Hãy mang đến một hơi thở

"Trong chiếc lọ thủy tinh

Đựng những con đom đóm sắp chết

Tôi phả vào đó một hơi thở”

(Nguyễn Quang Thiều dịch)

Và suốt từ đó đến nay, sau gần 40 năm, thi thoảng bài thơ đó lại vang lên trong tôi ở những hoàn cảnh đặc biệt khác nhau. Nó tỏa vào tinh thần tôi một thứ ánh sáng mong manh nhưng thấu suốt và bền vững. Nó làm cho tôi nhìn thấy con đường trong đêm tối của những giới hạn, sợ hãi và vô vọng.

Những con đom đóm của vật chất sẽ chết. Không ai cứu được chúng. Nhưng nhà thơ đã bước tới và phả vào đó một hơi thở. Hơi thở ấy không phải để cứu sự sống của thân xác những con đom đóm bé bỏng kia mà cứu cái ánh sáng của tinh thần đời sống. Ánh sáng, theo tôi, mới là bản chất thực sự của đời sống và mới là thứ kéo dài sự sống trong vô tận. Hơi thở của nhà thơ lúc đó là hơi thở của đức tin và tình yêu vô bờ bến. Giống như một kiếp phận, mỗi ngày trôi đi của một con người là một cái chết. Không ai có thể kéo dài ngày hôm qua sang được thời khắc 24 giờ 0 phút 01 giây. Ngày hôm qua kết thúc đúng thời điểm 24 giờ 0 phút 0 giây. Nhưng ánh sáng của ngày hôm qua trong tư tưởng và tâm hồn con người có thể kéo dài vĩnh viễn.

Bài thơ của thiền giả thi sĩ Matsuo Bashō viết cách đây khoảng 400 năm. Những con đom đóm đã chết, cuộc sống của nhà thơ cũng kết thúc. Thân xác của những con đom đóm và của nhà thơ đã tan vào cát bụi. Nhưng hơi thở của thi ca mang tinh thần tối thượng của ánh sáng vẫn còn đấy và tiếp tục tỏa sáng qua biết bao kiếp người. Mọi giá trị khác ngoài ánh sáng ấy đều tàn lụi. Và đôi lúc, trong bóng tối dày đặc trên thế gian này, tôi lại thấy chiếc lọ thủy tinh của thi sĩ dâng lên và tỏa sáng. Lúc đó, nhìn vào đâu tôi cũng thấy ánh sáng tỏa ra, mong manh, thấu suốt và bền vững. Ánh sáng từ đất, từ cát, từ đá, từ sắt, từ những thân xác đói khát và rách rưới, từ hốc mắt của những hộp sọ, từ những bánh xe đang nghiến nặng nề trên đường, từ ổ sâu những côn trùng...

Hồi bé, tôi cứ nghĩ ánh sáng chỉ từ những chiếc đèn dầu leo lét chốn quê và rực rỡ từ mặt trời trên cánh đồng mỗi ban mai. Lớn lên, tôi mới hiểu ánh sáng có ở tất cả mọi nơi cả trong những không gian chúng ta tưởng phủ đầy bóng tối.

Tôi thường có những chuyến bay qua nhiều múi giờ. Bởi thế có lúc tôi đang bay trong ban mai kỳ ảo trên những tầng mây ở một vùng trời nào đó và ngay sau đó chìm vào đêm tối. Và có lúc trong đêm tối vô tận thì ban mai hiện ra. Trong những chuyến bay đó, tôi thường được nghĩ về thế gian. Khi ở trên những tầng mây, cảm giác về sự rộng lớn của thế gian biến mất. Lúc đó thể gian nhỏ bé đến thương hại và cô độc đến khôn cùng. Và chúng ta thực ra chỉ đang sống luẩn quẩn trong cái thế gian vô cùng nhỏ bé ấy. Lúc đó, kiếp người với vô vàn những dục vọng và ẩn ức chẳng còn ý nghĩa gì nữa. Những tham lam, những hoang tưởng, những điên rồ, những độc ác, những hận thù… hiện ra và nhạo báng con người. Và tôi đã từng nghĩ, chúng ta nhiều khi chỉ là một đám côn trùng kêu ầm ĩ trong những buổi tối mùa hạ ngạt thở.

Tranh: Chim hoàng anh dưới trăng, sơn dầu, khổ 90x110cm

Khi nhìn ban mai và bóng đêm chuyển giao nhau trên những chuyến bay từ múi giờ này sang múi giờ khác mới thấy kiếp người ngắn ngủi làm sao. Tất cả được sinh và tất cả tàn lụi. Và trong suốt kiếp sống của mình, ánh sáng thật hiếm hoi được thắp lên trong chúng ta. Chúng ta sống trong bóng tối của sự vô minh. Chúng ta chỉ nhìn thấy những thứ của bóng tối. Nhưng vì chúng ta quá quen thuộc với bóng tối đến nỗi nó làm cho chúng ta ngỡ đó là ánh sáng. Chúng ta phạm một sai lầm vô cùng nghiêm trọng khi nghĩ rằng mình đã nhìn thấy một vật khác mình nghĩa là mình đang ở trong ánh sáng hay được chiếu rọi bởi ánh sáng. Ngôi nhà chúng ta đang sống, công sở chúng ta đang làm việc và thành phố chúng ta đang trú ngụ đang hiện lên trong một thứ ánh sáng giả. Cái ánh sáng của các loại đèn hay của cả mặt trời chỉ là một thứ tạo ra những tương phản vật lý cho chúng ta xác lập được các khối vật chất quanh chúng ta mà thôi. Thứ ánh sáng ấy không có khả năng chiếu rọi toàn bộ đời sống và vũ trụ của chúng ta.

Ánh sáng thực sự chỉ đến với chúng ta từ một con đường trong tận cùng của bóng tối. Nó không đến từ những nơi chói lòa ảo giác và huyên náo. Tôi nhớ câu chuyện của thiền sư Thích Nhất Hạnh khi nói về những bài thơ thiền của nhà thơ Ko Un. Vào một mùa đông tuyết trắng, thiền sư Thích Nhất Hạnh đã đến thăm nhà thơ Ko Un người Hàn Quốc ở ngoại ô Seoul. Ko Un từng là một nhà tu hành. Ko Un viết nhiều bài thơ thiền nổi tiếng. Một sáng thức dậy, thiền sư Thích Nhất Hạnh nhìn thấy trên những cành cây đen đúa như những cành củi khô bị cháy mở ra những bông mai trắng ngần, tinh khiết và lộng lẫy huy hoàng. Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã kêu lên: “Thơ thiền của Ko Un là những bông mai ấy''. Những bông mai đã chìm trong giá lạnh và sự im lặng tột cùng của mùa đông để một ngày hiện ra giản dị nhưng chói lòa.

Có muôn vàn thứ làm bằng vật chất đã chết từ lâu và không bao giờ vọng lại bất cứ một tiếng động mơ hồ nào. Thậm chí có những thứ vừa sinh ra đã chết, có những thứ mà con người tưởng đang tồn tại một cách đầy uy lực cũng đã chết. Đặc biệt, đối với những người mang danh thi sĩ, nếu họ không biết cách làm cho cái đẹp phục sinh và hiển lộ thì quyền lực thi ca và những quyền lực ngoài thi ca của họ chỉ là một cái chết trong khi họ đang tồn tại như một thể thức sống dạng đa bào mà họ không hề nhận ra. Nhưng những con đom đóm trong chiếc lọ thủy tinh cách đây gần 400 năm vẫn tỏa sáng huyền ảo và ấm áp trong tâm hồn tôi. Đấy là ánh sáng của cái đẹp và lòng nhân ái mà thi ca là một phương tiện để lưu giữ. Hãy giữ lấy ánh sáng của tinh thần đời sống. Hãy bước đến và phả vào đời sống này một hơi thở giống như một làn gió ấm của tháng Giêng để cho những mầm cây chìm trong đất tối thức dậy và bừng sáng.

Nguồn: https://baothainguyen.vn/van-nghe-thai-nguyen/202507/hay-mang-den-mot-hoi-tho-b8c0936/