Cơ chế Đối tác Chuyển đổi Năng lượng Công bằng (Just Energy Transition Partnership – JETP) đang mở ra cơ hội lớn cho Việt Nam trong việc đảm bảo hỗ trợ tài chính từ nước ngoài, bao gồm cả nguồn tài trợ từ Vương quốc Anh, để đạt được mục tiêu tham vọng về khí hậu, chuyển đổi xanh và phát triển bền vững.
JETP là một cơ chế hợp tác tài chính đa phương được thiết lập nhằm giúp một số nền kinh tế mới nổi phụ thuộc nhiều vào nhiệt điện than có thể thực hiện quá trình chuyển sang sử dụng năng lượng sạch một cách công bằng. Đầu tháng 12, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính tại hội nghị COP28 tại Dubai, UAE đã công bố kế hoạch huy động nguồn lực cho thỏa thuận này.
Quá trình chuyển đổi năng lượng đã trở thành trọng tâm đặc biệt sau khi Việt Nam cam kết giảm phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 được Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính công bố tại COP26 vào tháng 11 năm 2021. Kế hoạch phát triển điện lực quốc gia (Quy hoạch điện 8), được phê duyệt vào tháng 5, đặt ra mục tiêu loại bỏ năng lượng đốt than, thúc đẩy năng lượng tái tạo và giảm phát thải khí nhà kính.
Theo Phó Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo Phạm Nguyên Hùng, Quy hoạch điện 8 mang lại cơ hội lớn cho đầu tư vào năng lượng xanh ở Việt Nam. Dự kiến, để đạt được mục tiêu này, Việt Nam sẽ cần khoảng 135 tỷ USD đầu tư đến năm 2030 và thêm 500 tỷ USD trong giai đoạn 2030-2050.
Quy hoạch điện 8 cũng đặt mục tiêu thúc đẩy chuyển đổi năng lượng công bằng với tỷ lệ nguồn tái tạo lên đến 71,5% vào năm 2050 và giảm phát thải khí nhà kính xuống dưới 170 triệu tấn vào năm 2030. Ngân hàng Thế giới ước tính Việt Nam cần tổng cộng 368 tỷ USD đến năm 2040 để phát triển không phát thải ròng và chống biến đổi khí hậu.
Cơ hội với dòng vốn từ Vương quốc Anh
Việt Nam đang tích cực tìm kiếm nguồn vốn từ nước ngoài để thực hiện mục tiêu về khí hậu. Vào cuối tháng 8, Việt Nam đã duyệt kế hoạch thực hiện JETP, với sự nhấn mạnh vào chiến lược huy động nguồn lực nhằm thu hút sự hỗ trợ tài chính và chuyển giao công nghệ quốc tế để đẩy nhanh quá trình chuyển đổi xanh.
Trong khuôn khổ của JETP với Nhóm đối tác quốc tế, trong đó có Vương quốc Anh, ít nhất 15,5 tỷ USD sẽ được huy động trong 3 đến 5 năm tới thông qua việc kết hợp các công cụ tài chính phù hợp để thúc đẩy tăng trưởng nền kinh tế trung lập của Việt Nam. Với việc Hiệp định thương mại tự do giữa Vương quốc Anh và Việt Nam (UKVFTA) có hiệu lực từ đầu năm 2021, Việt Nam đang có cơ hội lớn để tăng cường quan hệ với Vương quốc Anh và thu về hàng tỷ USD cho hành trình chuyển đổi xanh của mình.
Trạm biến áp 500kV Vĩnh Tân tại Bình Thuận đóng vai trò quan trọng trong việc truyền tải nguồn năng lượng tái tạo cho tỉnh Ninh Thuận và Bình Thuận. Ảnh: Huy Hùng
Tham tán Thương mại Việt Nam tại Anh, ông Nguyễn Cảnh Cường, chia sẻ rằng doanh nghiệp Anh có lợi thế trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, bao gồm cả năng lượng gió, mặt trời, nông nghiệp bền vững, xử lý ô nhiễm môi trường và tài chính xanh. Các doanh nghiệp Anh cũng đang cố gắng tăng cường hợp tác theo định hình của Hội nghị thượng đỉnh năm 2020 về con đường kinh tế xanh của Việt Nam.
Chuyên gia Đại học Bradford Đào Đức Cường nhấn mạnh rằng tình hình hiện tại của Việt Nam tương tự như của Vương quốc Anh trong thập kỷ đầu tiên của thế kỷ 21. Do đó, đây là cơ hội quý giá để Việt Nam học hỏi và hợp tác với Vương quốc Anh trong lĩnh vực phát triển năng lượng sạch.
Một số nhà đầu tư, trong đó có các nhà đầu tư từ Anh, đang nỗ lực đầu tư vào thị trường năng lượng tái tạo của Việt Nam. Vào giữa tháng 5, British International Investment, tổ chức tài chính phát triển và nhà đầu tư tác động của Vương quốc Anh, đã thông báo kế hoạch đầu tư 15 triệu USD vào quỹ tập trung phát triển cơ sở hạ tầng chuyển đổi năng lượng cho Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam.
Cần cải cách mạnh mẽ
Việt Nam đứng thứ hai trong số các nền kinh tế đang phát triển về việc thu hút đầu tư quốc tế vào lĩnh vực năng lượng tái tạo, với 106,8 tỷ USD đăng ký đầu tư vào các dự án năng lượng tái tạo từ năm 2015 đến 2022, chiếm 32% tổng giá trị dự án. Tuy nhiên, cần những biện pháp cải cách quy mô lớn hơn và điều này đã được đề cập trong báo cáo của Hội nghị Thương mại và Phát triển Liên hợp quốc.
Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân đã chia sẻ tại Hội nghị Bộ trưởng Năng lượng APEC lần thứ 13 vào tháng 8 rằng Chính phủ Việt Nam luôn khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi cho các nhà đầu tư nước ngoài tham gia phát triển dự án năng lượng tái tạo tại Việt Nam, đồng thời tăng cường chuyển giao công nghệ tiết kiệm năng lượng.
Chuyên gia kinh tế cấp cao Võ Trí Thành nhấn mạnh rằng, với nguồn lực công còn hạn chế, điều quan trọng nhất đối với Việt Nam là tạo ra môi trường kinh doanh hấp dẫn để thu hút đầu tư. Trong lĩnh vực điện, ông Thành nhấn mạnh rằng minh bạch trong giá điện là yếu tố quan trọng để thu hút đầu tư.
Ông Thành cũng khuyến nghị rằng Việt Nam không nên quá mức trợ cấp cho các lĩnh vực tiêu thụ tài nguyên sơ cấp truyền thống như than, dầu khí, và thay vào đó nên sử dụng nguồn tài nguyên này để khuyến khích chuyển đổi năng lượng xanh. Ngoài ra, ông cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao chính sách để hỗ trợ nhóm những người thiệt thòi, như hộ nghèo, để họ có thể tiếp cận năng lượng sạch.
Bộ Công Thương đang tích cực xây dựng Hợp đồng mua bán điện trực tiếp (DPPA) nhằm thu hút đầu tư vào phát triển năng lượng tái tạo. Theo Quy hoạch điện 8, Việt Nam đã đặt mục tiêu tăng tỷ lệ sử dụng năng lượng tái tạo lên 30,9% – 39,2% của tổng nguồn năng lượng vào năm 2030 và 67,5% – 71,5% vào năm 2050./.
Mai Linh
