ວັນນະຄະດີ ເຊີນລາ - 130 ປີປະຫວັດສາດ, ເອກະລັກ ແລະ ຄວາມມຸ່ງມາດປາດຖະໜາ

ປີ 2025 ແມ່ນປີ 130 ປີແຫ່ງວັນສ້າງຕັ້ງແຂວງ ເຊີນລາ (1895-2025) - ເປັນຂີດໝາຍປະຫວັດສາດເຂດຊາຍແດນທີ່ອຸດົມສົມບູນໄປດ້ວຍວັດທະນະທຳຮີດຄອງປະເພນີ. ໂດຍຜ່ານຜ່າການລຸກຮື້ຂຶ້ນກວ່າໜຶ່ງສະຕະວັດ, ຈາກຍຸກອານານິຄົມ - ເຄິ່ງ feudal, ສອງສົງຄາມຕ້ານທານມາເປັນເວລາຍາວນານເຖິງການປັບປຸງ ແລະ ເຊື່ອມໂຍງເຂົ້າກັນໃນປະຈຸບັນ, ວັນນະຄະດີ ເຊີນລາ ແມ່ນທັງຄຳເວົ້າ ແລະ ສຽງເວົ້າຂອງຈິດວິນຍານຂອງປະຊາຊົນຢູ່ທີ່ນີ້.

Báo Sơn La•10/10/2025

ບັນດານັກປະພັນໄດ້ຮັບລາງວັນ B ໃນການປະກວດປະກອບວັນນະຄະດີ ແລະ ສິລະປະດ້ວຍຫົວຂໍ້ວ່າ “ ເຊີນລາ 130 ປີແຫ່ງການສ້າງສາ ແລະ ພັດທະນາ”. ຮູບພາບ: PV

ຕົ້ນກໍາເນີດຂອງເອກະລັກແລະການພິມທາງປັນຍາ

ເຊີນລາ - ການເຕົ້າໂຮມຂອງ 12 ຊົນເຜົ່າທີ່ດຳລົງຊີວິດຮ່ວມກັນ ໄດ້ສ້າງຄວາມອຸດົມສົມບູນ ແລະ ຫຼາກຫຼາຍທາງດ້ານວັນນະຄະດີພື້ນເມືອງ. ບົດກະວີຂອງຊົນເຜົ່າໄທເຊັ່ນ: ເພງຊົ້ງຈູ່, ຂຸນລູນາງອູ... ບໍ່ພຽງແຕ່ແມ່ນບົດກະວີແຫ່ງຄວາມຮັກແພງຂອງຄູ່ຜົວເມຍເທົ່ານັ້ນ, ຫາກຍັງມີປັດຊະຍາຊີວິດ, ຍ້ອງຍໍຄວາມກ້າຫານ, ຄວາມປາດຖະໜາຢາກຄວາມຍຸຕິທຳ ແລະ ຄວາມຜາສຸກ. ບັນດາບົດປະພັນຄື Quam ຫາ Muong, Tay Pu Xac ແມ່ນ “ປຶ້ມປະຫວັດສາດກະວີ” ຂອງຊຸມຊົນ, ບັນທຶກການສ້າງເມືອງ Muong, ສະທ້ອນເຖິງສາຍພົວພັນລະຫວ່າງຄົນກັບທຳມະຊາດ, ລະຫວ່າງຊຸມຊົນ. ຊັບສົມບັດຂອງບັນດາບົດເພງພື້ນເມືອງຂອງຊາວໄທ, ເຜົ່າມົ້ງ ແລະ ເຜົ່າມົ້ງ ດັງກ້ອງກັງວານຄືກັບສຽງຂອງຫົວໃຈ, ທັງເປັນການບັນເທິງ ແລະ ເປັນການສອນສິນລະທຳໃຫ້ຄົນເຮົາດຳລົງຊີວິດຢ່າງມີມະນຸດສະທຳ ແລະ ສັດທາ.

ເຊີນລາ ບໍ່ພຽງແຕ່ເປັນທີ່ຮູ້ຈັກທາງດ້ານເອກະລັກຂອງຊາວເຜົ່າມົ້ງເທົ່ານັ້ນ, ແຕ່ຍັງໄດ້ປະທັບຕາໄວ້ໃນວັນນະຄະດີຫວຽດນາມຍຸກກາງອີກດ້ວຍ. ໜຶ່ງໃນຕົວຢ່າງປົກກະຕິແມ່ນບົດກະວີທີ່ແກະສະຫຼັກຢູ່ໜ້າຜາຂອງກະສັດ ເລໄທຕົງ ຢູ່ຖ້ຳ ເຈິ່ນບ໋າວເຄ, ຄືບົດກະວີທີ່ປະພັນໂດຍ Que Lam. ນີ້ແມ່ນວຽກງານທີ່ເປັນເອກະລັກສະເພາະ, ທັງມີຄຸນຄ່າປະຫວັດສາດ ແລະ ຄວາມໝາຍ ດ້ານ ສິລະປະ, ໄດ້ກາຍເປັນເຄື່ອງໝາຍທີ່ຫາຍາກຂອງວັນນະຄະດີຫວຽດນາມ ໃນຍຸກກາງຢູ່ ເຊີນລາ.

ວັນນະຄະດີປະຕິວັດ - ຄວາມປາຖະຫນາສໍາລັບການເສລີພາບ

ເມື່ອພວກລ່າເມືອງຂຶ້ນຝຣັ່ງ ຫັນ ເຊີນລາ ເປັນສູນກັກຂັງນັກຕໍ່ສູ້ປະຕິວັດ, ຄຸກ ເຊີນລາ - "ນາຮົກເທິງໂລກ" ຕົວຈິງແລ້ວ ແມ່ນ "ໂຮງຮຽນປະຕິວັດ" ແລະຍັງເປັນ "ໂຮງຮຽນວັນນະຄະດີ". ຢູ່ທີ່ນີ້, ໜັງສືພິມ Suoi Reo ໄດ້ພິມຈຳໜ່າຍດ້ວຍດິນສໍ, ຖ່ານ, ຖົງຢາສູບ... ແຕ່ໄດ້ກາຍເປັນໄຟເພື່ອສ່ອງແສງໃຫ້ແກ່ນັກໂທດ ແລະ ປະຊາຊົນທ້ອງຖິ່ນນັບຮ້ອຍຄົນ. ເພງປະຕິວັດດັງກ້ອງກັງວານຢູ່ນອກຝາຄຸກ, ແຜ່ລາມໄປສູ່ປະຊາຊົນເຂດຕາເວັນຕົກສຽງເໜືອ.

ໃນໄລຍະສົງຄາມຕໍ່ຕ້ານຝຣັ່ງ, ເຊີນລາແມ່ນສະໜາມຮົບທີ່ສຳຄັນ, ຕິດພັນກັບຂະບວນການໃຫຍ່. ໃນໄລຍະນີ້, ວັນນະຄະດີໄດ້ສຸມໃສ່ສະແດງໃຫ້ເຫັນຈິດໃຈຕໍ່ສູ້ອັນບໍ່ຢຸດຢັ້ງ ແລະ ຄວາມສະໜິດສະໜົມລະຫວ່າງກອງທັບ ແລະ ປະຊາຊົນ. ຮູບພາບຊາວເຜົ່ານຸ່ງຖືເຂົ້າສານ, ບັນທຸກລູກປືນ, ການນຳໜ້າຂອງທະຫານໄດ້ຖືກພິມຈຳໜ່າຍໃນບົດກະວີ, ເລື່ອງສັ້ນ, ບົດບັນທຶກຊ່ວຍຈຳ. ນັກປະພັນຊົນເຜົ່າໄທ ແລະ ມ້ຽນເຍີນຫລາຍຄົນຄື: ຮ່ວາງບໍ່, ກ່າມບິວ, ໂລວັນມຸ້ຍ, ໂລວັນເກ, ດິງເຊີນ... ໄດ້ແກ່ຍາວໃນສົງຄາມຕໍ່ຕ້ານ. ວັນນະຄະດີໃນໄລຍະນີ້ບໍ່ພຽງແຕ່ໄດ້ບັນທຶກເຫດການຕ່າງໆເທົ່ານັ້ນ, ຫາກຍັງໄດ້ສະແດງໃຫ້ເຫັນເຖິງກຳລັງແຮງແຫ່ງຄວາມສາມັກຄີທົ່ວປວງຊົນທັງຊາດ - ພະລັງແຮງທີ່ສ້າງໄຊຊະນະເຂດຕາເວັນຕົກສຽງເໜືອ ແລະ ດ້ຽນບຽນ ຝູ ທີ່ດັງກ້ອງໄປທົ່ວໂລກ.

ໃນໄລຍະຕ້ານອາເມລິກາ, ເຊີນລາ, ເຖິງວ່າຕັ້ງຢູ່ທາງຫລັງກໍ່ຕາມ, ແຕ່ຍັງແມ່ນຈຸດສຸມການສັນຈອນ, ແມ່ນສະຖານທີ່ທະຫານໄປປະຈຳການ, ຝຶກອົບຮົມ ແລະ ໜູນຊ່ວຍ. ລຸ້ນນັກປະພັນທີ່ເຕີບໃຫຍ່ຂຶ້ນໃນສະໄໝສົງຄາມຕ້ານທານ ( ກ໋າຍເຢືອງ, ຫວຸງເຈືອງ, ຮ່ວາງນາມ, ດິງເຊີນ, ໂລວັນເກ, ໂລວັນອີ…) ສືບຕໍ່ຂຽນ, ມີຄວາມຊໍານິຊໍານານໃນການຂຽນແບບຢ່າງ ແລະ ມີແນວຄິດເລິກເຊິ່ງກວ່າ. ຜູ້ຂຽນບາງຄົນໄດ້ເຖິງຈຸດສູງສຸດຂອງອາຊີບຂອງພວກເຂົາ. ໃນຂະນະນັ້ນ, ຄົນຮຸ່ນໃໝ່ກໍ່ພົ້ນເດັ່ນຄື: ກາມຮຸ່ງ, ດິງອານ, ຊາຟອງບ່າ... ໄດ້ນຳເອົາຄວາມມີຊີວິດຊີວາໃໝ່ໃຫ້ແກ່ວັນນະຄະດີທ້ອງຖິ່ນ. ວັນນະຄະດີ ເຊີນລາ ໃນໄລຍະສົງຄາມຕ້ານອາເມລິກາ ສະນັ້ນ ມີສອງລັກສະນະຄື: ຄວາມໂສກເສົ້າ, ມີການເສຍສະຫຼະ ແລະ ການເສຍສະຫຼະ, ແລະ ເນື້ອຮ້ອງ, ມີຄວາມປາດຖະໜາເພື່ອສັນຕິພາບ ແລະ ຄວາມເຊື່ອໃນມື້ອື່ນ.

ອາດເວົ້າໄດ້ວ່າ, ຈາກຄຸກ ເຊີນລາ ເຖິງສອງສົງຄາມຕໍ່ຕ້ານ, ວັນນະຄະດີໃນໄລຍະປະຕິວັດ ແລະ ການຕໍ່ຕ້ານໄດ້ສ້າງວິລະຊົນວິລະຊົນທີ່ເປັນເອກະລັກສະເພາະ, ຢືນຢັນທີ່ຕັ້ງຂອງ ເຊີນລາ ບໍ່ພຽງແຕ່ໃນປະຫວັດສາດແຫ່ງການຕໍ່ສູ້ປະເທດຊາດເທົ່ານັ້ນ, ຫາກຍັງໃນຂະບວນການວັນນະຄະດີຫວຽດນາມ ໃນປະຈຸບັນອີກດ້ວຍ.

ວັນນະຄະດີໃນໄລຍະການສ້ອມແປງ - ຈາກເພງກໍ່ສ້າງເຖິງສຽງລວມ

ພາຍຫຼັງປີ 1975, ເຊີນລາໄດ້ເຂົ້າສູ່ຂະບວນການຜ່ານຜ່າຜົນຮ້າຍຢ້ອນຫຼັງຈາກສົງຄາມ ແລະ ສ້າງສາປະເທດຄືນໃໝ່. ວັນນະຄະດີສະທ້ອນເຖິງສະຖານທີ່ກໍ່ສ້າງ, ນິຄົມ, ໂຮງງານໄຟຟ້ານ້ຳຕົກ, ແລະ ສະຫະກອນ. ນັກຂຽນ ກາມບີ່, ຮ່ວາງບໍ່, ໂລມົວ, ຫວູຈ້ອງ, ດິງອານ, ດິງເຕິນ ສືບຕໍ່ຂຽນ, ກາຍເປັນລຸ້ນ “ນັກຂຽນຕ້ານທານ” ທີ່ເຂົ້າສູ່ຂະບວນການສ້າງສັນຕິພາບ.

ເມື່ອການສ້ອມແປງ (1986) ໄດ້ເປີດຂຶ້ນ, ຄົນຮຸ່ນໃໝ່ປະກົດວ່າ: ມາຍວັນຕີ, ຫງວຽນດຶກລາຍ, ຮ່າທູ, ກວ໋າດຶກແຄ໋ງ, ເຈີ່ນຫງວຽນມິງ, ຮວ່າງເລີທື, ເລືອງມີ້ຮັນ, ຫງວຽນວູດຽນ, ເຢືອງທິມຸ້ຍ, ຫງວຽນແທ່ງຊຳ, ຫງວຽນຮືງເມີ, ດັ້ງທິທູ… ບົດບັນທຶກຊ່ວຍຈຳ, ນິຍາຍ, ເຮັດໃຫ້ວັນນະຄະດີ ເຊີນລາ ມີການປ່ຽນແປງທີ່ສຳຄັນ. ນັກຂຽນໄດ້ເອົາໃຈໃສ່ເຖິງການຂຸດຄົ້ນສາຍພົວພັນລະຫວ່າງຮີດຄອງປະເພນີ-ຄວາມທັນສະໄໝ, ເອກະລັກ-ເຊື່ອມໂຍງ, ນຳມາເຊິ່ງສຽງໃໝ່, ສະທ້ອນເຖິງຄວາມຄິດເຫັນຂອງຄົນລຸ້ນຫຼັງຢູ່ເຂດພູດອຍຢ່າງແທ້ຈິງກວ່າ.

ທີມງານນັກປະພັນຊົນເຜົ່າສືບຕໍ່ຢືນຢັນສຽງຂອງຕົນເອງ, ດ້ວຍບັນດາຜົນງານທີ່ປະສົມປະສານກັບວັດຖຸບູຮານທີ່ມີລົມຫາຍໃຈທີ່ທັນສະໄໝ, ທັງເປັນການອະນຸລັກຮັກສາເອກະລັກ ແລະ ປະກອບສ່ວນເຂົ້າໃນຄວາມຫຼາກຫຼາຍຂອງວັນນະຄະດີຊົນເຜົ່າ. ໃນຂົງເຂດເກັບກຳ, ແປ, ຄົ້ນຄວ້າ, ນັກປະພັນທີ່ມີຊື່ສຽງຄື ດິງອານ, ຮ່ວາງຈູງຈີກ, ໂລບມິນ, ກ່າຈຸງ, ໂລແທ່ງຮ່ວາງ, ດິງລຽນ, ດິງວັນກຸ້ງ... ໃນຂົງເຂດວັນນະຄະດີ, ທິດສະດີ, ມີຮ່ວາງກິມງອກ, ເຈີ່ນດ້າຍຕ່າວ, ໂລບິ່ງມິນ... ໄດ້ຈັດວາງລະບົບການຂຽນ, ຕຳແໜ່ງ ເຊີນລາ.

ຈຸດພົ້ນເດັ່ນບາງຢ່າງຂອງວັນນະຄະດີ ເຊີນລາ ພາຍຫຼັງການສ້ອມແປງຄືນໃໝ່ແມ່ນການນຳຄືນບັນດາວັດຖຸພື້ນເມືອງ, ນັກປະພັນຫຼາຍຄົນໄດ້ຢືມບັນດາຮູບແບບພື້ນເມືອງ, ພາບພົດ, ພາສາພື້ນເມືອງເພື່ອສ້າງ, ເຮັດໃຫ້ບັນດາຜົນງານທັງທັນສະໄໝ ແລະ ເຂັ້ມແຂງດ້ວຍເອກະລັກສະເພາະ. ອາດເວົ້າໄດ້ວ່າ ວັນນະຄະດີພາຍຫຼັງປີ 1975 ແລະ ໄລຍະປັບປຸງໃໝ່ ໄດ້ນຳເອົາ ເຊີນລາ ອອກຈາກຂອບເຂດທ້ອງຖິ່ນ, ເຂົ້າຮ່ວມວັນນະຄະດີຂອງຊາດ, ທັງເປັນສຽງທີ່ເປັນເອກະລັກສະເພາະຂອງບັນດາເຂດພູດອຍຕາເວັນຕົກສ່ຽງເໜືອ, ທັງເປັນສ່ວນລວມໃນບົດປະພັນໃຫຍ່ຂອງວັນນະຄະດີ ຫວຽດນາມ ສະໄໝໃໝ່.

***

ວັນນະຄະດີ ເຊີນລາ ແມ່ນແວ່ນແຍງທີ່ສະທ້ອນເຖິງຊີວິດປະຫວັດສາດ ແລະ ສັງຄົມຂອງ 130 ປີຜ່ານມາຢ່າງແທ້ຈິງ, ຊ່ວຍໃຫ້ຜູ້ອ່ານຮັບຮູ້ບັນດາກົດໝາຍການເຄື່ອນໄຫວປະຫວັດສາດ, ພ້ອມກັນນັ້ນກໍ່ເຂົ້າໃຈຢ່າງຈະແຈ້ງກ່ຽວກັບບົດບາດ, ທີ່ຕັ້ງຂອງເຂດຊາຍແດນ. ໃນດ້ານຄຸນຄ່າທາງດ້ານການສຶກສາ, ວັນນະຄະດີພື້ນເມືອງສອນໃຫ້ຮູ້ເຖິງສິນທຳແຫ່ງຄວາມຈົງຮັກພັກດີ ແລະ ຄວາມຮັກແພງ; ວັນນະຄະດີປະຕິວັດ ປຸກລະດົມນ້ຳໃຈຮັກຊາດ ແລະ ເຈດຈຳນົງຕໍ່ສູ້; ວັນນະຄະດີຮ່ວມສະໄໝສົ່ງເສີມຈິດໃຈຂອງແຮງງານທີ່ສ້າງສັນ. ຄຸນຄ່າທາງດ້ານຄວາມງາມ, ຈາກພາສາດົນຕີທີ່ອຸດົມສົມບູນຂອງຊາວໄທ, ສຽງອັນສະຫງ່າລາສີຂອງ epic Quam ເຖິງ Muong, ເຖິງບົດກະວີທີ່ຝັງຢູ່ໃນພູເຂົາແລະປ່າໄມ້ໃນການຂຽນທີ່ທັນສະໄຫມ - ທັງຫມົດໄດ້ສ້າງ "ຄວາມງາມຂອງ Son La" ທີ່ເປັນເອກະລັກ, ທັງບໍລິສຸດແລະເລິກເຊິ່ງ. ກ່ຽວກັບເອກະລັກວັດທະນະທຳ, ວັນນະຄະດີ ເຊີນລາ ຮັກສາບັນດາມໍລະດົກວັດທະນະທຳຂອງບັນດາເຜົ່າ, ນັບແຕ່ການຟ້ອນ xoe, ສຽງແຄນເຖິງບັນດາງານບຸນທີ່ຕິດພັນກັບລະດູເກັບກ່ຽວ.

ກ້າວເຂົ້າສູ່ໄລຍະໃໝ່, ເມື່ອ ເຊີນລາ ພວມສູ້ຊົນໃນຂະ ບວນວິວັດແຫ່ງການຫັນເປັນອຸດສາຫະກຳ, ທັນສະ ໄໝ ແລະ ເຊື່ອມໂຍງເຂົ້າກັບສາກົນ, ວັນນະຄະດີ ຕ້ອງຢັ້ງຢືນບົດບາດ ຂອງຕົນ ໃນການອະນຸລັກຮັກສາ ແລະ ເສີມຂະຫຍາຍມູນເຊື້ອມໍລະດົກ, ເຕົ້າໂຮມ, ແປ, ຄົ້ນຄວ້າບົດກະວີ, ບົດປະພັນ, ບົດເພງພື້ນເມືອງ ເພື່ອເປັນການອະນຸລັກຮັກສາ ແລະ ສ້າງແຮງບັນດານໃຈສ້າງສາ. ພັດທະນາວັນນະຄະດີຫຼາຍພາສາ, ຊຸກຍູ້ການຂຽນທັງພາສາຫວຽດນາມ ແລະ ພາສາຊົນເຜົ່າສ່ວນໜ້ອຍ, ເພື່ອໃຫ້ວັນນະຄະດີແມ່ນສຽງທີ່ຫຼາກຫຼາຍແທ້ໆ. ພ້ອມກັນນັ້ນ, ເຊື່ອມໂຍງວັນນະຄະດີລະດັບຊາດ ແລະ ສາກົນ, ນຳເອົາບັນດາຜົນງານຂອງນັກປະພັນ ເຊີນລາ ຂ້າມຊາຍແດນ, ຜ່ານການແປ, ພິມຈຳໜ່າຍ ແລະ ແລກປ່ຽນ. ນຳໃຊ້ວັນນະຄະດີໃນການທ່ອງທ່ຽວ, ສຶກສາ, ຫັນມໍລະດົກວັນນະຄະດີໃຫ້ກາຍເປັນແຫຼ່ງຊັບພະຍາກອນເພື່ອພັດທະນາການທ່ອງທ່ຽວວັດທະນະທຳ, ສຶກສາອົບຮົມລຸ້ນໜຸ່ມກ່ຽວກັບປະຫວັດສາດ, ຈັນຍາບັນ, ເອກະລັກ. ບຳລຸງສ້າງຜູ້ສ້າງໃໝ່: ສ້າງທີມນັກຂຽນໜຸ່ມ, ມີຄວາມສາມາດ, ທັງຕິດກັບເອກະລັກ ແລະ ດ້ວຍວິໄສທັດທີ່ທັນສະໄໝ.

ປະຈຸບັນ, ໃນບັນດາຂະບວນການດຳລົງຊີວິດທີ່ທັນສະໄໝ, ວັນນະຄະດີ ເຊີນລາ ສືບຕໍ່ແມ່ນສາຍນ້ຳອັນບໍລິສຸດທີ່ໄຫລມາແຕ່ອະດີດຮອດປະຈຸບັນ, ໄດ້ຫົດນ້ຳຈິດວິນຍານຂອງຫຼາຍລຸ້ນຄົນ, ແລະ ຈະສືບຕໍ່ຂຽນໜ້າໃໝ່, ທັງຝັງເລິກຈິດວິນຍານຂອງປະເທດຊາດ ແລະ ເຕັມໄປດ້ວຍຄວາມປາດຖະໜາຢາກເຊື່ອມໂຍງ ແລະ ພັດທະນາແບບຍືນຍົງ.

ທີ່ມາ: https://baosonla.vn/van-hoa-van-nghe-the-thao/van-hoc-son-la-130-nam-lich-su-ban-sac-va-khat-vong-VIG50NeNR.html