Ly kỳ chuyện tìm lại tượng đá cổ của di tích quốc gia sau nhiều năm bị mất trộm

Trong cơn sốt cổ vật bằng đá, 2 bức tượng quản mã ở di tích quốc gia đền Thần đã bị kẻ gian lần lượt lấy trộm từ nhiều năm trước. Tuy nhiên, vụ việc không được chính quyền địa phương báo cáo mà lại vội vã làm những bức tượng bằng bê tông để thay thế. Sau nhiều năm, cán bộ quản lý di sản trong lần đi kiểm tra mới phát hiện những bức tượng cổ bằng đá đã bị thay thế.

Báo Nghệ An•26/11/2025

Lời cảnh báo từ các di tích quốc gia

Những ngày cuối tháng 11, chính quyền địa phương xã Quỳnh Anh (thuộc huyện Quỳnh Lưu cũ), đang rốt ráo gia cố 2 bức tượng cổ ở Di tích quốc gia Đền Thần sau khi nhận bàn giao từ một nhà hảo tâm trên địa bàn cùng với cán bộ Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nghệ An. “Ngay sau khi nhận bàn giao 2 bức tượng đá sau nhiều năm mất trộm, chúng tôi đã thuê các chuyên gia khắc phục lại hiện trạng ban đầu. Đồng thời, đang đúc các bệ bằng bê tông dưới chân tượng một cách chắc chắn, gia cố khung bảo vệ để phòng ngừa bị mất trộm tiếp”, ông Hồ Anh Dũng - Trưởng Phòng Văn hóa - Xã hội xã Quỳnh Anh nói.

Đền Thần được xếp hạng là Di tích quốc gia từ năm 2013, hiện thu hút nhiều du khách tới thăm. Ảnh: Tiến Hùng

2 bức tượng đá này vốn được đặt trong khuôn viên đền Thần (thuộc xã Quỳnh Đôi cũ), từ lâu, có niên đại hàng trăm năm. Tượng được bài trí bên cạnh đôi ngựa đá tại khu vực cổng ra vào di tích. Mỗi bức tượng cao 0,6m được chạm toàn thân, vận võ phục, tay phải cầm kiếm trong tư thế sẵn sàng bảo vệ ngựa chiến.

Theo một lãnh đạo xã Quỳnh Đôi cũ, 2 bức tượng đá cổ này bị mất trộm vào 2 thời điểm khác nhau. Một bức bị mất trộm vào khoảng năm 2020, một thời gian sau thì xã cho đúc bức tượng bằng bê tông để thay thế. Đến cuối năm 2023, bức tượng đá còn lại cũng bị mất luôn. Xã lại phải tiếp tục đúc thêm tượng bê tông khác để thay thế bản gốc, tuy nhiên các bức tượng này không giống lắm.

Tượng quản mã trước khi bị mất trộm. Ảnh tư liệu của Ban quản lý Di tích Nghệ An.

Theo ông Hồ Mạnh Hà - Phó trưởng Phòng Quản lý di sản (Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nghệ An), mãi cho đến gần đây, khi đoàn công tác của Sở đi kiểm tra thiệt hại di tích sau bão số 10 trên địa bàn đã bất ngờ phát hiện tại Di tích quốc gia Đền Thần bị mất 2 tượng đá cổ rất có giá trị này.

“Chúng tôi sau đó đã yêu cầu địa phương báo cáo, đồng thời tôi có chia sẻ câu chuyện tượng đá bị mất trộm lên mạng xã hội. Không lâu sau thì có một người dân Quỳnh Đôi liên hệ với tôi và cho biết, có đầu mối nghi vấn liên quan cặp tượng đá này”, ông Hà kể.

Đó là anh Hồ Văn Hương (47 tuổi), hiện đang sinh sống ở thành phố ở Hà Nội. Anh Hương cho biết: "Mỗi lần về thăm quê thường xuyên ghé thăm đền Thần nên nhớ rất rõ những tượng đá ở di tích này. Tết vừa rồi, tôi có đến đền Thần mới phát hiện ra cặp tượng đã bị mất trộm nên tôi có nhờ một số người có quan hệ trong giới sưu tầm tượng đá cổ để thăm dò nhưng không có thông tin. Ít tháng trước, tôi tình cờ ghé thăm một người quen chuyên sưu tầm tượng đá cổ ở tỉnh Hải Dương cũ, thì thấy người này trưng bày trong tủ 2 tượng đá rất giống với cặp tượng quản mã ở đền Thần".

Cả 2 bức tượng khi tìm thấy đã không còn nguyên vẹn. Ảnh: T.H

Lúc này, 2 bức tượng cổ đã không còn nguyên vẹn, bị mất phần đầu. "Mặc dù thấy khá giống nhưng tôi không dám khẳng định đó là tượng quản mã ở đền Thần, vì tượng trước khi mất trộm vẫn còn nguyên đầu. 2 tượng lại bị mất trộm 2 thời điểm cách xa nhau, nên không nghĩ trùng hợp bây giờ lại về một chỗ thế này. Vì vậy mà tôi chỉ chụp ảnh lại, rồi mượn bức tượng về làm mẫu, thuê các nghệ nhân đục đá để làm 2 bức tượng khác nhằm dâng tặng cho Di tích đền Thần thay thế cho những bức tượng đã bị mất", anh Hương kể và cho hay, khi việc này chưa tiến hàng xong thì tình cờ anh xem được bài đăng của ông Hồ Mạnh Hà trên mạng xã hội nên liên hệ để trao đổi thêm.

Anh Hương sau đó gửi cho ông Hồ Mạnh Hà xem những bức ảnh chụp 2 bức tượng không còn đầu. Qua đối chiếu phần còn lại của bức tượng với hồ sơ tư liệu còn lưu, ông Hà xác định đây chính là bức tượng quản mã ở Di tích quốc gia Đền Thần đã bị mất trộm nhiều năm trước. Ngay sau đó, anh Hương đã bỏ tiền túi xin chuộc lại những bức tượng này.

"Sau khi chuộc được rồi, tôi đã lấy những bức ảnh tư liệu mà ông Hà cung cấp rồi thuê một số nghệ nhân dùng đá điêu khắc thêm phần đầu, gắn lên các bức tượng. Sau khi hoàn chỉnh rồi mới đưa 2 tượng này về bàn giao cho di tích", anh Hương nói.

Tượng quản mã sau khi được khôi phục phần đầu. Ảnh: T.H

Tăng cường bảo vệ cổ vật

Theo ông Hồ Anh Dũng - Trưởng phòng Văn hóa xã hội xã Quỳnh Anh, không chỉ đúc bê tông, làm khung gia cố cho 2 bức tượng cổ vừa trở về, chính quyền địa phương cũng đã có nhiều biện pháp để bảo vệ hàng loạt cổ vật còn lại trên địa bàn.

“

"Chúng tôi còn bố trí nhiều camera an ninh cũng như yêu cầu bảo vệ ở di tích phải tập trung phòng ngừa. Vì địa bàn xã Quỳnh Anh nói chung và làng Quỳnh Đôi nói riêng, có rất nhiều di tích lịch sử, trong đó có nhiều cổ vật có giá trị. Đặc biệt là ở đền Thần, ngoài 2 bức tượng quản mã này, còn có rất nhiều tượng đá cổ khác cũng đang được bảo vệ nghiêm ngặt”

Ông Hồ Anh Dũng - Trưởng phòng Văn hóa xã hội xã Quỳnh Anh

Anh Hồ Văn Hương (bên phải), trong lần bàn giao cặp tượng trở về cho di tích. Ảnh: T.H

Đền Thần là một trong 8 di tích quốc gia ở làng Quỳnh Đôi, được xếp hạng từ năm 2013. Đền có lịch sử từ lâu đời, là nơi thờ “Mộc Lôi linh ứng thiên thần” và 3 ông tổ khai cơ họ Hồ, Nguyễn, Hoàng - là những vị thiên thần và nhân thần có công bảo quốc hộ dân. Đây là công trình kiến trúc cổ, quý, đã xây dựng từ rất lâu, có giá trị lịch sử, văn hoá, khoa học thẩm mỹ. Ngoài ra, đền lưu giữ nhiều hiện vật cổ được chế tác tinh xảo từ đá, phản ánh tài năng của các nghệ nhân dân gian xứ Nghệ, tiêu biểu như các tượng đá hổ chầu, ngựa chiến, voi chiến, nghê, hộ pháp…

Những năm gần đây, đền Thần trở thành điểm đến tâm linh hấp dẫn của du khách khi về với Quỳnh Đôi. Năm 2024, chính quyền địa phương cũng đã đầu tư hàng tỷ đồng để trùng tu, tôn tạo di tích quốc gia này từ nguồn đóng góp của các nhà hảo tâm.

“

“Không chỉ ở đền Thần, mà tại làng Quỳnh Đôi còn có rất nhiều điểm di tích lịch sử đang sở hữu những cổ vật rất có giá trị, đặc biệt là các bức tượng đá cổ. Trong khi đó, những năm gần đây các vật dụng bằng đá cổ đang rất sốt, có những bức tượng thậm chí được rao giá hàng tỷ đồng. Riêng những vật dụng bình thường như bệ đá cũng có giá hàng trăm triệu đồng. Vì thế, rất nhiều di tích đã xảy ra mất trộm. Chính vì vậy, cần phải tăng cường quản lý những cổ vật này”

Ông Hồ Mạnh Hà - Phó trưởng Phòng Quản lý di sản (Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nghệ An)

Công nhân đang gia cố bê tông, khu bảo vệ bức tượng. Ảnh: T.H

Trước thực trạng đó, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch cũng đã có nhiều văn bản chỉ đạo để tăng cường quản lý ở bảo tàng, di tích. Mới đây nhất, tháng 5/2025, Sở có văn bản gửi UBND các huyện, thành phố, thị xã (cũ) về việc tăng cường công tác tuyên truyền, ngăn chặn hoạt động đào bới, săn tìm cổ vật trái phép. Trong đó nêu rõ: Thời gian qua, trên các trang mạng xã hội xuất hiện một số thông tin về tình trạng đào bới, buôn bán cổ vật trái phép diễn ra tại một số địa phương, làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến tài nguyên văn hóa và công tác bảo tồn di sản. Để kịp thời phòng ngừa, ngăn chặn tình trạng trên, Sở đề nghị chính quyền địa phương tăng cường công tác quản lý, bảo vệ các di tích, di chỉ khảo cổ học trên địa bàn; tuyên truyền sâu rộng tới nhân dân về ý nghĩa, giá trị của di sản văn hóa, vận động người dân không tham gia mua bán, đào bới di vật, cổ vật trái phép; UBND xã, phường, Ban quản lý các di tích thường xuyên kiểm tra, rà soát địa bàn, kịp thời phát hiện, ngăn chặn và xử lý nghiêm các hành vi đào bới, săn tìm, mua bán cổ vật trái phép.