Miền Trung thúc đẩy mô hình bảo tàng mở và sáng tạo bền vững

Ngày 9/12, đông đảo nhà hoạt động văn hoá, giám tuyển, nghệ sĩ, và đại diện bảo tàng từ khắp Việt Nam đã quy tụ tại Đà Nẵng và Hội An trong khuôn khổ sự kiện "Giám tuyển tương lai" (Curating Futures). Đây là cuộc gặp gỡ thứ ba và cũng là cuối cùng trong chuỗi sự kiện 2024–2025, nhằm củng cố mạng lưới liên kết ba miền và tạo nền tảng cho sự phát triển chuyên môn giám tuyển và đổi mới mô hình bảo tàng Việt Nam.

Chương trình do UNESCO Việt Nam khởi xướng, phối hợp cùng Đại học Sydney, Trường Đại học Văn hoá TP. Hồ Chí Minh và Bảo tàng Đà Nẵng đồng tổ chức. Nối tiếp thành công ở Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, chương trình này được kỳ vọng sẽ trở thành nền tảng vững chắc cho việc nâng cao năng lực sáng tạo trên toàn quốc.

Tại Bảo tàng Đà Nẵng đã diễn ra các thảo luận chiến lược chuyên sâu được điều phối bởi Nhà báo Trương Uyên Ly. (Nguồn: BTC)

Chuỗi chương trình "Giám tuyển tương lai" ra đời dựa trên một nhận định cốt lõi: Mặc dù công việc mang tính giám tuyển diễn ra hằng ngày trong các bảo tàng công lập Việt Nam, chức danh “giám tuyển” lại không tồn tại chính thức trong cơ cấu nhân sự hoặc quy định quản lý. Sự chênh lệch này là rõ rệt so với tiêu chuẩn quốc tế (được công nhận bởi Hội đồng Bảo tàng Quốc tế - ICOM) và thực tế của khu vực tư nhân trong nước, nơi "giám tuyển" là một vị trí nghề nghiệp đã được công nhận.

Thay vì đưa ra định nghĩa có sẵn từ bên ngoài, "Giám tuyển tương lai" lựa chọn bắt đầu bằng việc lắng nghe để hiểu rõ công việc giám tuyển đang được thực hiện như thế nào. Tại các chương trình trao đổi đã từng được tổ chức ở Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, các tham dự viên mô tả giám tuyển không chỉ là một chức danh, mà còn là người kể chuyện, nhà nghiên cứu, người kết nối tri thức cộng đồng, người chăm sóc hiện vật, nhà thiết kế trải nghiệm, và là cộng sự liên ngành. Mục tiêu của chương trình là nhận diện và đánh giá đúng giá trị của những thực hành này, củng cố sự tự tin nghề nghiệp và mở ra các lộ trình phát triển rõ ràng, phù hợp với Luật Di sản Văn hóa (sửa đổi).

Trong sự kiện, các diễn giả đã cùng nhau thảo luận nhiều vấn đề, nổi bật là vai trò của giám tuyển trong phát triển công chúng bảo tàng. (Nguồn: BTC)

Sự kiện với hai phiên nội dung chính, khởi đầu tại Bảo tàng Đà Nẵng với thảo luận chiến lược chuyên sâu, chương trình tiếp nối hành trình tại Hội An bằng các trải nghiệm thực tế về di sản sống. Chương trình đã nhấn mạnh vai trò tiên phong của khu vực miền Trung trong việc định hình mô hình bảo tàng mở, thích ứng khí hậu và phát triển hệ sinh thái sáng tạo.

Phiên nội dung tại Bảo tàng Đà Nẵng đã đặt trọng tâm vào việc thay đổi vai trò của bảo tàng trong bối cảnh hiện đại. Diễn văn khai mạc quan trọng của PGS. Jane Gavan (Đại học Sydney) đã phác thảo những hướng đi mới cho nghề giám tuyển, đồng thời cảnh báo về tác động của biến đổi khí hậu lên các thiết chế văn hóa và di sản.

Tiếp nối phần khai mạc, tọa đàm về "Giám tuyển và phát triển công chúng" đã quy tụ đại diện các bảo tàng lớn ở miền Trung. Các diễn giả đã tập trung vào việc chuyển mình để bảo tàng trở thành nền tảng ươm mầm cho nghệ sĩ trẻ và giám tuyển độc lập, cũng như áp dụng công nghệ và nội dung sáng tạo để thu hút, duy trì thế hệ khán giả Gen Z/Gen Alpha. Các phiên làm việc sau đó đã xác định các nhu cầu hợp tác khu vực, đặc biệt là trong việc chuẩn bị ứng phó thiên tai và bảo vệ bộ sưu tập trước các rủi ro môi trường.

Các đại biểu đến thăm Xưởng Tái Sinh của nghệ sĩ Nguyễn Quốc Dân. Đây là không gian nghệ thuật độc đáo, nơi rác thải được thu gom, tái chế thành các tác phẩm có giá trị thẩm mỹ cao. (Nguồn: BTC)

Trên thực tế, miền Trung Việt Nam là một khu vực có bối cảnh văn hóa đa tầng và năng động, tạo ra những thách thức và cơ hội độc đáo cho sự hợp tác sáng tạo. Vùng này là nơi tập trung nhiều Di sản Thế giới UNESCO và là cái nôi của các nền văn hóa bản địa phong phú, đặt ra yêu cầu cao về việc bảo tồn và phát huy di sản sống. Sự trỗi dậy của mạng lưới không gian nghệ thuật độc lập cùng với thách thức về biến đổi khí hậu khiến cho chủ đề về khả năng thích ứng môi trường trở thành trọng tâm.

Ở khắp miền Trung, các bảo tàng, không gian nghệ thuật độc lập và dự án văn hóa cộng đồng đang khám phá những hình thức hợp tác mới. Chính bối cảnh đa chiều này đã khiến sự kiện "Giám tuyển tương lai" ở Đà Nẵng tập trung khám phá cách các bảo tàng và không gian văn hóa có thể hợp tác để thúc đẩy thực hành nghệ thuật, bảo tồn di sản sống và tiếp cận công chúng sáng tạo một cách sáng tạo nhất.

Tiếp nối chương trình, phần nội dung tại Hội An là một hành trình trải nghiệm sâu sắc về di sản sống – thế mạnh đặc biệt của miền Trung, nơi cảnh quan văn hoá giàu di sản giao thoa với đời sống sáng tạo cộng đồng.

Tại Hội An, các đại biểu đã ghé thăm Lò Gạch Cũ – một không gian sáng tạo được tái sinh từ kiến trúc công nghiệp bỏ hoang.(Nguồn: BTC)

Trong hành trình thực địa tại Hội An, các đại biểu đã ghé thăm Lò Gạch Cũ – một không gian sáng tạo được tái sinh từ kiến trúc công nghiệp bỏ hoang. Nơi đây đóng vai trò là một mô hình nghiên cứu thực tế về tái sử dụng không gian và kinh tế sáng tạo dựa vào cộng đồng tại miền Trung. Lò Gạch Cũ đã thành công kết hợp mô hình du lịch nông trại, quán cà phê và không gian trải nghiệm. Sự chuyển đổi này không chỉ biến nơi từng bị bỏ hoang thành điểm "check-in" nổi tiếng, mà còn minh chứng cho khả năng ứng phó và kiên cường của các không gian sáng tạo trước những thách thức môi trường như lũ lụt.

Tiếp theo đó, tọa đàm “Di sản Sống” đã diễn ra với sự tham gia của nghệ sĩ Kiều Maily và TS. Phạm Lan Hương (Trường Đại học Văn hoá TP. Hồ Chí Minh). Các chuyên gia đã cùng nhau làm rõ về phương thức gìn giữ, lưu trữ và lan tỏa văn hóa trong đời sống đương đại, đảm bảo di sản luôn giữ được sự sống động và hấp dẫn.

Để minh họa trực quan cho các thảo luận về Di sản Sống, hành trình thực địa đã ghé thăm Ngôi nhà Champa Amaravati của nghệ sĩ Kiều Maily. Không gian sinh hoạt văn hóa bản địa này, được phát triển từ chính ngôi nhà gia đình chị, là ví dụ tiêu biểu về mô hình Di sản Sống. Tại đây, chị Kiều Maily – một gương mặt tiêu biểu của thế hệ trẻ Chăm – không chỉ trưng bày các hiện vật và tư liệu văn hóa, mà còn tổ chức trình diễn nghi lễ, workshop thủ công và chia sẻ tri thức bản địa. Hoạt động này minh họa cách văn hóa được thực hành và truyền lại trong đời sống đương đại, đồng thời đặt ra câu hỏi về sự bảo tồn di sản trước sức ép phát triển kinh tế và môi trường.

Tọa đàm “Di sản Sống” diễn ra với sự tham gia của nghệ sĩ Kiều Maily và TS. Phạm Lan Hương. (Nguồn: BTC)

Điểm cuối cùng của hành trình là Xưởng Tái Sinh do nghệ sĩ Nguyễn Quốc Dân sáng lập. Đây là không gian nghệ thuật độc đáo, nơi rác thải (nhựa, kim loại) được thu gom, tái chế thành các tác phẩm có giá trị thẩm mỹ và thông điệp cộng đồng mạnh mẽ về bảo vệ môi trường. Xưởng Tái Sinh không chỉ hoạt động như một phòng thí nghiệm sáng tạo mà còn là điểm minh họa sinh động cho các thảo luận về sức bền môi trường và khả năng hợp tác giữa nghệ sĩ độc lập với các thiết chế văn hóa. Xưởng Tái Sinh là điểm đến mang tính minh họa sinh động cho các thảo luận về di sản sống, sức bền môi trường, thực hành nghệ thuật dựa vào cộng đồng, và khả năng hợp tác giữa nghệ sĩ độc lập với các thiết chế văn hóa.

Ngôi nhà Champa Amaravati của nghệ sĩ Kiều Maily. Không gian sinh hoạt văn hóa bản địa này, được phát triển từ chính ngôi nhà gia đình chị. (Nguồn: BTC)

Sự kiện đã khép lại, nhưng tinh thần đổi mới và mạng lưới liên kết giữa các tổ chức văn hóa ba miền vẫn tiếp tục được củng cố. Với việc ra mắt Quỹ tài trợ nhỏ Curating Futures 2026 và các tài nguyên trực tuyến mới, miền Trung nói riêng và Việt Nam nói chung đã mở ra một chương mới trong việc phát triển bền vững di sản và nghệ thuật, sẵn sàng cho các sáng kiến đột phá trong những năm tiếp theo. Đây là bước đệm vững chắc để chuyển hóa các ý tưởng sáng tạo thành hành động thực tiễn, thúc đẩy vai trò tiên phong của văn hóa trong bối cảnh toàn cầu./.

Nguồn: https://bvhttdl.gov.vn/mien-trung-thuc-day-mo-hinh-bao-tang-mo-va-sang-tao-ben-vung-20251209220440528.htm