Liên minh châu Âu giữa trăm bề toan tính

Hỗ trợ Ukraine tiếp tục là một trong những ưu tiên lớn, nhưng cách thức huy động tài chính và phân bổ nguồn lực cho các chương trình quốc phòng - an ninh của khối đang trở thành chủ đề tranh luận sâu rộng. Trong “trăm bề toan tính” ấy, bài toán không chỉ là tìm kiếm nguồn lực, mà còn là định vị chiến lược lâu dài của liên minh trong một môi trường ngày càng bất định.

Áp lực về nguồn lực và những tính toán tài chính của châu Âu

Tình hình liên quan đến việc duy trì hỗ trợ tài chính cho chính quyền Kiev đang trở nên phức tạp hơn. Điều này xuất phát từ nhiều yếu tố: các vụ việc liên quan đến quản trị và minh bạch, khó khăn kinh tế trong nhóm các nước tham gia hỗ trợ, sự thận trọng của một số nhà lãnh đạo châu Âu và Mỹ, những hạn chế trong tiến triển trên chiến trường, cùng áp lực từ mức nợ công dự kiến của Ukraine có thể vượt 190 tỷ USD vào cuối năm 2025.

Tình hình chiến sự tại Ukraine vẫn đang diễn biến phức tạp, khó lường. Ảnh: RIA Novosti

Trong bối cảnh đó, nhiều quốc gia châu Âu có lập trường ủng hộ tăng cường hỗ trợ đã tích cực tìm kiếm các nguồn lực tài chính khả thi, đồng thời thúc đẩy các chương trình tăng cường năng lực quốc phòng của riêng mình. Theo một bản ghi nhớ gần đây của Ủy ban châu Âu gửi tới các nước thành viên, ba phương án tài chính đang được xem xét: (1) Sử dụng lợi nhuận phát sinh từ tài sản Nga đang bị đóng băng; (2) Tăng đóng góp trực tiếp từ ngân sách các quốc gia thành viên; (3) Triển khai cơ chế vay nợ chung của toàn EU. Các sáng kiến này sẽ được tích hợp trong tài liệu trình lên Hội đồng châu Âu sau Hội nghị thượng đỉnh dự kiến vào ngày 18-19/12.

Trước đó, vào tháng 9, Ủy ban châu Âu đã đề xuất phương án phân bổ tối đa 140 tỷ euro trong vòng hai đến ba năm từ lợi nhuận của các tài sản Nga bị phong tỏa để hỗ trợ Ukraine. Tuy nhiên, đề xuất này gặp phản ứng thận trọng từ Bỉ do lo ngại về rủi ro pháp lý, uy tín quốc tế và chi phí kiện tụng có thể phát sinh.

Một nội dung đáng chú ý khác là chương trình tăng cường năng lực quốc phòng quy mô lớn của EU mang tên Readiness 2030 (trước đây là ReArm Europe), triển khai trong giai đoạn 2025-2028. Được Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen công bố ngày 4/3/2025, chương trình hướng tới củng cố nền tảng công nghiệp - quốc phòng châu Âu, trong bối cảnh biến động địa chính trị và sự không chắc chắn liên quan đến mức độ hỗ trợ của Mỹ. Mục tiêu tài chính dự kiến có thể lên tới 800 tỷ euro, tập trung vào mua sắm tập thể và đầu tư cho các năng lực trọng yếu như máy bay không người lái, hệ thống phòng không, tên lửa chiến thuật…

Kế hoạch gồm 5 cấu phần chính: (1) Linh hoạt tài chính, cho phép tạm nới các quy định ngân sách trong khuôn khổ Hiệp ước ổn định và tăng trưởng, tạo điều kiện để các nước thành viên tăng chi tiêu quốc phòng, huy động tới 650 tỷ euro trong 4 năm. Một phần hỗ trợ cho Ukraine có thể được trích từ các khoản tăng chi theo cam kết của từng nước, đặc biệt là chi tiêu quân sự bổ sung theo nghĩa vụ trong NATO. (2) Các khoản vay quốc phòng, thiết lập cơ chế vay chung quy mô 150 tỷ euro cho các dự án quốc phòng hợp tác, bao gồm năng lực phòng không, pháo tầm xa, hệ thống tên lửa phóng loạt và các dự án hàng không. (3) Tái phân bổ ngân sách, điều chỉnh các quỹ đang có của EU sang các ưu tiên quốc phòng. (4) Vai trò của Ngân hàng Đầu tư châu Âu (EIB), xem xét nới lỏng các hạn chế pháp lý đối với việc hỗ trợ trực tiếp cho các công ty quốc phòng và các quỹ liên quan. (5) Huy động khu vực tư nhân, khuyến khích các cơ chế hợp tác công - tư nhằm thu hút đầu tư cho lĩnh vực quốc phòng.

Chiến lược quốc phòng trong môi trường bất định

Ngày 15/11, EU đã thông qua ngân sách năm 2026 với tổng quy mô 192 tỷ euro, trong đó có khoản hỗ trợ trực tiếp 4 tỷ euro cho Ukraine theo Cơ chế hỗ trợ Ukraine, cùng các khoản vay hơn 7 tỷ euro. Tổng giá trị hỗ trợ theo cơ chế này đến năm 2027 dự kiến đạt 50 tỷ euro. Ngân sách được điều chỉnh hằng năm, ưu tiên tăng chi cho quốc phòng, an ninh, viện trợ nhân đạo và tăng năng lực cạnh tranh.

Bên cạnh đó, chương trình PURL (Danh sách yêu cầu ưu tiên của Ukraine) tiếp tục vận hành. Đây là cơ chế cho phép Ukraine tiếp cận trang thiết bị quốc phòng từ các quốc gia đóng góp, thay vì sử dụng trực tiếp ngân sách liên bang Mỹ. Sau khi các nước thanh toán phần đóng góp, Mỹ bảo đảm khâu chuyển giao. Một gói trị giá 500 triệu USD đã được triển khai với sự tham gia của Đức, Hà Lan, Canada và Đan Mạch.

Châu Âu đang phải đối mặt với bài toán tài chính nghiêm trọng. Ảnh: Hội đồng châu Âu

Tuy nhiên, bối cảnh tài khóa và kinh tế vĩ mô của EU cũng đặt ra những thách thức đáng kể. Mặc dù tổng GDP của khối đạt khoảng 17,9 nghìn tỷ euro (chiếm 18,2% toàn cầu), tỷ lệ nợ công trung bình đã ở mức 81% GDP, vượt ngưỡng tham chiếu 60%. Một số nền kinh tế lớn như Pháp (115%) và Ý (137%) có mức nợ cao. Ngay cả Đức, nền kinh tế lớn nhất châu Âu, cũng đối mặt với suy giảm tăng trưởng và áp lực tài khóa.

Những áp lực này bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân: hậu quả của đại dịch COVID-19, biến động nguồn cung năng lượng, chi phí lớn liên quan đến chuyển đổi xanh, cũng như gián đoạn chuỗi cung ứng trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị. Các cam kết tài chính lớn với Mỹ, bao gồm mua 750 tỷ USD năng lượng đến năm 2028 và đầu tư thêm 600 tỷ USD vào nền kinh tế Mỹ, cũng làm gia tăng gánh nặng tài chính đối với EU.

Trong bối cảnh đó, câu hỏi đặt ra là EU sẽ huy động nguồn lực ở đâu để duy trì các cam kết hiện tại và triển khai các sáng kiến quy mô lớn nêu trên. Một số phương án thường được thảo luận:

Một là, điều chỉnh ngân sách hiện hành, nhưng cắt giảm mạnh vào các chương trình xã hội có thể gây phản ứng trong nước, trong khi các sáng kiến về chuyển đổi xanh vẫn được xem là ưu tiên chiến lược và khó bị thu hẹp.

Hai là, tăng thuế, tuy nhiên biện pháp này dễ vấp phải sự phản đối của người dân và doanh nghiệp trong bối cảnh chi phí sinh hoạt còn cao.

Ba là, tăng cường vay nợ trong và ngoài khu vực đồng euro. Ngân hàng Trung ương châu Âu và các ngân hàng trung ương quốc gia có thể tiếp tục mua trái phiếu chính phủ thông qua các chương trình như PSPP hay APP. Đây có thể là lựa chọn ít gây xáo trộn nhất trong ngắn hạn, nhưng đồng thời làm gia tăng mức độ phụ thuộc tài chính của các quốc gia thành viên vào các cơ chế chung của EU.

Nguồn: https://congluan.vn/lien-minh-chau-au-giua-tram-be-toan-tinh-10321580.html