Thủ phủ chanh leo trước bài toán bền vững: [Bài 1] Lấy lại nhịp ổn định

GIA LAI Tây Nguyên đang trở thành 'thủ phủ' chanh leo của cả nước, trong đó Gia Lai giữ vai trò trung tâm với diện tích lớn nhất, đóng góp quan trọng cho thị trường xuất khẩu.

Những "ngã rẽ" ở vùng chanh leo chủ lực

Trong ngành rau quả Việt Nam, chanh leo đang dần khẳng định vị thế là một trong những cây trồng hàng hóa có tốc độ tăng trưởng nhanh và tiềm năng xuất khẩu lớn. Với lợi thế về điều kiện tự nhiên, khí hậu và thổ nhưỡng, khu vực Tây Nguyên hiện đã trở thành “thủ phủ” chanh leo của cả nước, chiếm hơn 88% tổng diện tích canh tác. Trong đó tỉnh Gia Lai nổi lên là vùng sản xuất lớn nhất, trung tâm của chuỗi giá trị chanh leo từ cây giống, sản xuất, chế biến và xuất khẩu.

Chanh leo đang được trồng rất nhiều ở khu vực Tây Nguyên. Ảnh: Tuấn Anh.

Tính đến năm 2024, diện tích chanh leo của cả nước đạt hơn 12.600ha, sản lượng gần 180.000 tấn, đưa Việt Nam vào nhóm 10 quốc gia cung cấp chanh leo lớn nhất thế giới. Tây Nguyên giữ vai trò áp đảo trong cơ cấu sản xuất với hơn 11.100ha, phân bố chủ yếu tại Gia Lai, Đắk Lắk, Lâm Đồng và Quảng Ngãi.

So với nhiều loại cây ăn quả khác, chanh leo có ưu thế nổi bật như thời gian sinh trưởng ngắn (4 - 5 tháng cho thu hoạch), thu trái quanh năm, dễ thu hoạch, vận chuyển và phù hợp với lao động nông thôn. Đặc biệt, điều kiện khí hậu cao nguyên mát mẻ, biên độ nhiệt ngày - đêm lớn giúp chanh leo Tây Nguyên có chất lượng ổn định, tỷ lệ dịch quả cao, rất phù hợp cho chế biến và xuất khẩu.

Trong giai đoạn từ sau năm 2015, cùng với sự mở rộng thị trường quốc tế và sự tham gia của các doanh nghiệp lớn, diện tích chanh leo tại Tây Nguyên tăng nhanh, từng bước hình thành vùng nguyên liệu quy mô lớn, hướng đến sản xuất hàng hóa.

Được xem là “đầu tàu” của ngành hàng chanh leo, tỉnh Gia Lai hiện có diện tích lớn nhất cả nước. Đến nay, diện tích chanh leo của Gia Lai ước đạt khoảng 5.650ha, tăng gần 19 lần so với năm 2015. Năng suất bình quân đạt khoảng hơn 430 tạ/ha, cao gần gấp đôi mức bình quân cả nước. Sản lượng ước đạt hơn 213.000 tấn, chiếm tỷ trọng rất lớn trong tổng sản lượng chanh leo quốc gia.

Cây chanh leo được trồng thử nghiệm ở Gia Lai từ năm 2012. Ảnh: Tuấn Anh.

Trước đó, cây chanh leo được đưa vào trồng thử nghiệm ở Gia Lai từ khoảng năm 2012, ban đầu chủ yếu ở quy mô nhỏ lẻ. Đến năm 2017, khi giá chanh leo liên tục tăng cao, diện tích toàn tỉnh đã vượt 2.900ha.

Sau giai đoạn phát triển “nóng” dẫn đến cung vợt cầu, rớt giá vào năm 2018, tỉnh Gia Lai từng bước cơ cấu lại ngành hàng chanh leo, tập trung thu hút doanh nghiệp đầu tư, xây dựng nhà máy chế biến và tổ chức lại sản xuất theo hướng liên kết chuỗi.

Đến năm 2023, chanh leo ở Gia Lai một lần nữa rơi vào khủng hoảng. Khi đó, với sự xuất hiện của các nhà máy, cơn sốt trồng chanh leo diễn ra khắp nơi. Dọc các con đường ở Gia Lai, không khó để bắt gặp những vườn chanh leo xanh mướt, quả sai trĩu cành. Đâu đâu người dân cũng bàn tán về chanh leo như một loại cây “thần kỳ” cho thu nhập cao, có thể xây nhà, mua xe chỉ sau vài vụ thu hoạch. Có thời điểm, chanh dây còn “vượt mặt” cả những cây trồng chủ lực đã làm nên thương hiệu của Tây Nguyên như cà phê, hồ tiêu.

Chính sức hút lớn này đã khiến ngành nông nghiệp tỉnh Gia Lai đặt nhiều kỳ vọng, mạnh dạn đề ra mục tiêu đến năm 2025 sẽ nâng diện tích chanh leo toàn tỉnh lên hơn 25.000ha.

Có thời điểm diện tích chanh leo tăng trưởng nóng ở Gia Lai. Ảnh: Tuấn Anh.

Thế nhưng chỉ sau vài tháng ngắn ngủi, chanh leo bất ngờ “tụt dốc không phanh”, giá từ 17.000 đồng/kg lao xuống chỉ còn 3.000 - 5.000 đồng/kg khiến ngành hàng này mất phương hướng. Trước cú sốc đó, nhiều hộ dân buộc phải chặt bỏ vườn chanh leo, quay lại trồng cà phê, hồ tiêu.

Sau gần 2 năm đầy biến động, ngành hàng chanh leo đã dần lấy lại nhịp ổn định. Giá bán hiện duy trì ở mức cao và điều quan trọng hơn cả là người dân không còn mạo hiểm trồng ồ ạt như trước. Thay vào đó, chanh dây được đưa vào trồng xen trong các vườn cà phê, hồ tiêu nhằm giảm rủi ro, giúp sản xuất bền vững hơn.

Dư địa còn rộng mở

Một trong những dấu ấn của ngành hàng chanh leo ở Gia Lai những năm vừa qua là sự tham gia ngày càng sâu của các doanh nghiệp vào chuỗi giá trị. Trên địa bàn hiện có nhiều nhà máy chế biến hiện đại với tổng công suất hơn 74.000 tấn sản phẩm mỗi năm. Tiêu biểu như Nhà máy chế biến trái cây Quicornac (Công ty DIVAFRUIT S.A) với công suất khoảng 15.000 tấn/năm; nhà máy chế biến rau quả của Công ty cổ phần Thực phẩm xuất khẩu Đồng Giao (chi nhánh Gia Lai) công suất 52.000 tấn/năm; nhà máy chế biến chanh leo của Công ty cổ phần Nafoods Tây Nguyên với công suất 7.200 tấn/năm. Các nhà máy không chỉ tiêu thụ sản phẩm mà còn liên kết với người dân trong chuyển giao kỹ thuật, xây dựng vùng nguyên liệu đạt chuẩn xuất khẩu.

Chanh leo vẫn còn rất nhiều dư địa phát triển ở Tây Nguyên. Ảnh: Tuấn Anh.

Thông qua các mô hình liên kết, nhiều vùng trồng chanh leo tại Gia Lai đã áp dụng tưới tiết kiệm, thực hành nông nghiệp tốt (GAP), quản lý sức khỏe cây trồng tổng hợp (IPHM) và từng bước hoàn thiện hồ sơ mã số vùng trồng. Đến nay, tỉnh Gia Lai đã được cấp hàng chục mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói chanh leo phục vụ xuất khẩu chính ngạch sang các thị trường khó tính như EU, Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia.

Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường Gia Lai, hiện giá chanh leo (chanh múc) trên địa bàn đã có tín hiệu tăng trở lại, dao động khoảng 19.000 - 20.000 đồng/kg. Giá tăng cao đang mở ra cơ hội cho nông dân khi thị trường phục hồi, nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro biến động giá. Trong khi đó, giá chanh leo xuất khẩu loại 1 (chanh xuất đi Châu Âu) hiện đã tăng lên khoảng 52.000 đồng/kg.

Tín hiệu này cho thấy ngành hàng chanh leo cần được cơ cấu lại theo hướng lấy thị trường làm trung tâm, tập trung nâng cao chất lượng để điều chỉnh sản xuất và phát triển những sản phẩm mà thị trường thực sự có nhu cầu. Muốn vậy, doanh nghiệp, HTX và người dân cần tăng cường liên kết sản xuất, tuân thủ quy trình chung, áp dụng tiêu chuẩn GAP, đáp ứng yêu cầu an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc và nhu cầu thị trường, hướng tới chuỗi giá trị chanh leo bền vững.

Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Gia Lai, chanh leo trên địa bàn hiện được tiêu thụ dưới nhiều hình thức từ quả tươi, dịch quả cấp đông, nước ép cô đặc đến sản phẩm chế biến sâu. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu làm suy giảm nguồn cung tại Nam Mỹ - khu vực sản xuất chanh leo lớn nhất thế giới, chanh leo Việt Nam nói chung và Gia Lai nói riêng đang đứng trước cơ hội mở rộng thị phần.

Ngày 12/12, Báo Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, Sở Nông nghiệp và Môi trường Gia Lai tổ chức Diễn đàn “Phát triển ngành hàng chanh leo bền vững theo chuỗi liên kết”.

Diễn đàn nhằm đánh giá toàn diện thực trạng sản xuất, chế biến, tiêu thụ và xuất khẩu chanh leo của Việt Nam, đồng thời thảo luận những khó khăn, thách thức như biến đổi khí hậu, dịch bệnh, sản xuất manh mún, hạn chế trong chế biến – bảo quản... Trên cơ sở đó, đề xuất các giải pháp phát triển vùng nguyên liệu đạt chuẩn, ứng dụng khoa học công nghệ, mở rộng thị trường và xây dựng thương hiệu chanh leo Việt Nam theo hướng bền vững.

Kính mời quý độc giả quan tâm tham dự trực tuyến Diễn đàn tại đường link: https://zoom.us/j/99827748852?pwd=4a3BqsLZIIJB2iq9aRolaaU4k49yY8.1

ID cuộc họp: 998 2774 8852 Mật mã: CL1212

Hoặc heo dõi trực tiếp Diễn đàn tại Báo điện tử: nongnghiepmoitruong.vn

Nguồn: https://nongnghiepmoitruong.vn/thu-phu-chanh-leo-truoc-bai-toan-ben-vung-bai-1-lay-lai-nhip-on-dinh-d788203.html