Phát huy vai trò đội ngũ trí thức trong đột phá phát triển khoa học, công nghệ, thúc đẩy chuyển đổi xanh và phát triển bền vững

Trong bối cảnh chuyển đổi xanh và phát triển bền vững đã trở thành xu thế không thể đảo ngược, Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22-12-2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đã mở ra một tầm nhìn mới, đặt khoa học và công nghệ vào vị trí “động cơ” trung tâm của tăng trưởng.

Trong tiến trình đó, đội ngũ trí thức, nhà khoa học trong hệ thống Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam có vai trò đặc biệt quan trọng, vừa là lực lượng nòng cốt sáng tạo tri thức, vừa là chủ thể tham gia hoạch định chính sách và chuyển giao những giải pháp đột phá cho chuyển đổi xanh và phát triển bền vững.

Phát triển khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số không chỉ là một định hướng mang tính chiến lược, mà đã trở thành yêu cầu nội tại của tiến trình phát triển đất nước. 

Nghị quyết số 57-NQ/TW khẳng định phát triển mạnh mẽ khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là đột phá chiến lược, tạo nền tảng vững chắc để thực hiện thành công chuyển đổi xanh, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững, nâng cao chất lượng cuộc sống của nhân dân, bảo đảm vững chắc độc lập, tự chủ, an ninh, an toàn quốc gia. 

Cùng với Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh, Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu, Kế hoạch hành động quốc gia về phát triển bền vững giai đoạn 2023–2030 và các chương trình về sử dụng năng lượng tiết kiệm, phát triển năng lượng tái tạo, kinh tế tuần hoàn, khung chính sách lớn của Đảng và Nhà nước đã coi ứng dụng và chuyển giao công nghệ xanh, công nghệ sạch là trụ cột cốt lõi để hiện thực hóa cam kết phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.

Trong bức tranh đó, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam là tổ chức chính trị – xã hội của đội ngũ trí thức khoa học và công nghệ, có chức năng tập hợp, đoàn kết trí thức trong và ngoài nước; làm cầu nối giữa các hội ngành, các tổ chức khoa học và công nghệ với các cơ quan Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc, các địa phương và cộng đồng doanh nghiệp. Đây là không gian quy tụ trí tuệ của hàng vạn nhà khoa học, chuyên gia với đa dạng ngành nghề, từ khoa học tự nhiên, kỹ thuật, công nghệ đến kinh tế, xã hội, môi trường, có khả năng tham gia sâu vào giải quyết những bài toán chiến lược của quốc gia, trong đó có chuyển đổi xanh và phát triển bền vững.

Những năm gần đây, đội ngũ trí thức trong hệ thống Liên hiệp Hội Việt Nam đã khẳng định vai trò qua nhiều hoạt động có chiều sâu. 

Ở phương diện tư vấn, phản biện và giám định xã hội, các hội ngành toàn quốc và Liên hiệp hội địa phương đã chủ trì và tham gia hàng nghìn nhiệm vụ liên quan tới chiến lược, quy hoạch, chương trình, đề án của Trung ương và địa phương. Từ vấn đề quy hoạch năng lượng, phát triển hạ tầng, đô thị, nông nghiệp, tài nguyên, môi trường đến các chương trình giảm nghèo, phát triển vùng sâu, vùng xa, nhiều ý kiến góp ý, khuyến nghị của các nhà khoa học đã được tiếp thu, chỉnh sửa, qua đó giúp hoàn thiện chính sách, hạn chế rủi ro, tiết kiệm nguồn lực, nâng cao hiệu quả đầu tư công và giảm thiểu tác động tiêu cực tới môi trường sinh thái. Không ít nhiệm vụ tư vấn, phản biện đã góp phần giúp Nhà nước tiết kiệm hàng trăm, thậm chí hàng nghìn tỷ đồng, nhưng quan trọng hơn là tạo ra những quyết sách vững vàng trên cơ sở luận cứ khoa học, tiếp cận dài hạn và bền vững.

Trên lĩnh vực nghiên cứu khoa học và triển khai công nghệ, các viện, trung tâm và tổ chức khoa học – công nghệ trực thuộc Liên hiệp Hội đã triển khai hàng trăm đề tài, dự án các cấp, gắn chặt nghiên cứu với yêu cầu thực tiễn của sản xuất và đời sống. 

Các mô hình nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp sinh thái, canh tác thông minh thích ứng biến đổi khí hậu, sử dụng phân hữu cơ, chế phẩm sinh học, mô hình chăn nuôi tuần hoàn, xử lý chất thải nông nghiệp gắn với phát triển năng lượng sinh khối; các giải pháp bảo vệ rừng, quản lý tài nguyên nước, ứng phó xâm nhập mặn, sạt lở bờ biển; những mô hình sinh kế bền vững cho đồng bào dân tộc thiểu số… là minh chứng sinh động cho việc khoa học và công nghệ đã đi vào những “địa chỉ” khó khăn nhất, nơi đòi hỏi các giải pháp vừa khoa học, vừa phù hợp điều kiện xã hội, văn hóa bản địa.

Các tổ chức khoa học và công nghệ trong hệ thống Liên hiệp Hội không chỉ góp phần vào tăng trưởng kinh tế mà còn trực tiếp tham gia thực hiện các mục tiêu xóa đói, giảm nghèo, nâng cao năng lực cộng đồng và bảo vệ môi trường. Hàng nghìn việc làm đã được tạo ra cho trí thức trẻ, chuyên gia kỹ thuật; hàng trăm dự án viện trợ quốc tế và dự án trong nước được triển khai, tập trung vào phát triển nông – lâm nghiệp bền vững, kinh tế biển, kinh tế rừng, sinh kế vùng khó khăn, thích ứng với biến đổi khí hậu. 

Cùng với đó, hệ thống các hội chuyên ngành, tạp chí, nhà xuất bản, báo, trang thông tin điện tử, kênh truyền thông của Liên hiệp Hội đã trở thành “cầu dẫn tri thức”, phổ biến rộng rãi các tiến bộ khoa học, kỹ thuật, nâng cao nhận thức của người dân về chuyển đổi xanh, tiêu dùng bền vững, sản xuất sạch hơn.

Hoạt động hợp tác quốc tế cũng là một điểm sáng. Thông qua việc tham gia các cơ chế đa phương và song phương về khoa học, công nghệ, kỹ thuật, đào tạo, phổ biến kiến thức, Liên hiệp Hội Việt Nam đã tăng cường vị thế của trí thức Việt Nam trên trường quốc tế, đồng thời mở rộng cơ hội thu hút nguồn lực tài chính, kỹ thuật, tri thức cho phát triển trong nước. Quan hệ với các tổ chức khu vực và quốc tế trong lĩnh vực khoa học, kỹ thuật, đổi mới sáng tạo đã giúp nhiều đề xuất, sáng kiến của các viện, trung tâm trực thuộc được tiếp cận các chương trình hỗ trợ, nâng cao năng lực, góp phần lan tỏa hình ảnh một Việt Nam chủ động, có trách nhiệm trong giải quyết các vấn đề toàn cầu.

Tuy nhiên, trước yêu cầu mới của chuyển đổi xanh và phát triển bền vững, vai trò của đội ngũ trí thức, nhà khoa học trong hệ thống Liên hiệp Hội Việt Nam càng được đặt ra với những nhiệm vụ cao hơn, khó hơn và nặng nề hơn. 

Trước hết, đó là nhiệm vụ tiếp tục tham gia tháo gỡ những điểm nghẽn về nhận thức, thể chế, hạ tầng và nguồn nhân lực. Thực hiện Nghị quyết 57 không chỉ là xây dựng thêm các dự án, chương trình, mà là quá trình đổi mới sâu sắc tư duy, xóa bỏ tâm lý bảo thủ, trì trệ, tâm lý “an phận”, “ngại đổi mới”, khắc phục quan niệm coi đầu tư cho khoa học, công nghệ, bảo vệ môi trường là chi phí, thay vì là đầu tư cho tương lai. 

Đội ngũ trí thức trong hệ thống Liên hiệp Hội phải thực sự là lực lượng tiên phong, có tiếng nói khoa học, khách quan, thuyết phục trong việc kiến nghị chính sách, bảo vệ những lựa chọn chiến lược dài hạn, kể cả khi những lựa chọn đó đòi hỏi sự điều chỉnh lợi ích ngắn hạn.

Song song với đó, các nhà khoa học cần đẩy mạnh nghiên cứu, phát triển và đề xuất các công nghệ, mô hình mới phục vụ chuyển đổi xanh và kinh tế tuần hoàn, từ công nghệ năng lượng tái tạo, lưu trữ năng lượng, công nghệ sinh học, vật liệu mới, đến các giải pháp số trong quản lý tài nguyên, quản trị carbon, giám sát phát thải. Liên hiệp Hội cần là nơi quy tụ, chọn lọc và giới thiệu những giải pháp, công nghệ xanh có tiềm năng đột phá, tham gia mạnh mẽ hơn vào quá trình tư vấn cho các chương trình đầu tư công, quy hoạch đô thị, khu công nghiệp, hạ tầng năng lượng, hạ tầng số theo hướng xanh, thông minh và bền vững.

Một trách nhiệm quan trọng nữa là góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu của kỷ nguyên mới. 

Thực hiện Nghị quyết 57, đội ngũ trí thức trong hệ thống Liên hiệp Hội không chỉ trực tiếp tham gia giảng dạy, đào tạo, bồi dưỡng, mà còn chia sẻ kinh nghiệm, đồng hành với thế hệ trẻ thông qua các hoạt động hướng nghiệp, khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, các cuộc thi sáng tạo kỹ thuật, giải thưởng khoa học, diễn đàn đối thoại giữa nhà khoa học với sinh viên, doanh nghiệp, nhà quản lý. Bằng uy tín chuyên môn và trải nghiệm thực tiễn, các nhà khoa học có thể truyền cảm hứng, nuôi dưỡng khát vọng nghiên cứu, sáng tạo, dấn thân cho khoa học và cho mục tiêu phát triển xanh, phát triển bền vững.

Trong bối cảnh chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ trên mọi lĩnh vực, đội ngũ trí thức, nhà khoa học trong hệ thống Liên hiệp Hội Việt Nam cũng cần đi đầu trong việc ứng dụng các công nghệ số, từ trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, Internet vạn vật đến các nền tảng số mở vào quản lý khoa học, kết nối mạng lưới chuyên gia, chia sẻ tri thức, minh bạch hóa thông tin khoa học, đồng thời hỗ trợ các bộ, ngành, địa phương xây dựng hệ thống dữ liệu phục vụ hoạch định chính sách chuyển đổi xanh. Hợp tác quốc tế sâu rộng, chủ động tham gia các mạng lưới nghiên cứu xanh toàn cầu, chương trình liên kết đào tạo, chuyển giao công nghệ với các tổ chức quốc tế, các nước phát triển sẽ tạo thêm “đòn bẩy” để tri thức Việt Nam hội nhập và đóng góp tích cực hơn cho cộng đồng quốc tế.

Để những đóng góp đó phát huy hiệu quả, cần sự vào cuộc quyết liệt, đồng bộ của cả hệ thống chính trị, sự phối hợp chặt chẽ giữa các Bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp, các tổ chức khoa học – công nghệ và bản thân đội ngũ trí thức. Phát huy vai trò và động lực của khoa học, công nghệ trong thực hiện chuyển đổi xanh không chỉ là nhiệm vụ chuyên môn của ngành khoa học và công nghệ, mà là sự nghiệp chung của toàn dân tộc. Khi đội ngũ trí thức, nhà khoa học trong hệ thống Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam được tạo điều kiện phát huy đầy đủ năng lực, bản lĩnh và tâm huyết, Nghị quyết 57 sẽ đi vào cuộc sống bằng những kết quả cụ thể, thiết thực; con đường đi tới một Việt Nam phát triển nhanh, xanh, thông minh, tự cường và thịnh vượng vào giữa thế kỷ XXI sẽ được rút ngắn bằng chính sức mạnh của tri thức và sáng tạo Việt Nam.

Trung tâm Truyền thông KH&CN

Nguồn: https://mst.gov.vn/phat-huy-vai-tro-doi-ngu-tri-thuc-trong-dot-pha-phat-trien-khoa-hoc-cong-nghe-thuc-day-chuyen-doi-xanh-va-phat-trien-ben-vung-197251210184830331.htm