Nghiên cứu, ứng dụng các bài thuốc quý của Lương y Hoàng Nguyên Cát

Phát biểu tại Hội nghị khoa học toàn quốc chuyên đề: ‘Về thân thế, sự nghiệp của Lương y Hoàng Nguyên Cát và những bài thuốc quý, hiệu quả cao chăm sóc sức khỏe Vua Minh Mạng của Thái Y viện triều Nguyễn’ do Hội Đông Y Việt Nam tổ chức tại Hà Nội ngày 11/12, TTND. PGS.TS Đậu Xuân Cảnh - Chủ tịch Hội Đông Y Việt Nam nhấn mạnh, Việt Nam có một nền y học cổ truyền lâu đời, gắn với tư tưởng "Nam dược trị Nam nhân" cùng nhiều danh y để lại sách thuốc và phương pháp điều trị quý giá cho hậu thế. Trong dòng chảy truyền thừa ấy, danh y Hoàng Nguyên Cát – người con xứ Nghệ thế kỷ XVIII – được xem là một gương mặt tiêu biểu với những đóng góp lớn cho y học dân gian và y học cung đình.

Suốt gần nửa thế kỷ hành nghề, ông đã dồn tâm huyết biên soạn bộ sách đồ sộ "Quỳ Viên gia học", gồm khoảng 11 quyển, dày hơn 1.000 trang. Bộ sách được ví như một "bộ Y khoa toàn thư," bao quát đầy đủ các lĩnh vực: Y đức, y lý, dược học, phương tễ, bệnh học, bệnh án và kinh nghiệm lâm sàng… Đây là một trong những di sản y học hiếm hoi vừa mang giá trị hàn lâm, vừa giàu tính thực tiễn.

Không chỉ là danh y dân gian, Hoàng Nguyên Cát còn được biết đến với việc đóng góp vào hệ thống ngự dược của triều Nguyễn, đặc biệt trong giai đoạn chăm sóc sức khỏe cho Vua Minh Mạng – vị vua nổi tiếng với chủ trương dưỡng sinh, cường thân, bồi bổ thể lực để trị quốc.

Nghiên cứu, ứng dụng các bài thuốc quý của Lương y Hoàng Nguyên Cát- Ảnh 1.

TTND. PGS.TS Đậu Xuân Cảnh - Chủ tịch Hội Đông Y Việt Nam nhấn mạnh, Việt Nam có một nền y học cổ truyền lâu đời, gắn với tư tưởng "Nam dược trị Nam nhân" cùng nhiều danh y để lại sách thuốc và phương pháp điều trị quý giá cho hậu thế.

"Quỳ Viên gia học": Kho tàng y học cần được chuẩn hóa và chuyển giao

Theo TTND.PGS.TS Đậu Xuân Cảnh, bộ "Quỳ Viên gia học" là một công trình có giá trị học thuật và giá trị thực hành rất lớn. Những năm gần đây, với sự quan tâm của các cơ quan chuyên môn, đặc biệt là tỉnh Nghệ An, bộ sách đã được sưu tầm, dịch thuật, hiệu đính và xuất bản, trở thành tư liệu quan trọng phục vụ nghiên cứu, đào tạo và khám chữa bệnh bằng y học cổ truyền (YHCT).

Tác phẩm chứa đựng những tinh hoa về dưỡng sinh, điều trị, bốc thuốc, đồng thời phản ánh rõ nét tư tưởng y học nhân văn của tác giả. Nhiều bài thuốc tâm đắc trong bộ sách đang tiếp tục được xem xét dưới góc độ y học hiện đại kết hợp YHCT, nhằm tìm ra hướng chuẩn hóa, đánh giá tính hiệu quả và khả năng ứng dụng rộng rãi.

Việc phục dựng, bảo tồn và phát huy bộ sách không chỉ giúp gìn giữ tri thức cổ truyền mà còn mở ra cơ hội phát triển các sản phẩm thuốc YHCT chất lượng cao, gắn kết giữa nghiên cứu – đào tạo – điều trị – sản xuất trong bối cảnh hiện nay.

Những bài thuốc cung đình chăm sóc sức khỏe Vua Minh Mạng

Bên cạnh "Quỳ Viên gia học", hệ thống ngự dược triều Nguyễn – đặc biệt thời Vua Minh Mạng – được giới khoa học xem là một kho tàng đặc biệt của y học cung đình Việt Nam. Giai đoạn này, Thái Y viện được kiện toàn và phát triển mạnh, vừa là nơi chăm sóc sức khỏe cho hoàng gia và quan lại, vừa là trung tâm nghiên cứu, giảng dạy và truyền thừa y thuật.

Trong các tư liệu như Ngự dược nhật ký, Mộc bản, Châu bản triều Nguyễn, nhiều bài thuốc nổi tiếng được ghi chép đầy đủ về phối ngũ, công năng và mục đích sử dụng. Những toa thuốc như "Minh Mạng thang", "Nhất dạ ngũ giao" được sử dụng nhằm: Đại bổ khí huyết; kiện tỳ, ích thận; tăng cường thể lực; dưỡng tâm, an thần; kéo dài tuổi thọ…

Các nguyên tắc phối ngũ mang nét đặc trưng của y học cung đình: Chặt chẽ, tinh tuyển, kết hợp hài hòa giữa quân – thần – tá – sứ, sử dụng nhiều dược liệu quý trong nước.

Việc khảo cứu lại những bài thuốc này với sự hỗ trợ của y học hiện đại – từ dược lý, hóa thực vật đến dược lâm sàng – được đánh giá là hướng đi quan trọng giúp xác định độ an toàn, cơ chế tác dụng và tính khả thi khi ứng dụng cho chăm sóc sức khỏe cộng đồng ngày nay.

Nghiên cứu, ứng dụng các bài thuốc quý của Lương y Hoàng Nguyên Cát- Ảnh 2. — Các đại biểu tham dự Hội thảo.

Gắn kết di sản dân gian và y học cung đình

Dù xuất phát từ hai không gian khác nhau – làng quê và hoàng cung – di sản của Hoàng Nguyên Cát và hệ thống ngự dược triều Nguyễn đều phản ánh trí tuệ y học Việt Nam, lấy con người làm trung tâm với mục tiêu cao nhất: Chăm sóc và bảo vệ sức khỏe nhân dân.

Từ những tư liệu quý này, giới khoa học đang triển khai nhiều hướng nghiên cứu:

Số hóa và chuẩn hóa các bản thảo, bài thuốc, phương pháp bào chế
Kết hợp nghiên cứu liên ngành: YHCT – sử học – Hán Nôm – dược liệu học – công nghệ dược
Tạo ra các mô hình kết nối đào tạo, nghiên cứu và sản xuất
Khôi phục các vùng dược liệu phục vụ điều trị theo bài thuốc cổ

Những định hướng này được kỳ vọng sẽ tạo nền tảng khoa học vững chắc cho việc đưa giá trị y học cổ truyền vào đời sống hiện đại một cách an toàn và hiệu quả.

Các giá trị mà lương y Hoàng Nguyên Cát để lại, cùng kho tàng ngự dược triều Nguyễn, không chỉ là chứng tích của lịch sử y học Việt Nam mà còn là nguồn lực quan trọng cho YHCT đương đại. Việc nghiên cứu, chuẩn hóa và ứng dụng có chọn lọc những bài thuốc quý này sẽ góp phần phát triển ngành dược liệu, nâng cao chất lượng điều trị và chăm sóc sức khỏe nhân dân trong giai đoạn mới.

Cũng trong khuôn khổ sự kiện, Hội Đông y Việt Nam trang trọng tổ chức Lễ vinh danh Thầy thuốc Đông y tiêu biểu và Phòng khám/Phòng chẩn trị YHCT tiêu biểu toàn quốc đợt 2 năm 2025. Đây là hoạt động nhằm ghi nhận những cá nhân, tập thể có thành tích xuất sắc trong bảo tồn và phát triển YHCT Việt Nam, đồng thời tạo động lực để đội ngũ thầy thuốc tiếp tục nâng cao chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp.

Mời độc giả xem thêm:

Nguồn: https://suckhoedoisong.vn/nghien-cuu-ung-dung-cac-bai-thuoc-quy-cua-luong-y-hoang-nguyen-cat-169251211205851423.htm