Di tích Miếu Phường ở Sơn Vi.
Cây Lụ cổ thụ – Chứng nhân lịch sử
Di tích Miếu Phường, tên chữ là “Tiền Doanh Miếu”, từ ngàn xưa là một trong ba khu đồn trú thuộc “Chiến lũy làng Vầy” (tên của làng Sơn Vi xưa) do Hùng Vương thứ 18 và các hộ tướng lập nên để chiến đấu, đánh tan giặc Thục, giữ yên nước Văn Lang. Khu trung tâm ở giữa làng – ngày nay là “Đại Thần Miếu” (Rừng Cấm); khu tả quân ở phía Tây – ngày nay là “Miếu Tam Quan”, khu tiền quân ở phía Tây Bắc làng, ngày nay là “Tiền Doanh Miếu”, tức Miếu Phường.
Các miếu đều cách nhau 1km, tạo thành thế chân kiềng, ba góc bao bọc xung quanh làng Sơn Vi. Từ bao đời nay, các ngôi miếu đều được nhân dân làng Sơn Vi chú tâm bảo vệ, giữ gìn, tôn tạo, thờ cúng mỗi dịp lễ Tết truyền thống và thường xuyên mang lễ đến thắp hương cầu phúc, lộc, tài, bình an.
Miếu Phường nằm dưới chân Gò Vườn Sậu – Di tích khảo cổ Sơn Vi được xếp hạng di tích Quốc gia. Đây là khu đất tương đối bằng phẳng, rộng rãi, ở chính giữa có ngôi miếu nhỏ với những nét hoa văn cổ kính, rêu phong. Có một điều đặc biệt là xung quanh miếu có đến năm cây Lụ cổ thụ cao lớn có đường kính gốc trung bình 0,7m, cao từ 15-20m và rất nhiều cây Lụ con. Đứng từ dưới ngước nhìn lên, mỗi cây Lụ cổ thụ như một tòa tháp sừng sững với phần thân thẳng tắp, tán lá xanh rợp trời. Vòm trời dưới những tán cây dường như thu nhỏ lại, không gian tươi mát, yên bình đến lạ.
Ông Bùi Ngọc Quế – Hội viên Hội Khoa học lịch sử Việt Nam, một người con của vùng đất Sơn Vi cho biết: “Năm cây Lụ cổ thụ tại Miếu Phường đều mang dáng dấp nguyên sinh hàng nghìn năm tuổi. Không biết chính xác cây có từ khi nào, nhưng các cụ cao niên trên 100 tuổi trong làng đều khẳng định, từ lúc các cụ sinh ra và lớn lên đã thấy năm cây Lụ cao lớn từng ấy, uy nghi tọa lạc trên mảnh đất thiêng. Quả cây Lụ có hình dáng và mùi vị giống như quả dọc, khi chín màu vàng, chua chua, nên lứa chúng tôi khi còn là những cậu bé thường hay trèo cây bắt chim, hái quả”.
Quang cảnh tế lễ ở Miếu Phường (Ảnh tư liệu do ông Bùi Ngọc Quế cung cấp).
Rợp bóng phủ ngôi miếu, hàng thế kỷ qua, năm cây Lụ cổ thụ vẫn bám chặt vào mảnh đất Sơn Vi để vươn lên, vững vàng, hiên ngang như một chứng nhân lịch sử. Năm gốc Lụ đã chứng kiến không biết bao nhiêu ngày hội làng, hội đình, bao dấu tích thăng trầm của vùng đất cổ. Dưới tán cây rộng lớn, trước đây là những buổi trưa hè người dân quây quần hóng mát, là tuổi thơ đuổi bắt, trèo cây hái quả của bao thế hệ người trong làng.
Trong khuôn viên rộng hơn 1ha của ngôi miếu, xung quanh năm cây Lụ cổ thụ còn mọc rất nhiều cây Lụ con xanh tốt cao từ một đến vài mét. Cây thiêng mọc trên mảnh đất thiêng, nên người dân ở một số nơi trên đất Lâm Thao muốn xin những cây Lụ con về trồng đều đến Miếu Phường thắp hương, thành kính dâng lễ khấn xin các vị thần rồi mới đánh cây về trồng và chăm sóc cẩn thận.
Ngôi miếu nhỏ cổ kính nằm dưới những tán cây Lụ.
Gắn bó từ bao đời và đến giờ trong tâm thức của mình, người dân làng Sơn Vi vẫn coi những cây Lụ là thứ rất thiêng liêng, không thể tách rời với quê hương. Cùng với những cây Lụ, xung quanh miếu hiện nay còn có cây đa, cây si cổ thụ xanh tốt quanh năm. Quần thể cây xanh trong Miếu Phường vươn cao tỏa tán rộng lớn như khí phách hiên ngang của các anh hùng dũng sĩ từ ngàn xưa, đứng chở che phong ba bão táp, chống lại tai ương cho dân làng, tạo cho Miếu Phường một cảnh quan đẹp mắt với vẻ thâm nghiêm, u tịch và huyền bí.
Nơi đất thiêng
Cụ Bùi Đông Xuân (86 tuổi) – Trưởng Ban Khánh tiết đình Sơn Vi, người trực tiếp quản lý, trông coi Miếu Phường kể lại: Theo Thần phả đình Sơn Vi, khu Miếu Phường là nơi đã ba lần quân sĩ của Vua Hùng xuất quân đi chống giặc Thục ở hướng Tây Bắc và cũng đã ba lần chứng kiến các trận quyết chiến đẫm máu, khi giặc Thục tấn công vào khu đồn trú. Theo quan niệm tâm linh sâu thẳm của dân làng, mỗi tấc đất quê hương Sơn Vi nói chung và khu Miếu Phường nói riêng, đều đã thấm đẫm máu xương của quân sĩ từ ngàn xưa. Mỗi cành cây, ngọn cỏ nơi đây đều ẩn chứa vong linh của các tướng sĩ trong buổi bình minh Văn Lang. Bởi vậy, Miếu Phường và cả những cây Lụ cổ thụ đều vô cùng linh thiêng, nhiều truyền thuyết huyền thoại mang yếu tố tâm linh về Miếu Phường vẫn còn được lưu truyền đến ngày nay, nên không ai dám xâm phạm đến vùng đất này.
Những cây Lụ cổ thụ cao lớn rợp bóng phủ ngôi miếu.
Hàng năm, đến ngày mùng 8 tháng Giêng âm lịch, dân làng Sơn Vi lại mở lễ hội Miếu Phường theo nghi lễ đặc biệt “Cúng gió hội quân”. Nghi lễ này tượng trưng cho việc người dân tiếp tế lương thực, thực phẩm cho quân sĩ của Vua Hùng trên đường hành quân đánh giặc, vì không kịp đun nấu thức ăn nên phải ăn cơm nắm và thịt sống mang theo.
Làng Sơn Vi vẫn giữ tục lệ chia thành 18 giáp, mỗi giáp mang đến cúng Miếu Phường lễ vật gồm: Một mâm xôi phố và một con lợn lông đen tuyền còn sống. Xôi phố được làm từ gạo nếp đồ chín, rồi cho vào khuôn gỗ, ép chặt, to như viên gạch xỉ, được đặt lên các giàn ghép lại từ cành cây, để trước miếu.
Khi các giáp khiêng con lợn đen tuyền đến, ông Thủ từ Miếu đi ra ngắm những con lợn đem đến cúng lễ một hồi, rồi lựa chọn một con lợn đạt tiêu chuẩn quy định: Lông đen tuyền, mõm, tai, trán, móng, chân lợn cũng đen tuyền, không có tì vết và to béo nhất. Sau đó, ông Thủ từ lấy chiếc gậy tre có củ hình chiếc búa, khảo vào đầu con lợn được chọn một cái, tượng trưng cho việc thánh thần đã đồng ý nhận lễ và cho phép đem lợn đi làm thịt lễ tế thần trên bệ miếu.
Những con lợn cúng lễ khác cũng được đem ra giếng nước cổ cạnh Miếu Phường để làm thịt tại chỗ. Thịt lợn sống được để trong các rổ rá, bên dưới lót lá cây rừng, rồi đặt vào các quang, treo lơ lửng trên tất cả các cành cây Lụ lòa xòa quanh miếu. Dân làng bắt đầu tổ chức tế lễ “Cúng gió hội quân” ở miếu rất nghiêm trang, thành kính. Tất cả mọi người đều được phép tiện đâu đứng cúng ở đấy, chắp tay vái vọng khắp bốn mặt miếu, với lời cầu khấn thể hiện lòng thành kính, biết ơn các tướng sĩ thời Vua Hùng, cầu mong các đấng tối linh phù hộ độ trì cho quốc thái, dân an, nhân khang, vật thịnh, mưa thuận, gió hòa, mùa màng tươi tốt, nhà nhà đều no đủ và hạnh phúc.
Sau lễ cúng Miếu Phường, các giáp mang xôi thịt về, trước hết, đem chia phần cho những gia đình có người thân đi lính, thương binh, gia đình liệt sĩ, rồi biếu cho các cụ cao niên, phần còn lại sẽ tổ chức liên hoan để cả làng tập trung ăn uống vui vẻ.
Đây không chỉ là dịp để các thế hệ cùng nhau ôn lại truyền thống lịch sử văn hóa của làng Sơn Vi, kể về sự tích, thần tích Đình và các Miếu thờ, mà còn để người dân trong làng bảo ban nhau cùng ra sức bảo vệ, giữ gìn, tôn tạo và phát huy giá trị các di tích lịch sử văn hóa, góp phần xây dựng và bảo vệ quê hương đất nước, xứng đáng với công ơn to lớn của các bậc thánh thần và tổ tiên để lại.
