn bờ dào dạt ấy sao mà nhiều lắng đọng. Năm 1978, khi vừa học xong cấp 3, chàng trai trẻ Nguyễn Trọng Lưu lúc đó mới 17 tuổi đã thi đỗ vào Trường Đại học Quân y (nay là Học viện Quân y), anh cho biết khóa ấy có hơn trăm học viên thì đại đa số là các anh bộ đội thi đỗ vào trường, số là học sinh phổ thông thì không nhiều lắm.
Nguyễn Trọng Lưu đã trở thành bộ đội bằng cách “phải” thi đại học như thế vì chưa đủ 18 tuổi. Sau 6 năm học tại trường, cũng như các bác sĩ mới ra trường khác, bác sĩ quân y trẻ Nguyễn Trọng Lưu được điều lên biên giới. Ông công tác tại Đội điều trị 39 thuộc Binh trạm 30, đóng quân ở thị trấn Điện Biên Phủ (nay là TP Điện Biên Phủ) của tỉnh Lai Châu.
Khi hai anh em đã quen thân với nhau, có lần tôi hỏi: “Biết Trọng Lưu là con nhà nòi về âm nhạc vậy sao không chọn nối nghiệp cha?”. Nhạc sĩ Trọng Lưu cười không nói, ông cầm lấy cây đàn guitar rồi chơi một bản nhạc. Nhìn hình ảnh người bác sĩ quân y đang thư thái chơi đàn ấy tôi mới chợt nhận ra, đúng là âm nhạc giúp xua đi căng thẳng và bận rộn thật. Có lẽ chính lúc chơi đàn là khi tâm hồn thanh thản nhất.
Là con trai nhạc sĩ Trọng Loan, tác giả của bài hát “Người Châu Yên em bắn máy bay”, bài hát mà hồi còn đi học phổ thông cánh học trò nghịch ngợm như chúng tôi rất say sưa hát: “Nghe con suối róc rách đang reo vui đón mừng thắng lợi này/ Bản làng em vừa rồi lập công bắn rơi máy bay Mỹ… A ha…”.
Dạo đó cứ hát lên là thấy lòng ngong ngóng chỉ mau chóng lớn để đi bộ đội và được lập công như các chị dân quân trên miền Tây Bắc, vậy nên ngay từ nhỏ cậu bé Nguyễn Trọng Lưu đã sống với âm nhạc. Người nhạc sĩ kể rằng: “Hồi bé tôi được bố cho theo học piano do thầy Hoàng My hướng dẫn. Thú thực lúc đó tôi đi học chỉ là để cho biết thôi chứ không có khái niệm học đàn để thành nghề và đi theo con đường âm nhạc”.
Được biết hồi mới vào trường, chàng sinh viên Đại học Quân y mang theo hành trang âm nhạc ít ỏi từ gia đình và từ lớp học đàn vào trường nhưng chính cái vốn âm nhạc ấy đã khuyến khích để ông tham gia vào các hoạt động văn nghệ của trường. Nhạc sĩ Trọng Lưu cho biết, bài hát đầu tiên mà ông sáng tác là bài “Tự hào là Học viên Đại học Quân y” năm 1980, nghệ danh Trọng Lưu cũng ra đời từ đấy. Bài hát đầu tay ấy cũng đã mở ra con đường viết ca khúc liên tục cho đến bây giờ.
2. Nhớ lại kỷ niệm xưa, nhạc sĩ Trọng Lưu kể, đó là vào năm 1987, đơn vị hoàn thành nhiệm vụ phục bảo vệ biên giới phía Bắc và được giải thể, ông rời miền biên viễn phía tây cùng tấm Huân chương Chiến công hạng Ba, được điều về công tác tại Khoa Phục hồi chức năng, Bệnh viện Quân y 108.
Chính tại bệnh viện này người bác sĩ trẻ đầy hăm hở cống hiến đã lao vào công việc và hăng say học tập nâng cao trình độ chuyên môn. Ông lần lượt nhận học vị sĩ Tiến sĩ năm 2001, nhận học hàm Phó Giáo sư năm 2009 và danh hiệu Thầy thuốc ưu tú năm 2010. Tôi chúc mừng: “Về chuyên môn y khoa thì vô cùng thành đạt. Vậy còn con đường âm nhạc thì thế nào?”.
Tích cực học tập chuyên môn và cũng rất hăng hái tham gia phong trào văn nghệ, nhạc sĩ Trọng Lưu kể, thời còn là sinh viên năm nào cũng được giải thưởng về sáng tác bài hát tham dự Hội diễn Văn nghệ quần chúng. Năm 1981, Đội Văn nghệ Đại học Quân y tham dự Hội diễn Tổng cục Hậu cần và đoạt giải Nhất với ca khúc mở màn có tên là “Những mùa xuân theo Đảng” của tác giả, học viên Nguyễn Trọng Lưu.
Người nhạc sĩ tâm sự: “Gì thì gì âm nhạc đã ăn vào máu của tôi. Tôi sinh ra trong môi trường ngập tràn những âm thanh, ngập tràn những cung bậc cảm xúc. Do vậy sau những giờ làm chuyên môn tôi lại cầm lấy cây đàn guitar để sáng tác, để duy trì mạch cảm xúc và để thấy yêu tin hơn công việc và cuộc sống của mình”.
Nhạc sĩ Trọng Lưu là hội viên Hội Nhạc sĩ Việt Nam và Hội Âm nhạc Hà Nội. Năm 2019, ông được nhận “Giải thưởng hàng năm” của Hội Nhạc sĩ Việt Nam với ca khúc “Lội qua vùng khát”. Cho đến nay ông đã sáng tác hơn trăm ca khúc, đáng chú ý là các bài: “Khúc mẹ ru”, “Đại dương rừng đảo”, “Lá cờ Tổ quốc giữa biển Đông”, “Mẹ gọi tên anh”, “Qua đò nhớ mẹ”, “Có những tấm lòng” và bài “Vinh quang bệnh viện 108 anh hùng” của ông đã thành bài hát truyền thống của bệnh viện đầu ngành quân đội này.
3. Những bài hát mà nhạc sĩ Trọng Lưu sáng tác thường tập trung vào mảng đề tài người chiến sĩ, quê hương và mẹ. Ông thường tìm đọc các bài thơ được in trên Tạp chí Văn nghệ Quân đội.
Đây cũng là tờ tạp chí mà những sáng tác của ông được công bố. Việc tìm những bài thơ hay trên Tạp chí Văn nghệ Quân đội đã giúp ông “cất lên câu hát”. Được biết chính tờ tạp chí này cũng đã nhiều lần trao tặng Giải tác phẩm xuất sắc trong năm cho những bài hát của nhạc sĩ Nguyễn Trọng Lưu, đó là các bài như: “Khúc mẹ ru” và “Cây ngàn hát khúc ru anh”.
Nghe nhạc sĩ Trọng Lưu kể chuyện tôi chợt nhớ đến bài hát “Lá cờ Tổ quốc giữa Biển Đông” ông viết năm 2014. Ông kể rằng: “Hôm đó như thường lệ tôi cầm cuốn Tạp chí Văn nghệ Quân đội số mới in lên đọc. Tôi bắt gặp bài thơ “Có lá cờ Tổ quốc giữa Biển Đông” của nhà thơ Nguyễn Trọng Văn.
Họ và tên đệm của tác giả không chỉ trùng với họ và tên đệm của tôi mà cái chính là bài thơ ấy đã gieo vào tôi những âm hưởng hùng ca với câu thơ: “Có lá cờ Tổ quốc vươn xa/ Giữa Biển Đông, như tấc lòng chiến sĩ/ Máu có đổ nhưng vẹn nguyên màu đỏ/ Tổ quốc tự hào lồng lộng gió đại dương/ Có lá cờ Tổ quốc ở trong tâm/ Máu trộn biển xanh, máu hòa nhịp sống/ Đất nước thêm một lần kiêu hãnh/ Có lá cờ Tổ quốc mãi tung bay”. Và thế là giai điệu hùng tráng vang lên trong đầu, tôi vội cầm cây đàn guitar và bài hát được hình thành”.
Bài hát “Lá cờ Tổ quốc giữa Biển Đông” do nhạc sĩ Trọng Lưu phổ nhạc cũng nhanh chóng được Ban Văn nghệ của Đài Truyền hình Việt Nam tổ chức dàn dựng và ghi hình, được NSND Quốc Hưng trình bày đã vang lên trên sóng của Đài Truyền hình Việt Nam và một số đài truyền hình khác.
Tôi hỏi thêm về quan điểm về âm nhạc, nhạc sĩ Trọng Lưu im lặng vài giây rồi với tay cầm lấy cây đàn guitar. Ông dạo một đoạn nhạc rồi mới trả lời: “Hồi còn học ở trường và nhất là dạo được lên biên giới công tác, tôi nhận thấy âm nhạc, dĩ nhiên là các ca khúc rất có ích. Nhiều lúc việc học hành hay công tác chuyên môn căng thẳng, tôi lại cầm lấy cây đàn sáng tác và hát những bài hát giúp mình được khuây khỏa”.
“Thật là có lý!” – tôi nghĩ thầm. Công việc của một bác sĩ là chữa bệnh cứu người, giữa ranh giới mong manh ấy những bài hát đã đem lại niềm tin, đem đến niềm hứng khởi để công việc được hoàn thành. Khi một bác sĩ tranh thủ những giờ phút nhàn rỗi ít ỏi để đến với âm nhạc quả thực đó như là một liều thuốc tinh thần vô cùng bổ ích.
Tôi chuyển hướng câu chuyện: “Sáng tác ca khúc đều đều vậy nhạc sĩ cho biết chút ít về thành tích chuyên môn đi”. Nhạc sĩ, mà lúc này cũng là bác sĩ Nguyễn Trọng Lưu nói “sơ sơ”, đó là ông từng nhiều lần làm chủ nhiệm đề tài nghiên cứu khoa học, khi thì cấp Viện, khi thì cấp Bộ và khi thì cấp Nhà nước.
Ở cấp độ nào những đề tài khoa học đó đều được đánh giá cao. Đấy là chưa kể hơn một trăm bài báo khoa học của ông đã được công bố. Rồi còn đi giảng bài ở Học viện Quân y, ở Trường Đại học Y Hà Nội và ở ngay trong Bệnh viện 108 nữa. Hiện ông là Phó Chủ tịch Hội Phục hồi chức năng Việt Nam.
