AI không thay thế giáo viên, AI sáng tạo cùng giáo viên

Sức mạnh của trí tuệ nhân tạo

Theo Chiến lược Giáo dục Toàn cầu 2025 - 2030 do UNESCO công bố, hơn 70% giáo viên trên thế giới chưa được trang bị đầy đủ kỹ năng công nghệ và quản lý dữ liệu học tập. Trong khi đó, các công cụ AI ngày càng đảm nhận nhiều vai trò truyền thống của giáo viên - từ soạn bài, chấm điểm đến giảng dạy trực tuyến.

Tại Việt Nam chúng ta, xu hướng ứng dụng AI trong trường học cũng đang tăng nhanh, đặc biệt sau giai đoạn chuyển đổi số mạnh mẽ hậu Covid-19. Tuy nhiên, thực tế cho thấy không ít giáo viên vẫn gặp khó khăn trong việc thích ứng với công nghệ, khi chưa được bồi dưỡng bài bản về năng lực số và phương pháp dạy học mới. Điều này đặt ra câu hỏi lớn: người thầy trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo sẽ là ai - người bị thay thế hay người dẫn dắt? Bên cạnh sự mới lạ sáng tạo, lý thú của AI, đã có những lo ngại nếu ngành Giáo dục quá lạm dụng công nghệ trong dạy học cũng như tìm kiếm trí thức thì con người sẽ sinh là lười biếng, mất tư duy học tập.

Theo UNESCO, giáo dục trong giai đoạn 2025 - 2030 phải hướng tới ba trụ cột: chất lượng - công bằng - phù hợp với thời đại. Muốn đạt được điều đó, người thầy không chỉ là “người giảng dạy”, mà trở thành “người thiết kế trải nghiệm học tập”, giúp học sinh học cách học, chứ không chỉ học thuộc. Khi nghiên cứu những xu hướng giáo dục trên thế giới hiệu nay, TS Vũ Việt Anh - Tổng Giám đốc Học viện Thành Công nhận định, “AI không thể thay thế người thầy, nhưng sẽ thay đổi hoàn toàn cách người thầy dạy học”. Ông Vũ Việt Anh cho rằng, ba năng lực trọng yếu mà quý thầy, cô giáo thời đại số nhất định cần được bồi dưỡng gồm: Hiểu và ứng dụng công nghệ một cách thông minh (biết cách sử dụng AI để hỗ trợ cá nhân hóa việc học, phân tích dữ liệu tiến bộ của học sinh và điều chỉnh phương pháp giảng dạy phù hợp); Thiết kế hành trình học tập trải nghiệm (biến lớp học thành không gian sáng tạo, nơi học sinh được tham gia vào các dự án, tình huống thực tiễn, thay vì chỉ nghe giảng thụ động); Phát triển năng lực tư duy phản biện và phẩm chất nhân văn (giúp người học biết đặt câu hỏi, biết phân tích thông tin - những điều mà máy móc không thể làm thay con người).

Chỉ người thầy mới lấp đầy “khoảng trống con người”

Có một cô giáo dạy trung học phổ thông ở Đà Nẵng có chia sẻ rằng: “AI có thể giúp tôi chấm bài trong 10 phút, nhưng không thể dạy học trò của tôi cách sống tử tế hay nhìn thế giới bằng tình yêu thương và lòng trắc ẩn”. Đó chính là “khoảng trống con người” mà chỉ người thầy mới có thể lấp đầy.

Như vậy, người thầy trong kỷ nguyên mới không chỉ là “người truyền đạt kiến thức”, mà là “người thiết kế trải nghiệm học tập” - người biết cách sử dụng công nghệ để kích hoạt tư duy, chứ không để thay thế con người. Để đạt được điều đó, chính sách phát triển đội ngũ giáo viên cần được đặt ở vị trí trung tâm của chiến lược giáo dục quốc gia, tập trung vào ba trụ cột:

Trong việc đào tạo kỹ năng công nghệ số và AI cho giáo viên, các trường sư phạm cần tích hợp các học phần về dữ liệu học tập, trí tuệ nhân tạo trong dạy học, kỹ năng an toàn thông tin và đạo đức số. Bồi dưỡng năng lực thiết kế và quản trị trải nghiệm học tập để giáo viên phải biết sử dụng công cụ công nghệ để cá nhân hóa việc học, phân tích tiến bộ của học sinh và thiết kế bài học theo hướng tình huống thực tế.

Cạnh đó, Nhà nước cần ban hành khung chuẩn năng lực số cho giáo viên, chính sách đãi ngộ, khuyến khích đào tạo lại và hỗ trợ nguồn lực để giáo viên học suốt đời. Có một chuyên gia từng nhận định: “Nếu AI là công cụ giúp giáo viên tiếp cận tri thức mới nhanh hơn, thì chính sách là yếu tố giúp họ mạnh hơn. Không có chính sách đào tạo và đầu tư đúng hướng, chúng ta sẽ không có người thầy đủ sức dẫn dắt thế hệ AI”.

Từ góc nhìn hệ thống, TS Vũ Việt Anh có một vài khuyến nghị với ngành Giáo dục cần triển khai đồng bộ ba bước chuyển đổi: “Nhận thức: Thay đổi tư duy về vai trò người thầy, không xem công nghệ là mối đe dọa, mà là công cụ nâng tầm năng lực sư phạm. Thực hành: Cập nhật chương trình đào tạo giáo viên theo hướng tích hợp kỹ năng công nghệ, dữ liệu và phương pháp dạy học linh hoạt. Biến đổi: Hình thành thế hệ “giáo viên dẫn đường” - những người không chỉ giỏi chuyên môn mà còn biết khơi dậy tiềm năng của học sinh trong thế giới số”.

Theo PGS.TS Nguyễn Văn Hiền, Chủ tịch Hội đồng trường Trường Đại học Sư phạm Hà Nội ứng dụng AI trong dạy học nhưng cần nhận diện những vấn đề rủi ro về nhận thức và tư duy. Đó là, làm giảm khả năng tự học và tự giải quyết vấn đề; nguy cơ hình thành “nhận thức ảo giác” và giảm tư duy phản biện; giảm khả năng sáng tạo và khả năng viết, sự phụ thuộc vào AI làm thui chột khả năng diễn đạt ngôn ngữ tự nhiên, kỹ năng viết luận và năng lực sáng tạo độc lập; vấn đề liêm chính học thuật và đạo đức gây ra thói quen không trung thực trong nghiên cứu học thuật; sự bất bình đẳng và “thông tin rác”, sự chênh lệch về điều kiện tiếp cận công nghệ có thể làm trầm trọng thêm sự phân hóa học tập giữa các học sinh và tạo vòng lặp thông tin rác.

Trong Ngày hội Vinh danh Đổi mới sáng tạo Giáo dục Việt Nam 2025 - 2026 được tổ chức tại Trường Đại học Văn Lang, TP Hồ Chí Minh, PGS.TS Nguyễn Văn Hiền, Chủ tịch Hội đồng trường Trường Đại học Sư phạm Hà Nội nhấn mạnh trong bài tham luận “Đổi mới sáng tạo - hành trình cùng trí tuệ nhân tạo trong giáo dục Việt Nam”: “Trí tuệ nhân tạo chưa thể thay thế người thầy, mà trở thành người bạn đồng hành, giúp giáo viên có thể tổ chức việc dạy học theo định hướng cá nhân hóa, khai mở tiềm năng của cả người dạy và người học; kiến tạo một môi trường giáo dục năng động, bình đẳng, sáng tạo phục vụ cho sự tiến bộ của từng học sinh và từng nhà trường”.

Tương lai của giáo dục toàn cầu phụ thuộc vào việc đầu tư cho người thầy - không phải chỉ về công nghệ, mà về tầm nhìn và nhân cách. Việt Nam đang có cơ hội vàng để dẫn đầu trong khu vực nếu sớm triển khai chiến lược bồi dưỡng giáo viên thích ứng với AI. Bởi trong thời đại mà máy móc có thể dạy kiến thức, chính người thầy sẽ dạy nhân loại cách làm người.

TS Vũ Việt Anh - Tổng Giám đốc Học viện Thành Công:

AI không phải “đối thủ” mà là công cụ giúp người thầy sáng tạo hơn
AI đang tạo ra một cuộc cách mạng chưa từng có trong giáo dục. Nó có thể giúp soạn giáo án, chấm điểm, phân tích năng lực học sinh chỉ trong vài phút - những việc mà trước đây giáo viên phải mất hàng giờ. Nhưng chính sự tiện lợi ấy cũng đặt ra một câu hỏi lớn: Nếu máy móc có thể dạy kiến thức, người thầy sẽ dạy điều gì? Theo tôi, đó là thời khắc người thầy cần chuyển vai - từ người truyền đạt sang người dẫn đường. AI có thể dạy “cái biết”, nhưng chỉ con người mới có thể dạy “cách nghĩ” và “cách sống”. Giáo viên không còn là người đứng lớp giảng giải, mà trở thành người thiết kế trải nghiệm học tập - người giúp học sinh biết cách học, cách khám phá, cách phản biện và sáng tạo.

Người thầy hôm nay cần phát triển song song hai loại năng lực: năng lực công nghệ và năng lực nhân bản. Về công nghệ, họ phải hiểu và làm chủ các công cụ AI, biết quản lý dữ liệu học tập, biết thiết kế nội dung tương tác và sử dụng công nghệ để cá nhân hóa việc dạy - học. Về nhân bản, họ cần nuôi dưỡng tư duy phản biện, cảm xúc, kỹ năng giao tiếp, tinh thần hợp tác và năng lực truyền cảm hứng cho học sinh. Một giáo viên hiện đại không chỉ trả lời câu hỏi “dạy gì?”, mà còn phải biết “vì sao học sinh cần học điều đó?” và “làm thế nào để học sinh tự khám phá?”. Khi đó, lớp học không còn là nơi thầy nói - trò chép, mà là hành trình khám phá tri thức cùng nhau.
Chúng ta có nhiều giáo viên tâm huyết, sẵn sàng đổi mới, nhưng chưa được hỗ trợ đủ về đào tạo và chính sách. Phần lớn giáo viên hiện nay học công nghệ theo kiểu tự mày mò, không có chương trình bồi dưỡng chính thống về năng lực số. Điều đó dẫn tới hai hệ quả: một là, giáo viên bị “quá tải công nghệ” - biết nhiều công cụ nhưng không biết áp dụng đúng; hai là, chất lượng dạy học bằng công nghệ chưa thực sự hiệu quả. Nếu không có chính sách quốc gia về đào tạo, bồi dưỡng giáo viên thích ứng với công nghệ số và AI, chúng ta sẽ tạo ra khoảng cách rất lớn giữa mục tiêu và thực tế.
Tôi cho rằng cần ba chính sách trọng tâm: Chính sách đào tạo lại và nâng chuẩn năng lực số cho giáo viên. Bộ GD&ĐT nên sớm ban hành khung năng lực số quốc gia cho giáo viên, làm căn cứ cho các chương trình đào tạo sư phạm. Chính sách bồi dưỡng liên tục. Không chỉ học một lần, mà giáo viên cần được cập nhật công nghệ hằng năm, có mạng lưới hỗ trợ, có “trung tâm học tập suốt đời cho giáo viên”. Chính sách hợp tác công - tư. Doanh nghiệp công nghệ, trường đại học và tổ chức giáo dục nên cùng tham gia vào quá trình đào tạo, vừa cung cấp công cụ, vừa đào tạo kỹ năng ứng dụng thực tế. Nhà nước đóng vai trò “kiến tạo chính sách”; còn người thầy là “trái tim” của quá trình chuyển đổi đó.
Từ góc nhìn đào tạo và phát triển con người, tôi muốn nói với các thầy cô rằng: AI không phải là đối thủ của bạn, mà là công cụ giúp bạn mạnh hơn. Người thầy thời đại mới không đo giá trị bằng số tiết dạy, mà bằng khả năng dẫn dắt, truyền cảm hứng và thức tỉnh tiềm năng của học sinh. Hãy biến mỗi bài giảng thành một trải nghiệm sống, nơi học sinh học được cách tư duy, hợp tác, yêu thương và dấn thân. Khi đó, dù công nghệ có phát triển đến đâu, người thầy vẫn là trung tâm của giáo dục - người thắp sáng trí tuệ và nhân cách.

Ông Phan Văn Hưng - Giám đốc công nghệ HDAMC và Vietory Group:
Giáo viên thời AI cần được trang bị bốn nhóm năng lực thiết yếu
Trong thời đại AI, vai trò của giáo viên đang chuyển đổi sâu sắc từ “người truyền đạt kiến thức” sang “người dẫn đường học tập”. Trước đây, giáo viên được coi như nguồn tri thức chính, là “bách khoa toàn thư sống” mà học sinh cần tiếp cận. Tuy nhiên, khi học sinh có thể dễ dàng tìm kiếm thông tin qua Google, ChatGPT hay các nền tảng học trực tuyến như Khan Academy, Coursera, vai trò “kho tri thức” của giáo viên không còn là lợi thế độc quyền. Từ kinh nghiệm của tôi (đào tạo “Ứng dụng AI trong giáo dục và đào tạo” cho giáo viên tại nhiều trường đại học và phổ thông, đồng tác giả sách: “Giáo viên làm chủ AI”...) học sinh hiện nay cực kỳ nhanh nhạy. Các bạn trẻ đã sử dụng AI trong việc học tập rất nhiều. Họ dùng nó để hỏi đáp các kiến thức đã học, tìm hiểu các kiến thức mới, chuẩn bị nội dung cho các bài luận hay bài thuyết trình. Thậm chí, có những trường hợp sử dụng để làm bài hộ. Tôi cũng có những khóa học thiết kế đặc biệt cho học sinh với tên gọi “Làm chủ AI, sức học gấp hai” để hướng dẫn học sinh cách sử dụng AI đúng đắn và hiệu quả.
Tại Việt Nam, Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã định hướng chuyển đổi này bằng cách nhấn mạnh phát triển năng lực và phẩm chất học sinh thay vì chỉ tập trung vào truyền thụ kiến thức. Giáo viên hiện đại không phải là người cung cấp đáp án, mà là người đặt câu hỏi đúng, kích thích tư duy phản biện và sáng tạo. Họ cần chuyển từ “người thông thái trên bục giảng” sang “người dẫn đường song hành”. Trên thế giới, xu hướng này đã được nhiều quốc gia tiên tiến áp dụng. Giáo viên thời AI giúp học sinh điều hướng trong biển thông tin, phân biệt thông tin chính xác và sai lệch, đồng thời phát triển kỹ năng học suốt đời - những điều mà AI không thể thay thế.
Trên thế giới, khái niệm “learning experience design” (thiết kế trải nghiệm học tập) đang trở thành chuẩn mực mới. “Người thiết kế trải nghiệm học tập” là vai trò mới của giáo viên, khác biệt căn bản so với phương pháp giảng dạy truyền thống. Thay vì đứng trên bục giảng và truyền đạt kiến thức một chiều, giáo viên hiện đại cần tạo ra những trải nghiệm học tập phong phú, đa dạng và ý nghĩa để học sinh chủ động khám phá và xây dựng kiến thức. Phương pháp giảng dạy một chiều vẫn còn phổ biến ở nhiều trường học tại Việt Nam. Tuy nhiên, các trường tiên phong ở thành phố lớn đã bắt đầu áp dụng phương pháp dạy học tích cực như học tập dựa trên dự án (Project-Based Learning), lớp học đảo ngược (Flipped Classroom) và học tập trải nghiệm. Bộ GD&ĐT đã khuyến khích đổi mới phương pháp dạy học, song cần đầu tư mạnh mẽ hơn vào cơ sở vật chất và đào tạo giáo viên để giáo viên thời AI được trang bị bốn nhóm năng lực thiết yếu: hiểu công nghệ, quản lý dữ liệu, dạy học qua tình huống và nuôi dưỡng tư duy phản biện.

Mặc dù Chính phủ đã ban hành Chiến lược quốc gia về Chuyển đổi số đến năm 2025, định hướng đến năm 2030, nhưng việc đào tạo giáo viên về AI và công nghệ số vẫn chưa được triển khai đồng đều. Nhiều chương trình bồi dưỡng mang tính hình thức, thiếu thực hành và chưa gắn với nhu cầu thực tế của giáo viên. Do đó, cần có những chính sách cụ thể và đồng bộ như: xây dựng khung năng lực số cho giáo viên; phát triển chương trình đào tạo liên tục và thực hành; xây dựng mạng lưới giáo viên tiên phong; đầu tư cơ sở vật chất và hạ tầng số; chính sách động viên và công nhận khi giáo viên thành thạo công nghệ và áp dụng hiệu quả AI để tạo động lực để giáo viên tự học và đổi mới; hợp tác với doanh nghiệp công nghệ.

Nguồn: https://baophapluat.vn/ai-khong-thay-the-giao-vien-ai-sang-tao-cung-giao-vien.html