Đột phá gen và chuỗi giá trị: Giải pháp bảo tồn yến sào Việt Nam

KHÁNH HÒA Chiến lược khoa học đồng bộ và quản lý chặt chẽ được xem là giải pháp kép nhằm bảo vệ chim yến quý, khẳng định vị thế thương hiệu quốc gia.

Vị thế thủ phủ và thách thức sinh tồn kép

Phát biểu tại hội thảo khoa học “Bảo vệ và phát triển bền vững quần thể chim yến” do Công ty Yến sào Khánh Hòa chủ trì tổ chức, ông Trịnh Minh Hoàng, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Khánh Hòa, khẳng định Khánh Hòa được mệnh danh là “thủ phủ yến sào” lớn nhất Đông Nam Á, nơi sở hữu quần thể yến đảo tự nhiên phong phú nhất cả nước.

Ông Trịnh Minh Hoàng, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Khánh Hòa cho biết, Khánh Hòa được mệnh danh là “thủ phủ yến sào” . Ảnh: KS.

Tổ yến không chỉ là sản vật quý giá, mà còn là kết tinh của truyền thống lao động, là biểu trưng văn hóa, thương hiệu đặc trưng, góp phần bảo vệ hệ sinh thái và chủ quyền biển đảo của Tổ quốc.

Ông cho rằng, ngành yến sào đang phát triển mạnh mẽ, trở thành ngành hàng mang giá trị kinh tế cao, đồng thời đặt ra nhiều yêu cầu cấp thiết về quản lý, quy hoạch, khoa học - công nghệ và phát triển bền vững.

Dù ngành yến sào Việt Nam đã đạt sản lượng khoảng 270 tấn tổ yến thô mỗi năm và mở cửa xuất khẩu chính ngạch sang thị trường Trung Quốc, nhưng sự phát triển này đang gặp phải những rào cản nghiêm trọng.

Bà Trịnh Thị Hồng Vân, Chủ tịch Hội đồng Thành viên Công ty Yến sào Khánh Hòa, chỉ rõ thách thức đến từ sự phát triển tự phát, thiếu quy hoạch tổng thể và thiếu liên kết chặt chẽ trong chuỗi giá trị.

Bà cho rằng phần lớn nhà yến được xây dựng trong khu dân cư, gây khó khăn cho công tác kiểm soát chất lượng, truy xuất nguồn gốc sản phẩm.

Các tác động từ môi trường và sinh học cũng rất rõ rệt: biến đổi khí hậu làm thay đổi đường bay kiếm ăn và đe dọa nơi cư trú, cùng với việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật làm giảm nguồn côn trùng, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng sinh sản của đàn yến.

Bà Vân cũng đề cập đến hiện tượng cạnh tranh nguồn thức ăn giữa yến nhà và yến đảo, và tình trạng săn bắt chim yến trái phép vẫn diễn biến phức tạp, ảnh hưởng đến sản lượng tổ yến, gây thiệt hại kinh tế và mất cân bằng sinh thái.

Tiến sĩ Nguyễn Văn Long, Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ. Ảnh: KS.

Xây dựng ngân hàng gen và ứng dụng Big Data

Để giải quyết tận gốc các thách thức về sinh học và môi trường, Tiến sĩ Nguyễn Văn Long, Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), đã đề xuất một chiến lược hành động tổng thể dựa trên nền tảng khoa học – công nghệ.

Ông khẳng định chim yến hàng là loài quý hiếm và việc bảo tồn nguồn gen là nhiệm vụ khoa học quan trọng. Do đó, Bộ Nông nghiệp và Môi trường ứng dụng mạnh mẽ khoa học – công nghệ hiện đại trong công tác bảo tồn và phát triển bền vững quần thể chim yến.

Đặc biệt, trong kỷ nguyên genomics và biến đổi khí hậu, cần đẩy mạnh các nghiên cứu về phát sinh chủng loại, hội tụ gen và khả năng thích nghi sinh thái của chim yến hàng (Aerodramus fuciphagus). Việc giải trình tự và phân tích hệ gen không chỉ giúp nhận diện cấu trúc di truyền quần thể, mà còn là cơ sở khoa học cho bảo tồn nguồn gen thuần chủng, phục hồi quần thể tự nhiên và thích ứng với biến động khí hậu.

Một mục tiêu chiến lược được ông Long đề xuất là xây dựng ngân hàng gen quốc gia về chim yến, kết hợp công nghệ sinh học để nhân giống và phục hồi quần thể tự nhiên, đồng thời phục vụ cho các nghiên cứu về phát sinh chủng loại và hội tụ gen.

Cùng với đó, cần hiện đại hóa công tác quản lý và giám sát bằng việc ứng dụng công nghệ cao. Cụ thể là sử dụng drone, camera AI, cảm biến IoT để giám sát sinh cảnh và quần thể, đồng thời tận dụng dữ liệu lớn (Big Data) và trí tuệ nhân tạo (AI) để phân tích hành vi và dự báo chính xác các biến động của đàn yến trong tương lai.

Ngoài ra, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng đề nghị các cơ quan quản lý nhà nước cần sớm hoàn thiện khung pháp lý quốc gia, đặc biệt là xây dựng chiến lược quốc gia về bảo tồn và phát triển bền vững quần thể chim yến Việt Nam.

Một nhà yến ở tỉnh Khánh Hòa. Ảnh: KS.

Hoàn thiện chuỗi giá trị và sứ mệnh "4 không"

Từ góc độ quản lý và doanh nghiệp, việc hoàn thiện thể chế và tăng cường liên kết là yếu tố quyết định sự phát triển bền vững.

Tiến sĩ Nguyễn Văn Long đề nghị đẩy mạnh liên kết “bốn nhà” (Nhà nước – Nhà khoa học – Nhà doanh nghiệp – Nhà nông) nhằm hình thành chuỗi giá trị yến sào đồng bộ, từ khâu khai thác, chế biến đến tiêu thụ. Đồng thời, nâng cao ý thức cộng đồng, ngăn chặn triệt để săn bắt trái phép và phá hoại môi trường sinh cảnh của chim yến

Về vấn đề này, bà Trịnh Thị Hồng Vân khẳng định Công ty Yến sào Khánh Hòa xác định bảo vệ quần thể chim yến là sứ mệnh cốt lõi, là nền tảng của sự tồn tại và phát triển bền vững.

Tuy nhiên để phát triển bền vững, theo bà cần có sự chung tay của Nhà nước, doanh nghiệp, nhà khoa học và cộng đồng. Trong đó, các doanh nghiệp đầu ngành như Công ty Yến sào Khánh Hòa đóng vai trò nòng cốt trong việc bảo tồn, nghiên cứu, chế biến sâu, chuẩn hóa sản phẩm và dẫn dắt chuỗi giá trị quốc gia, khẳng định vị thế thương hiệu Yến sào Việt Nam trên trường quốc tế.

Một đảo yến của Công ty Yến sào Khánh Hòa. Ảnh: YSKH.

Bà cũng đưa ra các giải pháp cụ thể nhằm chuẩn hóa quản lý Nhà nước như: Tăng cường quản lý bằng việc tiến hành cấp mã số nhà yến, xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia và hệ thống truy xuất nguồn gốc sản phẩm; đồng thời, kiểm soát chặt chẽ việc xây dựng nhà yến trong khu dân cư để đảm bảo an toàn sinh học.

Về thị trường, Công ty cam kết đầu tư công nghệ chế biến sâu, đa dạng hóa sản phẩm (thực phẩm chức năng, mỹ phẩm) để nâng cao giá trị và xây dựng hệ thống nhận diện Thương hiệu quốc gia “Yến sào Việt Nam”, mở rộng thị trường xuất khẩu.

Cuối cùng, bà Vân nhấn mạnh vai trò của cộng đồng trong bảo tồn sinh cảnh tự nhiên và kêu gọi người dân thực hiện nghiêm túc “4 không”: Không săn bắt, không buôn bán, không vận chuyển, không tiêu thụ chim yến trái phép.

Sự chung tay đồng bộ từ cấp độ chiến lược, khoa học công nghệ, quản lý nhà nước đến ý thức cộng đồng chính là chìa khóa để ngành yến sào Việt Nam phát triển bền vững và khẳng định vị thế trên trường quốc tế.

Theo số liệu của Cục Chăn nuôi và Thú y, đến tháng 10 năm 2025, cả nước có 29.266 nhà yến, tốc độ tăng trưởng trung bình 6%/năm trong giai đoạn 2021–2025; quần thể chim yến đã xuất hiện tại 23/34 tỉnh, thành phố, với sản lượng tổ yến ước đạt 234,6 tấn yến thô. Riêng Khánh Hòa có 1.425 nhà yến, sản lượng đạt 14,1 tấn, chiếm 6,02% cả nước.

Nguồn: https://nongnghiepmoitruong.vn/dot-pha-gen-va-chuoi-gia-tri-giai-phap-bao-ton-yen-sao-viet-nam-d782911.html