Du lịch cộng ðồng - Ðánh thức tiềm năng di sản

Tây Ninh là vùng đất giao thoa giữa thiên nhiên hùng vĩ và văn hóa đặc sắc, từ lâu được biết đến với núi Bà Đen linh thiêng, những lễ hội và các làng nghề truyền thống lưu giữ hồn xưa. Trên nền tảng di sản phong phú đó, du lịch cộng đồng (DLCĐ) đang được xem là hướng đi bền vững, vừa khai thác hiệu quả tiềm năng, vừa giúp người dân gìn giữ bản sắc văn hóa địa phương.

Khơi nguồn từ giá trị di sản

Mỗi dịp rằm tháng Giêng hằng năm, người dân xã Tầm Vu lại cùng nhau chuẩn bị cho cái tết thứ 2 - Lễ hội Làm Chay. Lễ hội vốn được hình thành từ tấm lòng của người dân trong vùng dành cho những anh hùng đã hy sinh để giành lấy độc lập cho dân tộc, cụ thể là anh em nhà yêu nước Đỗ Tường Phong, Đỗ Tường Tự. Về sau, lễ hội được phát triển thêm, là nơi người dân gửi gắm mong ước về một năm làm ăn thuận lợi, mùa màng bội thu.

Lễ hội Làm Chay có nhiều hoạt động sôi nổi và luôn được bảo đảm về an ninh, trật tự

Trong tiếng trống lân rộn rã, các nghi thức cúng tế diễn ra trang nghiêm, đậm tính nhân văn với sự hài hòa giữa các tôn giáo khác nhau. Các lễ cúng của đạo Cao Đài, đạo Phật xen kẽ cùng nhau trong lễ hội và đều hướng tới mục tiêu chung là cầu bình an, cầu siêu cho các anh hùng, liệt sĩ.

Bên cạnh đó, phần hội của Lễ hội Làm Chay với nhiều hoạt động như chuẩn bị linh vật, trang trí xe hoa, diễu hành, trò chơi dân gian, biểu diễn nghệ thuật truyền thống,... thu hút sự tham gia của đông đảo người dân trong và ngoài tỉnh.

Lễ hội Làm Chay tại Tầm Vu không chỉ là một sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng mà còn là di sản tinh thần quý giá, kết tinh truyền thống “Uống nước nhớ nguồn”, là điểm tựa tâm linh của cộng đồng địa phương. Chính sự đa dạng trong các nghi thức cúng tế và hoạt động vui chơi phong phú, Lễ hội Làm Chay trở thành “chất liệu sống” để phát triển DLCĐ tại địa phương.

Hằng năm, lễ hội thu hút hàng trăm ngàn lượt khách đến tham gia. Theo Phó Chủ tịch UBND xã Tầm Vu Nguyễn Thị Bích Tuyền, xác định rõ tiềm năng phát triển du lịch của Lễ hội Làm Chay, chính quyền địa phương đặc biệt chú trọng việc gìn giữ bản sắc lễ hội, bảo đảm các hoạt động diễn ra an toàn, lành mạnh, giữ được sự trang nghiêm mà vẫn sôi động, hấp dẫn.

Biểu diễn nghệ thuật truyền thống tại Lễ hội Làm Chay

Địa phương đang xây dựng kế hoạch phối hợp triển khai các hoạt động phát triển văn hóa, du lịch nhằm thu hút khách như trải nghiệm làm linh vật theo năm, tham gia đoàn diễu hành xe hoa, xô giàn tranh lộc, phát lộc,...

Ngoài ra, địa phương có thể kết hợp tổ chức tham quan đền chùa, các di tích trên địa bàn vào buổi sáng. Buổi chiều có thể trải nghiệm trò chơi dân gian như kéo co, bắt vịt, đập nồi. Buổi tối thì xem xe hoa diễu hành, văn nghệ truyền thống, nghi thức xô giàn.

Địa phương cũng bố trí các bàn hướng dẫn, thông tin về các hoạt động, tạo mã QR để du khách tra cứu lịch trình lễ hội hay bản đồ dịch vụ đi lại,... Từ đó, giúp du khách tham gia lễ hội có được những trải nghiệm đáng nhớ, không chỉ hòa mình vào không khí lễ hội mà còn cảm nhận được nhịp sống, niềm tin và sự nhân văn, hiếu khách của đất và người Tầm Vu.

Không chỉ dừng lại ở việc gìn giữ Lễ hội Làm Chay, Di sản văn hóa phi vật thể mang đậm dấu ấn tâm linh và tinh thần cộng đồng, người dân Tây Ninh còn tự hào khi vùng đất này là cái nôi của Đờn ca tài tử (ĐCTT) Nam Bộ, một loại hình nghệ thuật được UNESCO vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Việc lồng ghép giữa phát triển loại hình nghệ thuật truyền thống gắn với phát triển du lịch vốn đã được các cấp chính quyền và chính những người đang gìn giữ nghệ thuật ĐCTT Nam Bộ quan tâm. Theo Phó Giám đốc Trung tâm Văn hóa Nghệ thuật tỉnh Nguyễn Thị Cẩm Châu, việc đưa ĐCTT Nam Bộ vào hoạt động du lịch là điều hết sức cần thiết, mang đến lợi ích cho các tài tử đờn, tài tử ca, những người đang trực tiếp giữ gìn nghệ thuật ĐCTT Nam Bộ.

“Càng tự hào vì loại hình nghệ thuật truyền thống của dân tộc được vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại, chúng ta càng có trách nhiệm giữ gìn và phát triển loại hình nghệ thuật này. Việc đưa ĐCTT Nam Bộ vào du lịch để phục vụ du khách là một hướng đi hết sức đúng đắn, vừa giúp sản phẩm du lịch thêm thu hút, vừa góp phần phát triển loại hình di sản này” - bà Nguyễn Thị Cẩm Châu cho biết.

Đưa đờn ca tài tử Nam Bộ vào du lịch là hoạt động được chú trọng

Có thể thấy, việc đưa ĐCTT Nam Bộ vào các hoạt động du lịch luôn nhận được sự quan tâm của nhiều doanh nghiệp, bởi loại hình nghệ thuật này không chỉ góp phần làm phong phú trải nghiệm văn hóa cho du khách mà còn tạo dấu ấn đặc trưng cho du lịch địa phương. Đặc biệt, những chương trình biểu diễn ĐCTT phục vụ du khách nước ngoài luôn để lại ấn tượng sâu sắc, giúp họ cảm nhận rõ hơn nét duyên, nét tình trong văn hóa và con người Nam Bộ.

Vào đầu năm 2025, nhằm tạo điều kiện đưa ĐCTT Nam Bộ vào hoạt động du lịch, Hiệp hội Du lịch tỉnh thành lập Câu lạc bộ ĐCTT Nam Bộ trực thuộc Hiệp hội. Câu lạc bộ duy trì sinh hoạt mỗi tháng 1 lần và sẵn sàng nhận lời mời của các khu, điểm du lịch, biểu diễn ĐCTT Nam Bộ tại các sự kiện du lịch nhằm đưa loại hình nghệ thuật này đến gần hơn với mọi người.

Để du lịch cộng đồng phát triển bền vững

Thực tế cho thấy, di sản văn hóa của tỉnh vẫn còn tiềm năng rất lớn, song chưa được khai thác hết giá trị. “Để khơi dậy và phát huy giá trị di sản gắn với phát triển DLCĐ, cần có sự chung tay của toàn xã hội. Trong đó, vai trò của Nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng địa phương, những người trực tiếp gìn giữ và phát huy các giá trị di sản giữ vị trí then chốt, quyết định sự thành công và tính bền vững của hướng phát triển này” - Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nguyễn Tấn Quốc cho biết.

Theo ông Nguyễn Tấn Quốc, Nhà nước đóng vai trò định hướng, tạo cơ chế hỗ trợ và đầu tư hạ tầng; doanh nghiệp là "cầu nối" để đưa sản phẩm du lịch ra thị trường; còn người dân chính là chủ thể sáng tạo, trực tiếp giữ gìn và lan tỏa giá trị văn hóa địa phương. Khi 3 yếu tố này đồng hành, DLCĐ sẽ có nền tảng vững chắc để phát triển lâu dài và bền vững.

Từ góc nhìn chuyên môn, Tiến sĩ Phan Anh Tú - Trưởng khoa Văn hóa học, Trường Đại học Khoa học, Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc Gia TP.Hồ Chí Minh), cho rằng, DLCĐ chỉ có thể phát triển khi dựa trên chính những giá trị đặc trưng của địa phương. Để phát triển DLCĐ, trước hết phải có sản phẩm du lịch đặc trưng của địa phương gắn với cộng đồng. Bởi vì, mỗi cộng đồng đều có nét nổi bật riêng, ngành Du lịch cần phân loại, phát huy và tôn vinh những giá trị nổi bật đó.

Tiến sĩ Phan Anh Tú cũng nhấn mạnh rằng, phát triển DLCĐ dựa trên di sản không thể tách rời yếu tố bảo tồn giá trị gốc. Bảo tồn không có nghĩa là “đóng khung” di sản mà là làm cho di sản tiếp tục sống trong đời sống đương đại. Khi khai thác du lịch dựa trên di sản, ngành Du lịch và cơ quan quản lý văn hóa cần có định hướng và chiến lược tuyên truyền rõ ràng, để cộng đồng hiểu, tự hào và chủ động tham gia gìn giữ văn hóa.

Cùng với đó, cần chú trọng phát triển kinh tế di sản, biến những giá trị văn hóa thành nguồn lực kinh tế, tạo sinh kế cho người dân. Khi người dân thấy rằng chính di sản của họ mang lại thu nhập, đời sống được nâng cao, họ sẽ càng trân trọng, bảo vệ và làm giàu thêm cho kho tàng văn hóa quê hương.

Trong bối cảnh hội nhập, việc phát triển DLCĐ gắn với bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa không chỉ là xu hướng mà còn là yêu cầu tất yếu. Với sự quan tâm của lãnh đạo tỉnh, định hướng đúng đắn của ngành Văn hóa - Du lịch và sự đồng hành của người dân, Tây Ninh đang từng bước biến kho tàng di sản phong phú thành động lực phát triển du lịch bền vững, vừa bảo tồn được giá trị truyền thống, vừa mở ra hướng đi mới cho kinh tế địa phương./.

Quế Lâm - Huỳnh Hương

Nguồn: https://baolongan.vn/du-lich-cong-ong-anh-thuc-tiem-nang-di-san-a207481.html