Cơ hội vàng nhưng rủi ro bấp bênh ngoại lực
Báo cáo mới nhất từ Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), được các cơ quan báo chí chính thống đăng tải tuần qua đã cung cấp một bức tranh toàn cảnh về thị trường lao động Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa. Con số hơn 35% tổng việc làm của Việt Nam có liên quan đến chuỗi cung ứng toàn cầu không chỉ khẳng định vai trò ngày càng sâu rộng của đất nước trong hệ thống thương mại quốc tế, mà còn cảnh báo về một mức độ phụ thuộc đáng kể.
Trong số hàng chục triệu việc làm này, lĩnh vực sản xuất chiếm tới 49%, đặc biệt là các ngành có cường độ lao động cao như dệt may và sản phẩm dệt may (gần 1/3). Sự dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt trong bối cảnh tái cấu trúc địa kinh tế, đã mang lại đơn hàng và cơ hội tăng trưởng cho các doanh nghiệp, nhưng mặt trái là sự bấp bênh lớn.
Hơn 76% việc làm gắn với chuỗi cung ứng của Việt Nam phụ thuộc trực tiếp hoặc gián tiếp vào nhu cầu từ nước ngoài
Theo ILO, hơn 76% việc làm gắn với chuỗi cung ứng của Việt Nam phụ thuộc trực tiếp hoặc gián tiếp vào nhu cầu từ nước ngoài như ASEAN, Trung Quốc, EU, Nhật Bản, Hàn Quốc và Hoa Kỳ. Điều này làm nổi bật mức độ tiếp xúc cao của nền kinh tế với những biến động khó lường của thị trường quốc tế, từ lạm phát, xung đột, cho đến thay đổi chính sách thương mại. Nếu một thị trường lớn sụt giảm nhu cầu, hàng triệu người lao động Việt Nam có nguy cơ bị ảnh hưởng ngay lập tức.
Thị trường lao động Việt Nam đối mặt thách thức lớn khi hơn 35% tổng việc làm gắn với chuỗi cung ứng toàn cầu. Nước ta cần nâng cấp kỹ năng lao động và công nghiệp hỗ trợ để thoát khỏi bẫy phụ thuộc và đáp ứng "luật chơi" bền vững mới.
Các chuyên gia kinh tế đã chỉ rõ, quá trình hội nhập và tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu đang thay đổi luật chơi. TS. Trịnh Quốc Vinh, Ủy viên Hội đồng Khoa học tại Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương (CISMO - Bộ Công Thương) nhấn mạnh rằng, tư duy tối ưu hóa chi phí thuần túy đang dần được thay thế bằng tư duy quản trị rủi ro tổng thể. Thay vì chỉ tập trung vào mở rộng thị trường, hội nhập hiện nay gắn chặt với an ninh chuỗi cung ứng, khả năng tự chủ và khả năng chống chịu của nền kinh tế. Các thị trường lớn đang đặt ra các yêu cầu khắt khe hơn về môi trường, phát thải, lao động, và trách nhiệm xã hội. Đây là "luật chơi mới" mà Việt Nam phải đối mặt. Nếu các doanh nghiệp Việt Nam không nhanh chóng nâng cấp tiêu chuẩn sản xuất, tuân thủ các quy định về thẩm định chuỗi cung ứng của EU AI Act hay các tiêu chuẩn xanh khác, thì hơn 35% việc làm này có thể bị đe dọa.
Khắc phục bẫy kỹ năng thấp và thiếu tự chủ của công nghiệp hỗ trợ
Chính phủ cần đóng vai trò là "bà đỡ" cho công nghiệp hỗ trợ. Cần có các chính sách ưu đãi tài chính và thuế rõ ràng, dài hạn để khuyến khích doanh nghiệp nội địa đầu tư vào R&D, công nghệ lõi và sản xuất linh kiện đạt tiêu chuẩn quốc tế. Việc thiết lập các khu công nghiệp chuyên sâu và tạo ra cơ chế liên kết bắt buộc giữa doanh nghiệp FDI và công nghệ hỗ trợ Việt Nam sẽ giúp tăng tỷ lệ nội địa hóa, từ đó giảm sự phụ thuộc vào nguồn nhập khẩu và củng cố khả năng tự chủ của chuỗi cung ứng quốc gia, bảo vệ hàng triệu việc làm khỏi sự bấp bênh ngoại lực.
Theo các chuyên gia kinh tế, việc Việt Nam chủ yếu tham gia vào các khâu có cường độ lao động cao và giá trị gia tăng thấp trong chuỗi cung ứng là nguyên nhân chính dẫn đến sự bấp bênh của thị trường lao động. Để đảm bảo sự phát triển bền vững và tăng khả năng chống chịu cho 35% việc làm quan trọng này, Việt Nam cần giải quyết dứt điểm hai điểm nghẽn lớn, đó là chất lượng lao động và năng lực công nghiệp hỗ trợ.
Mặc dù số lượng việc làm gắn với chuỗi cung ứng tăng trưởng ổn định, ILO cho biết tỷ lệ việc làm có kỹ năng cao vẫn còn thấp. Điều này phản ánh thực trạng năng suất lao động của Việt Nam vẫn còn thấp so với các nước trong khu vực và trên thế giới.
Theo chuyên gia kinh tế - tài chính, TS. Nguyễn Trí Hiếu, sự thiếu hụt lao động có trình độ và kỹ năng cao không chỉ hạn chế Việt Nam trong việc thu hút các dự án FDI chất lượng cao, mà còn khiến các doanh nghiệp trong nước khó lòng dịch chuyển lên các khâu có giá trị gia tăng cao hơn như nghiên cứu và phát triển (R&D), thiết kế, hay hậu cần phức tạp.
Các chuyên gia kinh tế nhận định, Việt Nam cần có một chiến lược chuyển đổi công bằng cho người lao động, đào tạo lại kỹ năng để tránh bị bỏ lại phía sau trong cuộc cách mạng công nghiệp.
Các doanh nghiệp Việt Nam cần "nghĩ lớn" để chiếm lĩnh chuỗi cung ứng toàn cầu.
Vấn đề thứ hai là năng lực của ngành công nghiệp hỗ trợ Việt Nam. Các phân tích cho thấy hàm lượng công nghệ vẫn là điểm nghẽn lớn, khi sản phẩm công nghiệp hỗ trợ trong nước còn đơn giản, có giá trị nhỏ trong cơ cấu giá trị sản phẩm. Điều này dẫn đến việc doanh nghiệp trong nước vẫn phải phụ thuộc lớn vào nguồn nguyên liệu và linh kiện nhập khẩu.
Từ góc độ kinh doanh, các doanh nghiệp Việt Nam cần "nghĩ lớn" để chiếm lĩnh chuỗi cung ứng toàn cầu. Điều này không chỉ dừng lại ở việc thúc đẩy liên kết với doanh nghiệp FDI, mà quan trọng hơn, là liên kết giữa các doanh nghiệp Việt Nam với nhau để hình thành chuỗi kết nối dài hơn, sâu hơn, đủ năng lực nhận các đơn hàng lớn hơn và giảm thiểu cạnh tranh không lành mạnh. "Các thương vụ mua bán - sáp nhập (M&A) được xem là chiến lược quan trọng để doanh nghiệp đa dạng hóa ngành nghề và nâng cao năng lực cạnh tranh trong bối cảnh tái cấu trúc mạnh mẽ", ông Hiếu gợi ý./.
Mức độ gắn kết sâu rộng vào chuỗi cung ứng toàn cầu là minh chứng cho sự thành công của chính sách hội nhập. Tuy nhiên, con số hơn 35% việc làm không chỉ là niềm tự hào mà còn là lời cảnh báo về rủi ro và trách nhiệm. Để biến cơ hội dịch chuyển chuỗi cung ứng thành sự phát triển bền vững, Việt Nam cần ưu tiên đầu tư vào con người và công nghệ. Chiến lược quốc gia phải chuyển từ việc tận dụng lợi thế chi phí lao động rẻ sang việc đào tạo lực lượng lao động chất lượng cao, đồng thời tạo ra một hệ sinh thái công nghiệp hỗ trợ mạnh mẽ và tự chủ hơn, giúp quốc gia giảm thiểu sự phụ thuộc và tự tin đối mặt với "luật chơi" toàn cầu mới.
Nguồn: https://vtv.vn/hon-35-viec-lam-viet-nam-gan-chuoi-cung-ung-toan-cau-thach-thuc-trong-luat-choi-moi-100251209224001231.htm
Bình luận (0)