Từ lớp học đến nghị trường: Đồng thuận cho một bộ sách giáo khoa thống nhất

(Dân trí) - Nền giáo dục Việt Nam đang đứng trước bước ngoặt quan trọng, được đánh dấu bằng chủ trương xây dựng một bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc theo tinh thần Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị.

Nghị quyết 71-NQ/TW ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo tiếp tục nhấn mạnh: “Trong quá trình phát triển Đất nước, Đảng và Nhà nước ta luôn coi giáo dục và đào tạo, cùng với khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu”.

Tại Hội nghị toàn quốc quán triệt các Nghị quyết của Bộ Chính trị hồi tháng 9, Tổng Bí thư Tô Lâm một lần nữa khẳng định đầu tư cho giáo dục chính là đầu tư cho tương lai của dân tộc, bồi đắp "nguyên khí quốc gia".

Một trong những chủ trương mang tính đột phá cho giáo dục và đào tạo đặt ra trong Nghị quyết 71 là bảo đảm cung cấp một bộ sách giáo khoa (SGK) thống nhất toàn quốc, phấn đấu tới năm 2030 cung cấp miễn phí SGK cho tất cả học sinh.

Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 được triển khai theo lộ trình từ năm học 2020-2021, mở ra thời kỳ “một chương trình - nhiều SGK”. Việc này ban đầu được kỳ vọng nhằm chấm dứt độc quyền xuất bản, khuyến khích xã hội hóa biên soạn.

Ba bộ sách chính gồm “Kết nối tri thức với cuộc sống”, “Chân trời sáng tạo” và “Cánh diều” được lưu hành và sử dụng rộng rãi trong nhà trường.

Theo Nghị quyết 88/2014 của Quốc hội, để chủ động triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới, Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức việc biên soạn một bộ SGK. Bộ SGK này được thẩm định, phê duyệt công bằng với các SGK do tổ chức, cá nhân biên soạn. Tuy nhiên vì nhiều lý do Bộ Giáo dục và Đào tạo chưa biên soạn một bộ SGK của Nhà nước.

Trong quá trình đổi mới giáo dục và đào tạo những năm qua, việc cho phép nhiều bộ SGK cùng tồn tại đã tạo ra sự cạnh tranh, khuyến khích sáng tạo và đổi mới phương pháp giảng dạy. Tuy nhiên, thực tiễn triển khai cũng nảy sinh không ít bất cập.

Vì thế, Nghị quyết 71 yêu cầu rà soát, đánh giá việc triển khai thực hiện Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 và cung cấp một bộ SGK thống nhất toàn quốc. Thực hiện điều này, Chính phủ xây dựng chương trình hành động ngay trong năm học 2026-2027, học sinh sẽ sử dụng bộ SGK thống nhất toàn quốc.

GS.TS Phạm Tất Dong - nguyên Phó Trưởng Ban Khoa giáo Trung ương, nguyên Phó Chủ tịch Hội Khuyến học Việt Nam, người từng tham gia biên soạn SGK năm 1979 - cho rằng việc thống nhất một bộ SGK là cần thiết.

Ở tuổi 91, ông đã trải qua thời học phổ thông, sư phạm mà không có khái niệm SGK. Khi trở thành giáo viên, từ 1953 đến 1956, trường ông dạy cũng không có SGK. Giáo viên chỉ căn cứ vào chương trình giảng dạy để soạn bài và lên lớp.

Năm 1979, khi Việt Nam thực hiện cuộc cải cách giáo dục lần thứ ba, GS.TS Phạm Tất Dong là một trong những thành viên tham gia tổ chức viết SGK. Đó là bộ sách được dùng miễn phí.

Vị chuyên gia lão thành này khẳng định, sau hơn bốn thập kỷ chứng kiến lịch sử SGK, ông tin tưởng việc Bộ Giáo dục và Đào tạo đứng ra quản lý một bộ SGK là hướng đi ổn định và công bằng nhất.

Quan sát thực tế triển khai thực hiện mô hình “một chương trình - nhiều SGK” thời gian qua, GS.TS Phạm Tất Dong nhận định có không ít bất cập bên cạnh một số ưu điểm.

Ông chỉ rõ, không chỉ tốn kém, lãng phí trong in ấn, việc tồn tại nhiều bộ SGK cùng nhau đã tạo ra sự lúng túng trong chỉ đạo sử dụng ở từng địa phương. Dẫn chứng như việc các cơ sở in ấn, phát hành SGK có sự cạnh tranh khốc liệt về thị phần, khiến bộ chủ quản đôi lúc bị động, phải điều chỉnh lại các quy định về quyền lựa chọn sách tại các cơ sở giáo dục.

Theo ông Dong, triển khai một bộ SGK thống nhất sẽ rất thuận lợi cho cả nhà quản lý đến người học và phụ huynh.

“Một bộ SGK tốt sẽ hạn chế việc phải in ấn, xuất bản quá nhiều sách tham khảo, tránh lãng phí. Đồng thời, bộ SGK đã mang trong nó ý nghĩa của tài liệu tham khảo khi triển khai chương trình dạy học. Còn tài liệu tham khảo để soạn bài hiện nay có rất nhiều trên mạng Internet, thư viện, thư viện số…”, ông nhận định.

Do đó, nguyên Phó Trưởng Ban Khoa giáo Trung ương ủng hộ việc biên soạn một bộ SGK thống nhất trong cả nước nhằm khắc phục tình trạng chênh lệch, thiếu thống nhất trong dạy và học giữa các địa phương, bảo đảm cho học sinh được học bằng những tài liệu học tập có chất lượng như nhau.

Bên cạnh đó, ông Dong cũng đánh giá cao việc hướng tới cung cấp miễn phí SGK cho tất cả học sinh, đây chính là góp phần tạo nền tảng cho một nền giáo dục như Chủ tịch Hồ Chí Minh từng mong đợi từ những ngày đầu thành lập Chính phủ Cách mạng lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Ông Dong tin tưởng với sự phát triển của công nghệ, việc cung cấp miễn phí SGK trong tương lai là hoàn toàn khả thi, khi xuất hiện SGK điện tử, SGK thông minh tích hợp AI và dữ liệu lớn… đi kèm những mô hình “nhà trường thông minh”, “nhà trường số”, “nhà trường hạnh phúc”.

Đồng quan điểm, GS.TSKH Phan Văn Tân - Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội - khẳng định chủ trương thống nhất SGK toàn quốc là một quyết định hợp lý và nên làm.

Ông chỉ ra ba lợi ích rõ ràng mà chủ trương này mang lại: lợi ích kinh tế, chuẩn mực đánh giá thống nhất và khả năng hỗ trợ xã hội tốt hơn.

GS Tân khẳng định chủ trương thống nhất SGK sẽ tạo ra một chuẩn mực quốc gia rõ ràng. Tuy nhiên, điều đó không hề bó hẹp tư duy hay triệt tiêu sáng tạo, mà ngược lại, còn khuyến khích sự đa dạng thông qua nguồn tài liệu tham khảo phong phú.

Theo ông, mục tiêu là giúp học sinh tiếp thu những kiến thức nền tảng chuẩn mực nhất, để từ đó người thầy và người học có thể tự do mở rộng thế giới tri thức.

Các chuyên gia chia sẻ Nghị quyết 71-NQ/TW không đặt ra yêu cầu một bộ SGK duy nhất, mà là một bộ SGK thống nhất toàn quốc. Cách tiếp cận này kế thừa tinh thần của Nghị quyết 88/2014/QH13 và Nghị quyết 51/2017/QH14 trước đó.

Những kỳ vọng trước đây về sự đa dạng, sáng tạo mà mô hình "một chương trình - nhiều SGK" mang lại đã “va chạm” với thực tế. Do đó, khi hay tin sẽ có một bộ SGK thống nhất, giáo viên, phụ huynh và học sinh đều bày tỏ sự vui mừng.

Chị Nguyễn Mai Hoa (phường Xuân Phương, Hà Nội) nhớ mãi những lần chuyển trường cho con. Nếu như con đầu học chương trình cũ, việc chuyển trường diễn ra thuận lợi, thì con thứ hai học chương trình mới, khi chuyển vào học kỳ II lớp 6, lại rất khó khăn.

Phụ huynh này cho hay: “Lý do là hai trường học SGK khác nhau. Tôi phải đi tới 3 cửa hàng mới gom đủ sách học cho con. Sau đó, cháu mất thời gian dài để tìm hiểu lại kiến thức”.

Do đó, chị Hoa mong rằng chủ trương thống nhất một bộ SGK sẽ chấm dứt tình trạng chênh lệch kiến thức giữa các trường, giúp việc chuyển cấp, chuyển trường cho học sinh trở nên dễ dàng, thuận lợi hơn, đồng thời giảm bớt gánh nặng mua sắm sách vở, tài liệu cho gia đình.

Cùng nhận định, em Nguyễn Đan Sa - học sinh Trường THPT Con Cuông, Nghệ An - chỉ ra rằng chính việc có nhiều bộ SGK đã tạo ra những bất tiện không đáng có. Nữ sinh này cho hay, đầu năm học thường thiếu "cuốn này cuốn kia", khổ nhất là nếu mất sách giữa năm thì rất khó tìm mua lại.

“Trước đây, chị em trong nhà thường được người thân cho lại bộ sách cũ của các anh chị học trước đó. Nhưng những năm gần đây thì không dùng được nữa vì mỗi nơi một khác”, Sa kể.

Nữ sinh bày tỏ sự hưởng ứng tuyệt đối nếu cả nước có một bộ SGK thống nhất, bởi Đan Sa tin rằng điều này sẽ giúp việc thi cử, chuyển trường hay mua sách dễ dàng hơn nhiều.

Em nhấn mạnh: “Trong quá trình dạy học, thầy trò sẽ mở rộng tìm hiểu các nguồn tài liệu, tham khảo khác vì thực tế nội dung, dữ liệu trong SGK rất nhỏ so với nguồn dữ liệu khổng lồ học trò cần tiếp cận, tìm tòi”.

Cô Hoàng Thị Hoa - giáo viên môn hoá học, Trường THPT Hà Đông, Hải Dương - cũng chia sẻ 5 năm qua, thầy cô vất vả hơn khi cùng lúc làm việc với nhiều bộ sách.

“Có nội dung sách này viết sơ sài, sách khác lại viết tỉ mỉ, và ngược lại. Nên chỉ cần có nội dung nào được 1 trong 3 bộ sách hiện hành đề cập đến thì giáo viên đều phải mở rộng. Áp lực cho giáo viên ôn thi cuối cấp rất lớn mà học sinh cũng phải học nhiều hơn”, cô Hoa giãi bày.

Chính vì thế, khi hay tin sẽ có một bộ SGK thống nhất, cô Hoa rất vui mừng. Theo cô, phạm vi kiến thức không thay đổi nhưng giáo viên và học sinh sẽ giảm gánh nặng hơn.

“Một bộ sách sẽ đảm bảo sự thống nhất, đồng bộ trong học và thi ở các trường. Học sinh chuyển từ trường này sang trường khác không phải mang theo nỗi lo đổi sách”, giáo viên Trường THPT Hà Đông chia sẻ.

Ở cấp độ quản lý vĩ mô, chủ trương này đã nhận được sự đồng thuận cao từ nghị trường. Trong phiên thảo luận về dự án sửa đổi 3 luật về giáo dục hôm 22/10 vừa qua, Đại biểu Quốc hội Nguyễn Hữu Thông (Đoàn Lâm Đồng) nhấn mạnh việc Nhà nước thống nhất ban hành một bộ SGK dùng chung cho cả nước là rất đúng ý Đảng và hợp lòng dân, cũng như phù hợp với thực tiễn hiện nay.

Đại biểu phân tích, ý Đảng ở đây là nhằm thể chế hóa Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị về phát triển giáo dục và đào tạo và Nghị quyết 88 của Quốc hội về đổi mới chương trình, SGK; còn hợp lòng dân chính là đáp ứng mong mỏi của cử tri qua các kỳ họp Quốc hội về vấn đề SGK.

Đồng tình với chủ trương này, Đại biểu Quốc hội Ma Thị Thúy (Đoàn Tuyên Quang) chia sẻ rằng việc thống nhất SGK sẽ bảo đảm công bằng trong tiếp cận giáo dục, đặc biệt đối với vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi - nơi điều kiện kinh tế và cơ sở vật chất còn hạn chế.

Bên cạnh đó, các đại biểu cũng đồng tình với chính sách miễn phí SGK cho học sinh, coi đây là một chính sách nhân văn. Tuy nhiên, để chính sách đi vào cuộc sống một cách hiệu quả, đại biểu Ma Thị Thúy đề nghị Chính phủ cần làm rõ cơ chế quản lý, tái sử dụng SGK, đồng thời tính đến chính sách khuyến khích thư viện SGK dùng chung tại các trường để tránh tình trạng lãng phí tài nguyên.

TS Nguyễn Thị Mai Hoa, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội, đã nhìn nhận chủ trương này với ý nghĩa sâu sắc. Khi Nhà nước đứng ra bảo đảm một bộ SGK chung cho cả nước, đó chính là sự chăm lo cho từng học sinh, để mọi em - dù ở bất kỳ vùng miền nào - đều được tiếp cận tri thức trên cùng một nền tảng.

Theo bà, đây là chính sách thể hiện tính ưu việt của chế độ, hợp lòng dân, đáp ứng nguyện vọng của đông đảo phụ huynh, học sinh.

Xét về góc cạnh xã hội và cả về hoạt động giáo dục nói chung, việc có một bộ SGK thống nhất trên toàn quốc đều có ý nghĩa nhất định.

Cụ thể, về ý nghĩa xã hội, quy định một bộ SGK thống nhất sẽ giúp phụ huynh không còn lo lắng về SGK cho con khi đón năm học mới; giải tỏa tâm lý băn khoăn liên quan tới việc học tập, thi cử, đánh giá liên quan tới SGK khi con em chuyển trường...

“Điều này chắc chắn đem lại niềm vui cho các bậc cha mẹ học sinh, đặc biệt là những gia đình kinh tế khó khăn, thu nhập thấp”, bà Hoa chia sẻ.

Xét về hoạt động giáo dục nói chung, quy định một bộ SGK thống nhất toàn quốc khắc phục những bất cập trong hoạt động phát hành và sử dụng sách do quy trình lựa chọn sách; giảm bớt áp lực trong xây dựng ngân hàng đề thi tốt nghiệp THPT khi phải bảo đảm phù hợp, khách quan, công bằng cho thí sinh học các bộ SGK khác nhau.

Với những ý nghĩa trên, theo TS Nguyễn Thị Mai Hoa, Ủy ban Văn hoá và Xã hội của Quốc hội luôn kiên trì quan điểm cần có bộ SGK của Nhà nước, sử dụng thống nhất toàn quốc. Chủ trương bảo đảm cung cấp một bộ SGK thống nhất toàn quốc khẳng định trách nhiệm của Nhà nước trong việc cung cấp một bộ SGK chất lượng cao, chi phí hợp lý, thống nhất trong giảng dạy và đánh giá kết quả tốt nghiệp THPT.

Nội dung: Huyên Nguyễn, Hoàng Hồng, Mỹ Hà, Hoài Nam, Xuân Hinh

Thiết kế: Tuấn Huy

28/10/2025 - 06:00

Nguồn: https://dantri.com.vn/giao-duc/tu-lop-hoc-den-nghi-truong-dong-thuan-cho-mot-bo-sach-giao-khoa-thong-nhat-20251027214929541.htm