Bölüm 3: Muhteşem uyumun ardından gelen sessizlik

Tuyen Quang'daki etnik azınlıkların rengarenk uyumu arasında hâlâ sessizlikler ve birçok endişe var. Bunlar, kimliğin kaybolması, etnik grupların yok olması, kötü gelenekler nedeniyle kimliğin aşınması ve gençliğin ilgisizliği. Halefleri olmayan bu paha biçilmez miras birçok tehlikeyle karşı karşıya...

2023 yılının başlarında, halk sanatçısı Luong Long Van'ın 95 yaşında vefat etmesiyle gelen üzücü haber, Tuyen Quang'daki Tay topluluğunda büyük bir boşluk yarattı. Bay Van, Tay Nom alfabesine kendini adamış ve bu konuda uzman kalan az sayıdaki sanatçıdan biri. Yorulmadan çeviriler yaptı, derlemeler yaptı ve dersler verdi. 100'den fazla antik kitaba sahip olan Van, ibadet ritüelleri, dualar, öğütler, halk ilaçları gibi konularda onlarca kitap çevirdi ve kaydetti.

Yayımlanan kitaplar arasında "Van Quan Lang Tuyen Quang ", "Nom-Tay alfabesiyle yazılmış bazı antik Then sarayları" yer almaktadır. 410 sayfalık "Van Quan Lang Tuyen Quang" adlı kitap, Tuyen Quang eyaletinin ilk köyü olan Van Quan şarkıcılığı üzerine uzmanlaşmış bir belgedir. Araştırma çalışması 2019 yılında Tan Trao Ödülü'ne layık görülmüştür.

Halk sanatçısı Luong Long Van (solda) hayattayken birçok öğrenci tarafından aranıyordu.

An Tuong semtindeki Yen Phu köyündeki yaşlı adamın küçük evi, eskiden birçok insanın gelip ders aldığı bir yerdi, ancak şimdi öğretmen kayıp ve geride kaybolan "yaşayan bir hazine" için bitmek bilmeyen pişmanlıklar bırakıyor. Sadece Bay Luong Long Van gibi "yaşayan hazinelerin" vefatı değil, aynı zamanda değerli maddi belgeler de yavaş yavaş yok oluyor.

Geçmişte, Dao ve Tay halklarına ait birçok antik kitap vardı ve bunlar genellikle şamanlar, saygın kişiler ve klan liderleri tarafından saklanıyordu. Zamanla, antik kitapların ve halk ibadet resimlerinin kaynağı kaybolma ve ciddi şekilde yok olma tehlikesiyle karşı karşıya.

Yüzlerce yıllık kitaplar ve kaybolma korkusu.

- Bu yıl kaçıncı sınıftasın?

- Yemek yedin mi?

Bu, Yen Son komününe bağlı Hon Lau köyünde yaşayan bir Dao büyükbabası ve torunu arasında geçen kısa bir sohbet. "Büyükbaba tavuk hakkında soru soruyor, torun ördek hakkında cevap veriyor" durumu iki nesil arasında oldukça yaygın. Yen Son komününe bağlı Hon Lau köyünün muhtarı Bay Ly Van Thanh, yaşlıların genellikle Dao dilinde iletişim kurmayı tercih ettiğini, küçük çocukların ise sadece biraz anladığını, bazılarının konuşamadığını, bu nedenle "senkronizasyon eksikliği" durumunun normal olduğunu söyledi.

Değerli Zanaatkar Ma Van Duc, mevcut entegrasyon ve kalkınma trendinde Tay, Dao, Nung, Cao Lan, Mong gibi birçok ailenin gençlerinin sadece ortak dili konuşabildiğini, hatta bazılarının bildiğini ama iletişim kurmaktan korktuğunu, bu nedenle etnik dilin giderek kaybolduğunu belirtti.

Değerli sanatçı Ma Van Duc, Then'i genç nesillere aktif olarak öğretiyor

Kendi yazı sistemine sahip bir etnik grup olan Dao halkı için bu düşüş daha da acil. Tan Quang komünündeki zanaatkâr Trieu Chan Loang, kadim kitapları, duaları ve reşit olma törenlerini sessizce muhafaza ediyor. Ancak genç nesil, bunları kullanışsız bularak giderek kayıtsızlaşıyor. "Mesleği kimse devralmazsa, gelecekte dua kitaplarını kim okuyacak ve atalarının törenlerini kim gerçekleştirecek?" diye iç çekti Bay Loang, kültürleri için hiçbir halef bulamama riskiyle sessizce yüzleşen sayısız zanaatkâr adına konuşuyormuş gibi.

Bu kayıtsızlığın sebepsiz olmadığını biliyoruz. Chiem Hoa komünü, Dong Huong köyünden Bayan Ha Thi Xuyen, "Gençler artık TikTok ve Facebook'ta gezinmeyi seviyor. Geleneksel kostümler yerine kot pantolon ve tişört giyiyor, etnik diller yerine Kinh konuşuyor ve kendi halk şarkıları yerine CD'lerden dans şarkıları söylüyorlar." diye itiraf etti. Zanaatkârların ve köy ileri gelenlerinin iç çekişleri, ulusal kimliğin yalnızca bir anı olabileceği bir geleceğe dair acil bir uyarı niteliğinde.

Kostümler kültürün vazgeçilmez bir parçasıdır. Genç nesiller ve genel izleyiciler, performans versiyonunu orijinaliyle karıştırabilir ve bu da doğru kültürel bilgiyi bulanıklaştırabilir.

Sadece dil değil, geleneksel kostümler de yerini rahatlık ve sadeliğe bırakıyor. Geçmişte Tay, Nung ve Mong gibi etnik azınlıklar günlük aktivitelerinde güçlü ulusal kültürel kimlik taşıyan kostümleri gururla giyerken, şimdi özellikle erkekler ve gençler nadiren ulusal kostümler giyiyor. Bir zamanlar güçlü bir topluluk izi taşıyan görsel miras, giderek festivallere itiliyor, hatta modernleştiriliyor, ticarileştiriliyor ve kendine özgü standartlarını yitiriyor.

Geleneksel kıyafetlerin çocukluktan itibaren giyilmesi, ulusal kimliği koruma bilincini ve sevgisini beslemenin bir yoludur.

Nhu Han komününe bağlı Doan Ket köyünde yaşayan Hoang Ngoc Hoan, Ninh Thi Ha ve Nguyen Van Tien adlı gençlerden oluşan bir grubun hikayesi bunun canlı bir kanıtıdır. Cao Lan kültürüne duydukları sevgiyle birlikte "Ban San chay" adlı TikTok kanalını kurdular.

Kanal, bir yıldan kısa bir sürede 75 bin takipçiye ulaştı ve Cao Lan halkının kültürünü, geleneklerini, yazılarını ve dilini canlı bir şekilde tanıtan birçok video milyonlarca izlenmeye ulaştı. Proje, etnik gruplarının kültürünü daha da yaygınlaştırmayı vaat ediyor. Ancak bir yıldan kısa bir süre sonra Ninh Thi Ha, Hanoi'deki bir şirkette işçi olarak çalışmak üzere gruptan ayrılmak zorunda kaldı.

Geçim sıkıntısı, genç kızı tutkusunu bir kenara bırakıp daha istikrarlı bir gelir kaynağı aramaya itmiş, tutkuyla bağlı olduğu projesinde bir boşluk ve pişmanlık bırakmıştır.

Videoyu Tiktoker Hoang Ngoc Hoan oluşturdu.

Benzer şekilde, genç sanatçı Chu Van Thach'ın yolculuğu da olağanüstü bir yetenek ve çabanın öyküsüdür. 12 telli Tinh çalgısını yavaş yavaş büyük sahneye taşıdı ve 2020'de Vietnam'daki 2. Ulusal Etnik Azınlıklar Kongresi'nde övgü topladı. Chu Van Thach, son olarak Hanoi'de düzenlenen Ulusal Enstrüman Solo Festivali'nde Gümüş Ödül'ü de kazandı.

Bay Thach, sadece performans sergilemekle kalmıyor, aynı zamanda "Dan tinh Chu Thach" (temelden ileri seviyeye Tinh lavta eğitimi) ve "Chu Thach Official" (performansları yayınlama) adlı iki YouTube kanalı aracılığıyla Then'e aktif olarak şarkı söyleme ve Tinh lavta dersleri veriyor. Ayrıca, uzakta yaşayan Then'e şarkı söyleme ve Tinh lavta tutkunlarına çevrimiçi ders vermek için Facebook ve Zoom'u kullanarak doğrudan ders veriyor.

Zanaatkar Chu Thach, Tay kültürünü yayma konusunda tutkuludur.

Ancak, yeteneğine ve coşkusuna rağmen, Chu Van Thach, diğer birçok genç gibi, geçimini sağlamanın baskısıyla karşı karşıya. Hayatını güvence altına almak için tamircilikten tarım makineleri montajına kadar birçok farklı işte çalışmak zorunda. İşin koşuşturmacası nedeniyle tutkusuna ayırdığı zamanın önemli ölçüde azaldığı zamanlar olduğunu da paylaşıyor.

Ninh Thi Ha ve Chu Van Thach'ın hikâyeleri yalnızca kendilerine ait değil, aynı zamanda ulusal kültürel kimliği gece gündüz koruyup geliştiren birçok genç zanaatkârın hikâyesidir. Mirası her yere taşımak için bilgi, coşku ve modern teknolojiye uyum sağlama yeteneğine sahiptirler. Ancak, mesleklerinden ve tutkularından geçimlerini sağlayabilmeleri için uygun koşullar yaratacak destek mekanizmaları ve politikalar olmadan, geçim sıkıntısı her zaman büyük bir engel olacaktır.

Modern yaşam temposuna rağmen, Tuyen köylerinde, modern kiremit çatılı, sağlam yapılı evlerin giderek yaygınlaşması, geleneksel mimari mekanları giderek daha fazla dışlıyor. Bu değişim sadece konut sorunu değil, aynı zamanda toplum yaşamında giderek büyüyen kültürel uçurumla ilgili bir endişe de.

Tuyen Quang köylerine doğru kıvrılan yollar boyunca, sağlam ahşap kazıklı evlerin görüntüsü yavaş yavaş bir anıya dönüşüyor. Chiem Hoa komünü, Dong Huong köyünden Bay Ma Van Vinh, "Geçmişte, Chiem Hoa, Kien Dai, Minh Quang'dan Thuong Lam'a giderken, her yerde sabah sisinde, palmiye tepelerinin ardında belli belirsiz gizlenmiş kazıklı evler görebilirdiniz. O manzara huzurlu ve güzeldi. Şimdi ise sadece birkaç ev var, belki de yıkılmak üzereler. Titreyen sobaların yerini gazlı ve elektrikli sobalar aldı." diye hatırladığında nostaljik bir his kaplıyor kendini. Bay Vinh'in sözleri yalnızca bir bireyin nostaljisi değil, aynı zamanda tüm bir neslin kaygısı.

Tuyen Quang'daki birçok Tay köyünde, geleneksel kazık evlerin yerini yavaş yavaş modern evler alıyor.

Tay halkının kazık evler ve Moğol halkının sıkıştırılmış toprak evleri gibi geleneksel kültürel alanlar da giderek küçülüyor ve yok oluyor. Na Hang komünündeki Ngoi Ne'de yaşayan Bayan Nguyen Thi Cam (95 yaşında), kahkahalarla dolu gençliğini şöyle hatırlıyor: "Geçmişte kazık evler hem ailenin yaşam ve aktivite alanı hem de tüm toplumun kültürel faaliyetleri için çok büyüktü.

Odalar, günümüzdeki gibi tül perdelerle değil, sembolik olarak siyah çivit mavisi perdelerle ayrılmıştı. Battaniyeler ve yastıklar, yerli halk tarafından dokunan brokar kumaşlardandı. Artık evler modern, bu yüzden kültürel etkinlikler için alan kalmadı; brokar battaniyeler yavaş yavaş yerini yenilerine bırakıyor.

Tuyen Quang halk kültürü araştırmacısı Nguyen Phi Khanh da şu yorumu yaptı: "Geleneksel kazıklı evlerin ve sıkıştırılmış toprak evlerin kademeli olarak ortadan kalkması, yalnızca bir mimari türün kaybı değil, aynı zamanda toplumsal kültürel faaliyetler için bir alanın da kaybıdır. Bu durum, ritüellerin ve halk şarkılarının öğretimi ve uygulamasında bir bozulmaya yol açmaktadır.

Bu nedenle, geleneksel evlerin korunmasını destekleyecek ve teşvik edecek, aynı zamanda modern yaşama uygun unsurları da içerecek politikalara ve mekanizmalara ihtiyaç var."

Moğol toplumunun yaşamında, "eş çekme" geleneği, çiftlerin samimi duygularını ifade eden ve kadınların niteliklerini yücelten benzersiz bir kültürel özelliktir. Ancak, orijinal değerler tam olarak korunmadığında, bu gelenek kolayca yasadışı bir davranışa dönüşebilir.

Bunun açık bir örneği, 2022 yılında Meo Vac komününe bağlı Pa Vi Ha köyünde meydana gelen olaydır. 2006 doğumlu GMC, genç bir kızı zorla karısı yapmak için "karı çekme" geleneğinden faydalandı. Mağdurun feryatlarına ve yalvarışlarına rağmen C., itirazlarına rağmen onu zorla götürmeye çalıştı. Ancak komün polisi olay yerine ulaştığında yasadışı eylem durduruldu. Bu olay, etik konusunda bir uyarı niteliğinde olmakla kalmayıp, aynı zamanda gelenekler çerçevesinde insan haklarının nasıl korunacağı konusunda da hukuki soruları gündeme getiriyor.

"Karı çekme", Moğol halkına özgü bir evlenme teklifi ritüelidir. Yasadışı bir eyleme dönüşmemesi için doğru anlaşılması ve uygulanması gerekir.

Sadece Mong için değil, Dao için de Cap Sac töreni yanlış anlaşıldığında sonuçları ortaya koyuyor. Bay Trieu Duc Thanh (Ha Giang 2 mahallesi) endişeleniyor: "Cap Sac töreni, bir oğulun toplumdaki olgunluğunun dönüm noktasını, atalarına ibadet etme, köy ve aile işlerine katılma yeterliliğini simgeliyor. Ancak bu, fiziksel, zihinsel veya yasal açıdan olgunluk anlamına gelmiyor. Ne yazık ki, Cap Sac töreninde olgunluk konusunda yanlış anlaşılmaların yaşandığı yerler var; bu da erken evliliklere, okul terklerine ve tüm bir neslin geleceğini etkilemeye yol açıyor."

Yürek burkan gerçek, Cao Bo komünündeki Lung Tao köyünden D.VB adlı bir çocuğun hikayesidir. D.VB, 10 yaşındayken Cap sac törenini yapmış ve 14 yaşında aynı köyden bir kızla "yerleşmiş". 18 yaşına geldiğinde D.VB iki küçük çocuğun babasıydı. Bu genç evlilik hızla dağıldı. Lung Tao köy muhtarı Dang Van Quang, "D.VB'nin ailesi, komünün yoksul ailelerinden biri. İstikrarsız iş, bekar babanın geçim yükünü daha da ağırlaştırıyor." dedi.

Nüfusun %100'ünün Dao olduğu Tan Quang komününe bağlı Nam An köyünde, geleneksel ritüeller hâlâ sürdürülüyor, ancak aynı zamanda birçok "köklü" kötü gelenek de barındırıyor. Zanaatkar Trieu Chan Loang şöyle diyor: "Cap sac töreni 3 gün 3 gece sürüyor ve 5 domuz (domuz başı 80-100 kg) kesiliyor. Kümes hayvanları, şarap, pirinç ve 5 şaman için ücretler de cabası... Toplam maliyet yaklaşık 50 milyon VND, hatta daha fazla. Cap sac törenini organize edemeyen yoksul aileler için, oğulları topluluk içinde ömür boyu "çocuk" olarak kabul edilecek.

Dao halkının düğün töreninde ağır bir çeyizle birlikte ekonomik yük hâlâ devam ediyor: 55 eski gümüş sikke (yaklaşık 55 milyon VND), 100 kg pirinç, 100 kg şarap ve 100 kg et. Düğün, çok sayıda hayvanın kesilmesiyle 3 gün 3 gece sürüyor. Bay Loang üzüntüyle şöyle diyor: "Para olmadan evlenemezsiniz, birçok kişi eşinin ailesiyle yaşamak zorunda kalıyor. Birçok çift düğünlerini ertelemek veya düğünden sonra borca girmek zorunda kalıyor."

Dong Van Taş Platosu'nda birçok Mong cenaze töreni kötü bir gelenek haline gelmiş ve modern yaşamda birçok olumsuz sonuca yol açmıştır. 2024 yılında, Bay VMCh'nin ailesi, Meo Vac komünü 1 numaralı köyde, annelerinin cenazesini geleneklerine göre düzenlemeye devam etmiştir: günlerce süren cenaze töreni, yaklaşık 10 inek ve çok sayıda domuz kesmiş, cenazeyi evin ortasındaki tahta bir sedyeye koymuş, hemen mumyalamamış, çevreyi kirleten "pirinçle besleme" töreni ve diğer manevi ritüelleri gerçekleştirmiştir. Ekonomik zorluklara rağmen, Bay Ch. "borcu" ödemek için yüklü miktarda cenaze masrafı üstlenmiş ve bu da ailenin yoksulluğa düşmesine neden olmuştur.

Ölülerin tabutlara konulmaması ve cesetlerin ortaya çıkarılması Dong Van Taş Platosu'ndaki Mong halkı için acı verici bir sorundur.

Yukarıdaki öyküler, derin kültürel değerler içermesine rağmen, geleneksel geleneklerin, geleceğe engel oluşturmayacak şekilde, modern yaşama uyacak şekilde yeniden incelenmesi, seçilmesi ve uyarlanması gerektiğini göstermektedir.

Tuyen Quang'da üzücü bir gerçek var: Tong ve Thuy adlı iki etnik grubun yavaş yavaş yok olması. Bu iki topluluk, küçük olmalarına rağmen eşsiz kültürel hazinelere sahip. Her biri 100 kişiden az nüfusa sahip oldukları için, Vietnam'ın kültür haritasından "kaybolma" riskiyle karşı karşıyalar.

Şarkı insanlarının ev stili.

Tong etnik grubunun yaşadığı Trung Son komününe bağlı Dong Moc köyünde, toplulukta saygın bir isim olan Bay Thach Van Tuc, üzüntüsünü şu sözlerle dile getirdi: "Kendimize özgü kıyafetlerimiz, geleneklerimiz ve dilimiz var. Ancak zamanla bunlar yavaş yavaş yok oldu. Şu anda, vatandaş kimlik kartına göre tüm belgelerde Pa Then etnik grubuna ait olduğumuz yazıyor."

Tuyen Quang'daki Thuy etnik grubu, kültür araştırmacılarını daha da endişelendiriyor. Hong Quang komünündeki Thuong Minh köyü, yükselen kayalık dağlarla çevrili bir vadide, Thuy halkının yaşadığı bu S şeklindeki toprak şeridindeki tek yer. 21 hane ve yaklaşık 100 kişilik bir nüfusa sahip olan Thuy etnik grubunun şu anda üç ana klanı bulunuyor: Ly, Mung ve Ban.

Minh Quang Komünü Halk Komitesi Başkanı Yoldaş Chau Thi Khuyen şunları söyledi: "Eyalette yaşayan bir Thuy etnik grubu var, ancak bu grup kayıt altına alınmamış, tanınmıyor ve yasal olarak sistemin dışında kalıyor. Bu da halkın haklarını etkiliyor. Bu nedenle hükümet, halkın haklarını güvence altına almak için Thuy topluluğunu Pa Then etnik grubuna katılmaya teşvik etti."

Thuy etnik grubu, sivil haklarını güvence altına almak için Pa Then etnik grubuyla birleşmiş olsa da, yaşlılar için, 81 yaşındaki Bay Mung Van Khao, köklerini kaybetmenin acısını yaşıyor: "Artık her Thuy'un kimlik kartında Pa Then etnik grubunun adı var. Gelecek nesiller artık Thuy etnik grubuna ait olduklarını bilmeyecek. Thuy etnik grubunun dilini artık sadece benim gibi yaşlılar biliyor ve tüm köyün sadece üç takım kostümü var. Bu, teselli edilemez bir üzüntü."

Thuong Minh'deki Thuy etnik grubu şu anda yalnızca 3 takım geleneksel kıyafet koruyor.

Bir etnik grubun "kaybolması" yalnızca bir topluluğun kaybı değil, aynı zamanda ülkenin kültürel mirasının değerli bir parçasının da kaybıdır. Bu nedenle, özellikle yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan etnik azınlıkların kültürel değerlerini korumak ve geliştirmek için daha kapsamlı ve zamanında politikalara ihtiyaç vardır.

Seslendiren: Hoang Bach - Hoang Anh - Giang Lam - Bien Luan
Thu Phuong - Bich Ngoc

Bölüm 1: Tuyen Quang etnik gruplarının hazinesinin açılması

Bölüm 2: Mirasın aktarılması

Kaynak: https://baotuyenquang.com.vn/van-hoa/202508/ky-3-khoang-lang-sau-ban-hoa-am-ruc-ro-e7f10b1/