Nghệ nhân xếp mâm ngũ quả Bùi Doãn Giới - người giữ gìn ký ức

Giữa sắc xanh của quả, sắc vàng của nắng Tết, sắc đỏ của hy vọng, mâm ngũ quả được xắp xếp nghệ thuật như một lời nhắn gửi giữ lấy những gì thuộc về cội nguồn.

Mâm ngũ quả dưới bàn tay của nghệ nhân Bùi Doãn Giới không chỉ “đủ quả” mà luôn “đủ hồn”.

Từ nếp nhà thành nghiệp tổ

Giữa nhịp sống hiện đại hối hả, ở phường Bạch Đằng (Hải Phòng) vẫn có những người lặng lẽ giữ gìn tinh hoa Tết Việt bằng tất cả sự trân trọng và yêu nghề. Trong số đó phải kể đến nghệ nhân Bùi Doãn Giới - “bàn tay vàng" xếp mâm ngũ quả. Sự khéo léo, tinh tế của đôi tay nghệ nhân biến mỗi mâm quả không chỉ là lễ vật dâng gia tiên, mà còn thành tác phẩm nghệ thuật mang hồn cốt văn hoá dân tộc.

Sinh ra trong gia đình nhiều đời gắn bó với nghề, anh Bùi Doãn Giới tiếp xúc với những mâm ngũ quả đầu tiên từ khi còn là cậu bé theo cha đi xếp thuê mỗi độ Tết đến. Ngày ấy, anh chỉ biết giúp cha lau quả, sắp từng quả lên mâm. Không ngờ cái nghề tưởng nhỏ bé ấy lại theo anh cả đời.

Theo năm tháng, đôi tay quen với từng đường cong của quả bưởi, từng dáng nải chuối, từng sắc đỏ của trái hồng… rồi trở nên thuần thục. Anh học được cách chọn quả đẹp theo mùa, cách giữ màu sắc tươi lâu, cách đặt từng tầng sao cho vừa vững chãi, vừa thanh nhã. Nhưng trên tất cả, anh học được rằng mâm ngũ quả là tấm lòng, là sự kính trọng dành cho tổ tiên, điều làm nên linh hồn của phong tục.

Ở xã Minh Tân (Thủy Nguyên cũ, nay là phường Bạch Đằng) ngày nay, chỉ còn vài hộ còn giữ nghề, nhưng chính những người như anh Giới đã giữ cho lửa nghề truyền thống không tắt. Từ một tập quán trong gia đình, anh nâng thành nghề, thành nguồn sống và thành niềm tự hào của quê hương.

Một mâm ngũ quả dưới bàn tay của nghệ nhân Bùi Doãn Giới không chỉ “đủ quả” mà luôn “đủ hồn”. Quất vàng, hồng đỏ, bưởi xanh, nải chuối cong ôm lấy mâm bồng… được anh sắp đặt theo triết lý ngũ hành với mong ước đủ đầy và ước vọng năm mới bình an.

Không dừng ở truyền thống, anh còn sáng tạo. Có năm, anh làm mâm hình rồng uốn lượn bằng râu dừa và giấy trang kim; có năm, anh kết thêm những đường tua nhẹ để quả được nâng lên mềm mại hơn. Người xem không chỉ thấy một mâm quả đẹp mà thấy cả công phu, tâm huyết và sự tỉ mỉ của người nghệ nhân.

Anh Giới chia sẻ: “Xếp mâm ngũ quả là nghệ thuật của sự tinh tế. Mỗi trái đưa vào mâm phải hợp ý nghĩa, hợp dáng, hợp màu. Đẹp hay không đẹp, thiêng hay không thiêng, là ở cái tâm của người bày”.

Những mâm quả do anh Bùi Doãn Giới làm không chỉ có mặt trong các gia đình mà còn xuất hiện ở lễ hội, sự kiện văn hoá, trưng bày nghệ thuật dân gian, góp phần lan tỏa vẻ đẹp Tết Việt.

Với nhiều gia đình ở Thủy Nguyên, chỉ cần nhìn mâm ngũ quả trên bàn thờ là cảm nhận được hương vị quê hương, những ấm cúng đủ đầy dịp Tết về.

Cụ bà Lưu Thị Hảo, 72 tuổi, ở phường Bạch Đằng cho biết, ngày xưa nhà nào cũng tự xếp, nhưng giờ có anh Giới giúp, mâm vừa đẹp, vừa đúng lễ nghĩa. Nhìn mà thấy Tết đầy đặn hơn. Có những gia đình trẻ trong và ngoài xã tìm đến anh Giới để “đặt mâm Tết”, như một cách kết nối với truyền thống. Họ bảo rằng mâm ngũ quả không chỉ là trang trí, mà còn là bài học gia đình, là câu chuyện văn hoá được kể bằng sắc màu cây trái.

Nét đẹp văn hóa

Theo ông Nguyễn Đình Chỉnh, Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Hải phòng, văn hóa dân gian xếp mâm ngũ quả là nghề thủ công giàu giá trị biểu tượng, chứa đựng triết lý sống và tín ngưỡng của người Việt. Đây là phong tục hội tụ đủ yếu tố để trở thành di sản văn hoá phi vật thể, bởi nó gắn với đời sống tinh thần của cộng đồng, truyền từ đời này sang đời khác và phản ánh rõ bản sắc dân tộc. Những nghệ nhân như anh Bùi Doãn Giới đang làm công việc của người gìn giữ ký ức. Họ không chỉ bày mâm ngũ quả mà còn đang chung tay gìn giữ một truyền thống, một triết lý nhân sinh.

Người xem không chỉ thấy một mâm quả đẹp mà thấy cả công phu, tâm huyết của người nghệ nhân.

Trong nhiều năm, anh Giới vừa làm nghề, vừa dạy nghề. Anh sẵn sàng hướng dẫn thanh niên địa phương, chỉ cho họ cách chọn quả, cách đặt mâm, kiến thức sâu hơn về ý nghĩa từng loại trái cây.

Anh chia sẻ, nghề này giữ được hay không là ở lớp trẻ. Tự bản thân anh nhận thức sâu sắc phải truyền lại cho các em, các cháu thế hệ sau. Nhờ đó, những mâm ngũ quả truyền thống, từng có lúc tưởng bị lu mờ giữa đời sống hiện đại, đang dần được hồi sinh.

Vào dịp cuối năm, anh Giới và các học trò được nhiều nơi đặt, thuê xếp mâm ngũ quả. Những mâm quả do anh làm không chỉ có mặt trong các gia đình mà còn xuất hiện ở lễ hội, sự kiện văn hoá, trưng bày nghệ thuật dân gian, góp phần lan tỏa vẻ đẹp Tết Việt.

Những nghệ nhân như anh Bùi Doãn Giới đang làm công việc của người gìn giữ ký ức.

Trải qua nhiều năm, nghệ thuật xếp mâm ngũ quả của anh Bùi Doãn Giới và các nghệ nhân là minh chứng rõ ràng rằng truyền thống chỉ mất đi khi người ta không còn giữ. Còn khi có những đôi tay cần mẫn, những trái tim yêu nghề như anh Giới, truyền thống không chỉ được bảo tồn, mà còn được làm mới, được thổi hồn và được kể lại mỗi năm theo một cách đẹp hơn.

Giữa sắc xanh của quả, sắc vàng của nắng Tết, sắc đỏ của hy vọng, mâm ngũ quả được sắp xếp nghệ thuật như một lời nhắn gửi giữ lấy những gì thuộc về cội nguồn. Bởi đó không chỉ là phong tục, mà còn là bản sắc, là hồn Việt trong mỗi mái nhà.

THU HẰNG

Nguồn: https://baohaiphong.vn/nghe-nhan-xep-mam-ngu-qua-bui-doan-gioi-nguoi-giu-gin-ky-uc-529134.html