Hướng đi mới cho mục tiêu loại bỏ chất thải nguy hại

Dầu biến thế chứa PCBs (Polychlorinated Biphenyls) từ lâu được xem là một trong những nguồn chất thải nguy hại khó xử lý nhất, bởi độc tính cao, độ bền vững lớn và nguy cơ phát tán rộng trong môi trường. Trong bối cảnh Việt Nam đang phải thực hiện cam kết loại bỏ hoàn toàn PCBs trước năm 2028 theo Công ước Stockholm, việc tìm kiếm giải pháp xử lý hiệu quả, an toàn và bền vững trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

Từ yêu cầu này, nhiệm vụ "Nghiên cứu công nghệ bức xạ chùm tia điện tử để xử lý PCBs trong dầu biến thế đã qua sử dụng đảm bảo các tiêu chuẩn môi trường và tái sử dụng thành dầu đốt", mã số ĐTĐLCN.69/22, do TS. Trần Duy Hải chủ nhiệm và Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường TP.HCM chủ trì, đã mở ra một hướng đi mang tính đột phá.

Theo nhóm nghiên cứu, mục tiêu cốt lõi của nhiệm vụ là xác định được cơ chế tác dụng của chùm tia điện tử trong việc phân hủy hợp chất PCBs trong môi trường lỏng, từ đó đặt nền tảng khoa học cho việc ứng dụng công nghệ bức xạ để xử lý các hợp chất hữu cơ độc hại chứa clo. Trên cơ sở đó, nhóm đã xây dựng thành công công nghệ xử lý triệt để PCBs trong dầu biến thế bằng phương pháp chiếu xạ chùm tia điện tử, vừa đáp ứng các tiêu chuẩn môi trường, vừa cho phép tái sử dụng dầu sau xử lý dưới dạng nhiên liệu đốt.

Hướng đi mới cho mục tiêu loại bỏ chất thải nguy hại.

Đây là công trình đầu tiên trong nước nghiên cứu cơ chế tách phá PCBs bằng bức xạ chùm tia điện tử, một công nghệ vốn đã được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhưng chưa từng được khai thác để xử lý chất thải độc hại chứa clo. Phương pháp bức xạ mang lại hàng loạt ưu điểm: Quy trình thực hiện ở điều kiện nhiệt độ và áp suất khí quyển, không cần tạo môi trường phản ứng đặc biệt; sản phẩm sau phân hủy dễ dàng tách, cô lập; đặc biệt, dầu gốc sau xử lý có thể tái sử dụng làm dầu đốt hoặc tiếp tục khai thác cho mục đích tái chế. Khi PCBs bị phá hủy hoàn toàn, dầu biến thế sau xử lý trở nên an toàn, không còn phải lưu trữ hoặc tiêu hủy theo quy trình nghiêm ngặt như hiện nay. So với các phương pháp đốt, vốn tiềm ẩn nguy cơ tạo ra các hợp chất độc tính cao hơn, công nghệ này góp phần ngăn ngừa rủi ro phát thải thứ cấp, bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng.

Không chỉ dừng ở tính mới, công trình còn có giá trị thực tiễn cao. Kết quả nghiên cứu đã tạo cơ sở khoa học và kỹ thuật để xử lý hoàn toàn, triệt để dầu biến thế chứa PCBs trên phạm vi cả nước. Đây là bước chuẩn bị quan trọng giúp ngành điện lực và các đơn vị liên quan có thể lựa chọn giải pháp xử lý an toàn, hiệu quả, góp phần giúp Việt Nam hoàn thành nghĩa vụ quốc tế theo Công ước Stockholm. Trong bối cảnh lượng dầu biến thế chứa PCBs hiện hữu tại Việt Nam còn lớn và chưa có công nghệ xử lý tối ưu, việc mở ra một phương án khả thi ngay trong nước mang ý nghĩa chiến lược lâu dài.

Về hiệu quả kinh tế, dù nhiệm vụ mới được triển khai đến quy mô phòng thí nghiệm và pilot, nhóm nghiên cứu ước tính lợi ích tiềm năng khi áp dụng công nghệ vào xử lý lượng dầu biến thế chứa PCBs đang tồn kho. Với khả năng tái sử dụng dầu sau xử lý làm nhiên liệu, giá trị thu hồi mang lại lợi ích kinh tế rõ rệt, đồng thời giảm chi phí tiêu hủy chất thải nguy hại. Nếu tiếp tục mở rộng mục tiêu sử dụng dầu đã xử lý làm dầu nhờn, dầu cắt gọt hay thậm chí tái sử dụng làm dầu cách điện, hiệu quả kinh tế dự kiến sẽ còn cao hơn.

Về khía cạnh xã hội - môi trường, việc triển khai công nghệ này ở quy mô công nghiệp không đòi hỏi nhiều lao động, nhưng mang lại giá trị bền vững cho chiến lược phát triển của Việt Nam. PCBs đang được thu gom và tiêu hủy như chất thải nguy hại, dẫn đến lãng phí lượng dầu gốc vốn không độc hại. Việc tái sử dụng dầu sau xử lý làm nhiên liệu thương mại không chỉ giảm chi phí mà còn góp phần giảm phát thải khí nhà kính, phù hợp mục tiêu phát triển xanh và lộ trình đạt mức phát thải ròng bằng "0" mà Việt Nam cam kết. Đồng thời, công nghệ này mở ra giải pháp xử lý sạch, triệt để, hạn chế tối đa nguy cơ lan truyền PCBs ra môi trường, điều mà các công nghệ đốt hiện hành khó đảm bảo.

Với tính mới về công nghệ, ý nghĩa khoa học sâu sắc và giá trị thực tiễn cao, nhiệm vụ ĐTĐLCN.69/22 là bước tiến quan trọng trong lĩnh vực xử lý chất thải nguy hại tại Việt Nam. Đây không chỉ là giải pháp công nghệ, mà còn là đóng góp chiến lược giúp Việt Nam tiến gần hơn mục tiêu loại bỏ toàn bộ PCBs trước năm 2028, đồng thời thúc đẩy xu hướng phát triển bền vững trong quản lý chất thải công nghiệp và bảo vệ môi trường.

Trung tâm Truyền thông KH&CN

Nguồn: https://mst.gov.vn/huong-di-moi-cho-muc-tieu-loai-bo-chat-thai-nguy-hai-197251201093515456.htm