Phóng viên (PV): 

NSND Lê Tiến Thọ: Điểm qua các vở diễn từ “Lửa cháy Phiên Ngung” (Nhà hát Sân khấu truyền thống quốc gia Việt Nam), “Nhìn lại một vương triều” (Nhà hát Nghệ thuật truyền thống tỉnh Gia Lai), “Anh hùng” (Nhà hát Nghệ thuật hát bội TP Hồ Chí Minh), “Còn mãi với non sông” (Nhà hát Nghệ thuật truyền thống Đà Nẵng)... đề tài lịch sử vẫn là âm hưởng chủ đạo của các vở diễn, được các đơn vị sáng tác, dàn dựng với đặc trưng nghệ thuật có tính ước lệ, khái quát cao.

Những hình tượng nhân vật lịch sử được các nghệ sĩ thể hiện hoành tráng, có nội tâm. Các tác phẩm được tái tạo một cách sinh động, nhằm gửi tới người xem ngày hôm nay những bài học lịch sử với cách tiếp cận mới trong cấu trúc kịch bản và cách đặt vấn đề. Với sự xuất hiện của các nhân vật lịch sử như: Khúc Thừa Dụ, Khúc Thừa Mỹ, Hồ Quý Ly, Trần Thủ Độ, Trần Cảnh, Lý Chiêu Hoàng, Trần Anh Tông, Đô đốc Bùi Thị Xuân, Trần Quang Diệu... các vở diễn góp phần làm sống động dòng chảy lịch sử của dân tộc.

NSND Lê Tiến Thọ.

Tác phẩm phải đề cao cái đẹp và giá trị nhân văn, mang tính dự báo, đạt tính thẩm mỹ cao. Điều đó đòi hỏi các nghệ sĩ phải lao tâm khổ tứ, ngày đêm lao động miệt mài, phấn đấu cả đời mới có. Các đơn vị nghệ thuật sân khấu ở miền Trung từ Huế trở vào tới Khánh Hòa vừa trải qua trận lũ lụt vượt mốc lịch sử đã khẩn trương tập luyện để đến với liên hoan. Sau đêm diễn, họ phải trở về ngay để khắc phục ảnh hưởng nặng nề của thiên tai.

Hoàn cảnh khó khăn như vậy nhưng các nghệ sĩ vẫn ra Hà Nội tham dự liên hoan, để thấy rằng dù quy chế có đặt ra “huy chương vàng, bạc không quá 35% số lượng diễn viên dự thi” thì tất cả nghệ sĩ, diễn viên có mặt tại đây đã là người đoạt giải-giải của lòng yêu nghề đáng trân trọng.

PV:

NSND Lê Tiến Thọ: Sân khấu không có nghệ sĩ trẻ thì sân khấu sẽ lụi tàn, cũng như sân khấu không có khán giả thì sân khấu không tồn tại. Nhìn ở liên hoan này, còn mừng khi thấy các gương mặt trẻ của nhiều đơn vị nghệ thuật truyền thống đủ khả năng để thể hiện được sự phức tạp của những vai diễn tuồng. Yếu tố cơ bản của nghệ thuật tuồng như "thanh-sắc-thục-tinh-khí-thần" vẫn được các nghệ sĩ trẻ thể hiện ở những vai rất khó, như thể hiện trăn trở của Hồ Quý Ly trong vở “Nhìn lại một vương triều” (Nhà hát Nghệ thuật truyền thống tỉnh Gia Lai).

Các cụ xưa có câu: “Có tích mới dịch nên trò” (trò nào tích đó), khi đạo diễn đã thể hiện được những trò thì diễn viên hóa thân vào nhân vật, đẩy những trò ấy vào nhân vật và nhân vật phải hội được các yếu tố "hỉ-nộ-ai-lạc-ái-ố" để khán giả cảm nhận được giá trị của nhân vật cũng như tư tưởng của vở diễn. Ở liên hoan, chúng ta tìm ra được một số nghệ sĩ trẻ mà chúng tôi ví như “ngọn lửa” thắp sáng cho nghệ thuật tuồng ngày hôm nay. Ngọn lửa của diễn viên cũng chính là ánh sáng dẫn dắt khán giả đến với sân khấu tuồng.

Còn những người làm nghề như chúng tôi sẽ thấy tin tưởng vào các bạn trẻ đang tiếp tục phát triển loại hình nghệ thuật truyền thống này. Tuy gọi là nghệ sĩ trẻ nhưng họ từng xuất hiện ở các mùa liên hoan trước. Đến liên hoan lần này, họ chín chắn, chững chạc về nghề hơn. Được biết, nhiều đơn vị nghệ thuật trong khoảng 10 năm qua không tuyển được gương mặt diễn viên trẻ nào. Điều đó rất đáng suy nghĩ!

PV: 

NSND Lê Tiến Thọ: Không phải bây giờ mà từ lâu rồi chúng tôi đã không ít lần “báo động đỏ” thiếu trầm trọng đội ngũ tác giả kịch bản và đạo diễn của nghệ thuật tuồng. Trong liên hoan năm nay, vẫn là tên các tác giả như Nguyễn Sỹ Chức, đạo diễn Hoài Huệ, đạo diễn Hoàng Quỳnh Mai, đạo diễn Giang Mạnh Hà... Những tác giả, đạo diễn này đều đã là NSND, từng nhận Giải thưởng Nhà nước về văn học, nghệ thuật; còn tên mới, tác giả trẻ thì vắng bóng. Đây là nỗi lo.

Qua liên hoan, chúng tôi đề nghị làm sao các cơ quan quản lý, nhà trường, các cơ quan liên quan cần nhanh chóng tổ chức những cuộc hội thảo để nhìn nhận thẳng thắn những điểm yếu, điểm mạnh, đồng thời tìm ra giải pháp khắc phục. Phải nhanh chóng tổ chức các lớp tập huấn, trại sáng tác kịch bản cho nghệ thuật tuồng.

Cảnh trong vở “Lửa cháy Phiên Ngung” của Nhà hát Sân khấu truyền thống quốc gia Việt Nam giành huy chương vàng tại Liên hoan Tuồng và Dân ca kịch toàn quốc năm 2025. Ảnh: VIỆT LAM

PV: 

NSND Lê Tiến Thọ: Liên hoan cho thấy chưa có trò diễn nào ấn tượng để cho khán giả nhớ lâu. Lý do của sự thiếu hụt này chính là tác giả và tác giả chuyển thể chưa kết hợp nhuần nhuyễn 3 yếu tố của kết cấu kịch bản tuồng, đó là “tự sự-kịch tính-trữ tình”.

Về đạo diễn, có người đứng tới 5 vở, dàn dựng nhiều tác phẩm nên dễ bị trùng lặp. Như chúng ta đã biết, nghệ thuật sân khấu lấy diễn viên làm trung tâm, đạo diễn phải tạo “đất” để cho diễn viên phô diễn tính cách, hoàn cảnh nhân vật, nhưng có những đạo diễn lấy cảnh trí để che lấp nghệ thuật biểu diễn.

Thực trạng nữa, đó là việc nhiều đơn vị xác định mục đích tham dự liên hoan là đi săn tìm huy chương để đề nghị phong danh hiệu. Bất chấp về cấu trúc, về chủ đề, lãnh đạo đơn vị, chỉ đạo nghệ thuật, đạo diễn cho diễn viên xuất hiện trong vở diễn. Vì vậy, có những vai thừa trong kết cấu, có những lớp diễn chỉ chú tâm khai thác hát để khoe giọng.

PV: 

NSND Lê Tiến Thọ: Có thể thấy, liên hoan được tổ chức thành công với sự hiện diện của các đơn vị nghệ thuật truyền thống dù còn bộn bề những khó khăn về thiếu hụt nhân lực, kinh phí, cơ chế sáp nhập... nhưng các nghệ sĩ vẫn cố gắng, tâm huyết thể hiện bằng những vai diễn trên sân khấu. Mỗi buổi diễn, họ vẫn luôn được đông đảo khán giả đón đợi, cổ vũ.

Vấn đề khán giả là vấn đề sống còn. Nhiều bạn trẻ ngày nay chưa được tìm hiểu nhiều nên chưa tìm về văn hóa truyền thống, họ hướng ngoại nhiều mà ít hướng nội. Như vậy cũng có nghĩa là trong giáo dục, chúng ta chưa đề cao văn hóa truyền thống của nghệ thuật sân khấu có lịch sử lâu đời, được cha ông để lại. Do đó, nhiều bạn trẻ không hiểu thế nào là chèo, là tuồng, cải lương... Tôi từng rất chạnh lòng khi nhiều người hỏi rằng nghệ thuật tuồng có phải xuất phát từ kinh kịch không.

Liên hoan tổ chức 3 năm/lần, vậy các cơ quan quản lý cần có những hướng dẫn, đề nghị các đơn vị tham gia liên hoan tìm kiếm kịch bản từ sớm để dàn dựng, tác phẩm dự thi phải mang tinh thần mới, chủ đề mới... Tránh tình trạng liên hoan vẫn chỉ xoay quanh những câu chuyện cũ về tình yêu của ông hoàng bà chúa, những nhân vật lịch sử nhiều lần xuất hiện trong các vở diễn trước đó... Phải có những vấn đề lớn trong đời sống xã hội hiện đại, vì văn học, nghệ thuật phải thể hiện chức năng phản ánh xã hội đương thời.

Liên hoan được tổ chức định kỳ, nhưng các nghệ sĩ không có dịp được ở lại xem để trao đổi kinh nghiệm. Chúng tôi đề nghị Bộ VHTTDL kết hợp với các cơ quan chức năng tổ chức hội thảo đánh giá chất lượng nghệ thuật, góp ý chỉnh sửa quy chế tổ chức, quy chế giải thưởng, Hội đồng nghệ thuật để hạn chế những bất cập trong liên hoan, tìm giải pháp để nâng cao chất lượng nghệ thuật.

PV: 

Nguồn: https://www.qdnd.vn/van-hoa/doi-song/bao-dong-do-nguon-nhan-luc-sang-tao-tuong-1015226