Tuyen Quang eyaletindeki etnik azınlıkların canlı senfonisinin ortasında, hâlâ sessizlik anları ve birçok endişe mevcut. Bunlar arasında kültürel kimliğin aşınması, etnik grupların yok olması, kültürel mirası tüketen eski gelenekler ve genç neslin ilgisizliğiyle ilgili kaygılar yer alıyor. Haleflerin yokluğu, paha biçilmez mirasın sayısız tehditle karşı karşıya kalması anlamına geliyor… |
2023 yılının başlarında, halk sanatçısı Luong Long Van'ın 95 yaşında vefat ettiği haberi, Tuyen Quang eyaletindeki Tay topluluğunda büyük bir boşluk bıraktı. Bay Van, Tay Nôm yazısına hakim ve kendini bu alana adamış çok az sayıdaki zanaatkardan biriydi. Yorulmadan, aralıksız olarak bu yazıyı tercüme etti, derledi ve öğretti. 100'den fazla eski kitaba sahipti ve ibadet ritüelleri, dualar, öğütler, halk ilaçları ve daha birçok konuda onlarca kitabı tercüme edip yazıya dökmüştü.
Yayınlanmış kitaplar arasında " Tuyen Quang Köylerinde Van Quan Şarkıları", "Nom ve Tay Yazılarıyla Yazılmış Bazı Eski Then Şarkıları" vb. bulunmaktadır. Bunlar arasında, 410 sayfalık "Tuyen Quang Köylerinde Van Quan Şarkıları" kitabı, Tuyen Quang eyaletindeki Van Quan şarkıları üzerine ilk uzmanlaşmış belgedir. Bu araştırma çalışması 2019 yılında Tan Trao Ödülü'ne layık görülmüştür.
Halk sanatçısı Luong Long Van (solda), yaşamı boyunca birçok öğrenci tarafından rağbet görmüştür. |
Bir zamanlar bilgi arayan birçok kişi için bir sığınak olan, An Tuong mahallesi Yen Phu köyündeki yaşlı adamın küçük evi şimdi boş ve geride "yaşayan bir hazine"nin vefatı nedeniyle derin bir kayıp duygusu bırakıyor. Sadece Bay Luong Long Van gibi "yaşayan hazinelerin" kaybı değil; değerli fiziksel belgeler de yavaş yavaş ortadan kayboluyor.
Geçmişte, Dao ve Tay halklarının, genellikle şamanlar, saygın kişiler ve klan liderleri tarafından korunan birçok eski kitabı vardı. Zamanla, bu eski kitaplar ve halk sanatı kaynağı, kaybolma veya unutulma riskiyle karşı karşıya kaldı.
Yüzlerce yıllık eski kitaplar ve onların yok olma korkusu. |
- Bu yıl kaçıncı sınıftasın?
- Gitmedin mi? (Ben zaten yedim.)
Bu, Yen Son beldesine bağlı Hon Lau köyünde yaşayan bir Dao etnik grubuna mensup dede ile torunu arasında geçen kısa bir konuşmadır. Bu tür "dede soru soruyor, torun da soru gibi cevap veriyor" durumları iki nesil arasında oldukça yaygındır. Yen Son beldesine bağlı Hon Lau köyünün muhtarı Ly Van Thanh, buradaki yaşlıların genellikle Dao dilinde iletişim kurmayı tercih ettiğini, genç neslin ise sadece bazı kısımlarını anladığını, hatta bazılarının konuşamadığını, bu nedenle bu "anlaşmazlığın" normal olduğunu belirtti.
Değerli zanaatkar Ma Van Duc, entegrasyon ve kalkınmanın mevcut eğiliminde, Tay, Dao, Nung, Cao Lan ve Mong etnik gruplarındaki birçok gencin yalnızca ortak Vietnamca dilini konuşabildiğini gözlemledi. Bazıları ise biliyor olsa da iletişim kurmaktan çekiniyor ve bu da etnik dillerinin giderek yok olmasına neden oluyor.
Seçkin zanaatkar Ma Van Duc, genç nesle "Then" tekniğini aktif olarak öğretiyor. |
Kendi yazı sistemine sahip bir etnik grup olan Dao halkı için bu gerileme daha da acil bir durum. Tan Quang beldesinde yaşayan zanaatkar Trieu Chan Loang, eski kitapları, duaları ve inisiyasyon ritüellerini sessizce koruyor. Ancak genç nesil giderek bunlara kayıtsız kalıyor ve onları kullanışsız buluyor. Bay Loang, sanki mirasçıları olmayan kültürel mirasın tehdidiyle sessizce yüzleşen sayısız zanaatkar adına konuşuyormuş gibi iç çekerek, “Eğer kimse geleneği devam ettirmezse, gelecekte dua kitaplarını kim okuyacak ve atalar ritüellerini kim gerçekleştirecek?” dedi.
Bu kayıtsızlığın sebepsiz olmadığı açık. Chiem Hoa beldesine bağlı Dong Huong köyünden Bayan Ha Thi Xuyen, duygularını şöyle paylaştı: “Gençler artık TikTok ve Facebook'ta gezinmeyi tercih ediyor. Geleneksel kıyafetler yerine kot pantolon ve tişört giyiyorlar, etnik dilleri yerine Vietnamca konuşuyorlar ve kendi halk ezgileri yerine CD'lerden dans şarkıları söylüyorlar.” Zanaatkarların ve köy büyüklerinin iç çekişleri, etnik kimliğin yalnızca bir anı olarak kalabileceği bir gelecek hakkında acil bir uyarı niteliğinde.
Kostümler kültürün ayrılmaz bir parçasıdır. Genç nesiller ve genel halk, sahne versiyonlarını orijinalleriyle karıştırabilir ve bu da doğru kültürel bilginin aşınmasına yol açabilir. |
Sadece diller değil, geleneksel kıyafetler de kolaylık ve sadelikle yer değiştiriyor. Geçmişte Tay, Nung ve Mong gibi etnik azınlıklar kültürel zenginliklerini yansıtan geleneksel kıyafetlerini günlük yaşamlarında gururla giyerken, günümüzde özellikle erkekler ve gençler bunları nadiren giyiyor. Bir zamanlar topluluk kimliğinin derin köklerini taşıyan görsel miras, yavaş yavaş festivallere indirgeniyor, hatta modernize edilip ticarileştirilerek orijinal standartlarını kaybediyor.
Küçük yaşlardan itibaren geleneksel kıyafetler giymek, ulusal kimliği koruma sevgisini ve bilincini beslemenin bir yoludur. |
Nhu Han beldesine bağlı Doan Ket köyünde yaşayan gençler Hoang Ngoc Hoan, Ninh Thi Ha ve Nguyen Van Tien'in hikayesi bunun canlı bir örneğidir. Cao Lan kültürüne olan sevgileriyle birlikte "Ban San Chay" adlı TikTok kanalını kurmuşlardır.
Kanal, bir yıldan kısa bir sürede 75.000 takipçi kazandı ve birçok video milyonlarca izlenme sayısına ulaşarak Cao Lan halkının kültürünü, geleneklerini, yazı sistemini ve dilini canlı bir şekilde sergiledi. Proje, etnik kültürlerini daha da yaymayı vaat ediyordu. Ancak, bir yıldan kısa bir süre sonra Ninh Thi Ha, Hanoi'de bir fabrikada çalışmak üzere gruptan ayrılmak zorunda kaldı.
Geçimini sağlama yükü, genç kadını daha istikrarlı bir gelir arayışı içinde tutkusunu geçici olarak bir kenara bırakmaya zorladı ve bu durum, yüreğini koyduğu bir proje için bir boşluk ve pişmanlık duygusu bıraktı.
TikTok kullanıcısı Hoang Ngoc Hoan videolar oluşturuyor. |
Benzer şekilde, genç zanaatkar Chu Van Thach'ın yolculuğu da olağanüstü yetenek ve çabanın bir öyküsüdür. 12 telli Tinh enstrümanını yavaş yavaş büyük sahnelere taşıdı ve 2020'de Vietnam'daki 2. Ulusal Etnik Azınlıklar Kongresi'nde övgü topladı. Son olarak, Chu Van Thach, Hanoi'de düzenlenen Ulusal Geleneksel Müzik Aletleri Solo Festivali'nde Gümüş Madalya kazandı.
Sahne performanslarının yanı sıra, Bay Thach, "Dan Tinh Chu Thach" (temelden ileri seviyeye Tinh lavta dersleri) ve "Chu Thach Official" (performans videoları yüklüyor) adlı iki YouTube kanalı aracılığıyla aktif olarak Then şarkıcılığı ve Tinh lavta çalmayı öğretiyor. Ayrıca yüz yüze dersler veriyor ve hatta Facebook ve Zoom kullanarak uzaktan Then şarkıcılığı ve Tinh lavta çalmayı sevenlere çevrimiçi dersler de veriyor.
Zanaatkar Chu Thach, Tay halkının kültürel mirasını gelecek nesillere aktarma konusunda tutkulu. |
Ancak, yeteneğine ve coşkusuna rağmen, Chu Van Thach, diğer birçok genç gibi, geçimini sağlama baskısıyla karşı karşıya. Geçimini sağlamak için tamircilikten tarım makineleri montajına kadar birçok işte çalışmak zorunda kalıyor. Bazen, işin yoğunluğu nedeniyle tutkusuna ayırdığı zamanın önemli ölçüde azaldığını belirtti.
Ninh Thi Ha ve Chu Van Thach'ın hikayeleri sadece onlara ait değil; ulusal kültürel kimliği korumak ve geliştirmek için gece gündüz çalışan birçok genç zanaatkârı temsil ediyorlar. Miraslarını daha ileriye taşımak için bilgiye, tutkuya ve modern teknolojiye uyum sağlama yeteneğine sahipler. Ancak, zanaatlarından ve tutkularından geçimlerini sağlamaları için elverişli koşullar yaratan destekleyici mekanizmalar ve politikalar olmadan, geçim sağlama yükü her zaman büyük bir engel olarak kalacaktır.
Modern yaşam temposunun ortasında, Tuyen Quang eyaletinin köylerinde, sağlam, modern kiremit çatılı evlerin giderek artan görünümü, geleneksel mimari mekanları yavaş yavaş geri plana itiyor. Bu değişim sadece konut meselesi değil, aynı zamanda toplumsal yaşamda kültürel bir boşluğa dair artan bir endişeyi de yansıtıyor.
Tuyen Quang köylerinden geçen dolambaçlı yollar boyunca, sağlam ahşap direkli evlerin görüntüsü yavaş yavaş bir anıya dönüşüyor. Chiem Hoa beldesi Dong Huong köyünden Bay Ma Van Vinh, anımsarken kendini tutamayıp nostaljiye kapıldı: "Eskiden, Chiem Hoa, Kien Dai, Minh Quang'dan Thuong Lam'a giderken, nereye baksanız sabah sisinin içinde, palmiye tepelerinin ardında gizlenmiş direkli evler görürdünüz. O manzara çok huzurlu ve güzeldi. Şimdi sadece birkaç dağınık ev kaldı, belki de yakında yıkılacaklar. Çatırdayan ocakların yerini gazlı ve elektrikli sobalar aldı." Bay Vinh'in sözleri sadece bir bireyin nostaljisi değil, aynı zamanda tüm bir neslin endişesini de yansıtıyor.
Tuyen Quang eyaletindeki birçok Tay köyünde geleneksel kazıklar üzerine inşa edilmiş evlerin yerini yavaş yavaş modern evler alıyor. |
Geleneksel kültürel mekanlar da, Tay halkının geleneksel kazık evleri ve Mong halkının toprak evleri gibi, giderek küçülüyor ve yok oluyor. Na Hang beldesinin Ngoi Ne bölgesinde yaşayan 95 yaşındaki Bayan Nguyen Thi Cam, kahkahalarla dolu gençlik yıllarını şöyle anlatıyor: "Eski zamanlardaki kazık evler çok genişti ve hem aile için yaşam alanı hem de tüm topluluk için kültürel merkez görevi görüyordu."
Odalar, günümüzde kullanılan tül perdeler yerine, sembolik olarak koyu indigo kumaş perdelerle ayrılıyordu. Battaniyeler ve yastıklar tamamen köylüler tarafından elle dokunuyordu. Şimdi, modern evlerle birlikte, kültürel ve sanatsal faaliyetler için ayrılan alan ortadan kalktı; bu geleneksel battaniyeler yavaş yavaş yerini yenilerine bırakıyor.”
Tuyen Quang folklor araştırmacısı Nguyen Phi Khanh da şu yorumda bulundu: "Geleneksel kazık evlerin ve toprak evlerin kademeli olarak ortadan kaybolması, sadece bir mimari tarzın kaybı değil, aynı zamanda bir topluluk kültürel yaşam alanının kaybıdır. Bu da ritüellerin ve halk şarkılarının aktarımında ve uygulanmasında bir aksamaya yol açar."
Bu nedenle, insanların geleneksel evlerini korumalarını desteklemek ve teşvik etmek için politikalar ve mekanizmalar gereklidir; aynı zamanda çağdaş yaşama uygun modern olanaklar da entegre edilmelidir.”
Hmong halkının toplumsal yaşamında, "eş kaçırma" geleneği, çiftler arasındaki samimi sevgiyi yansıtan ve kadınların niteliklerini vurgulayan eşsiz bir kültürel özelliktir. Ancak, orijinal değerler tam olarak korunmadığında, bu gelenek kolayca yasadışı eylemlere dönüşebilir.
Bunun açık bir örneği, 2022 yılında Meo Vac beldesine bağlı Pa Vi Ha köyünde meydana gelen olaydır. 2006 doğumlu GMC, genç bir kızı zorla eşi yapmak için "eş kaçırma" geleneğini istismar etti. Kurbanın çığlıklarına ve yalvarışlarına rağmen, C. onu kasten sürükleyerek götürdü ve direnişini hiçe saydı. Yasadışı eylem ancak belde polisinin gelmesiyle durduruldu. Bu olay sadece ahlaki bir uyarı niteliği taşımakla kalmıyor, aynı zamanda gelenekler çerçevesinde insan haklarının nasıl korunacağına dair hukuki soruları da gündeme getiriyor.
"Eş kaçırma", Hmong halkına özgü, doğru anlaşılması ve uygulanması gereken, yasa dışı eylemlere dönüşmemesi gereken eşsiz bir evlilik teklifi ritüelidir. |
Sadece Hmonglar arasında değil, Dao halkı arasında da, Ergenliğe Geçiş Töreni yanlış anlaşıldığında olumsuz sonuçlar doğurmaktadır. Bay Trieu Duc Thanh (Ha Giang 2. bölge) şöyle yakındı: "Ergenliğe Geçiş Töreni, bir oğlun toplum içindeki olgunlaşmasında bir dönüm noktasıdır ve ona ataları ibadet etme ve köy ve klan işlerine katılma hakkı verir. Ancak bu, onun fiziksel, zihinsel veya yasal olarak olgunlaştığı anlamına gelmez. Ne yazık ki, bazı yerlerde Ergenliğe Geçiş Töreni'ndeki olgunluk anlamı yanlış anlaşılıyor ve bu da çocuk evliliklerine, okuldan ayrılmalara ve tüm bir neslin geleceğini etkilemeye yol açıyor."
Yürek burkan gerçek, Cao Bo beldesine bağlı Lung Tao köyünden D.VB adlı bir çocuğun hikayesidir. D.VB, 10 yaşında ergenliğe geçiş törenini geçirdi ve 14 yaşında aynı köyden bir kızla birlikte yaşamaya başladı. 18 yaşına geldiğinde D.VB, iki küçük çocuğun babasıydı. Bu genç evlilik hızla dağıldı. Lung Tao köyünün muhtarı Dang Van Quang şunları söyledi: "D.VB'nin ailesi beldede yoksul bir aile olarak sınıflandırılıyor. İstikrarsız işi, bekar baba için geçimini sağlama yükünü daha da ağırlaştırıyor."
Nüfusunun %100'ü Dao halkından oluşan Tan Quang beldesine bağlı Nam An köyünde, geleneksel ritüeller hâlâ sürdürülüyor, ancak birçok köklü adet de devam ediyor. Zanaatkâr Trieu Chan Loang şunları söyledi: "Ergenliğe Geçiş Töreni üç gün üç gece sürüyor ve beş domuzun (her biri 80-100 kg) kesilmesini gerektiriyor; ayrıca kümes hayvanları, şarap, pirinç ve beş şamanın ücreti de cabası... Toplam maliyet yaklaşık 50 milyon VND, hatta daha fazla. Ergenliğe Geçiş Törenini karşılayamayan yoksul aileler için, oğulları toplum içinde ömür boyu 'çocuk' olarak kabul ediliyor."
Dao halkının düğün ritüellerinde ekonomik yükler hâlâ etkisini sürdürüyor; ağır başlık parası talepleri var: 55 eski gümüş sikke (yaklaşık 55 milyon VND), 100 kg pirinç, 100 kg şarap ve 100 kg et. Düğün üç gün üç gece sürüyor ve çok sayıda hayvanın kesilmesiyle birlikte gerçekleşiyor. Bay Loang şöyle yakındı: "Para olmadan evlenemezsiniz; birçok insan eşinin ailesiyle yaşamak zorunda kalıyor. Birçok çift düğünlerini ertelemek zorunda kalıyor veya törenden sonra borç batağına düşüyor."
Dong Van Karst Platosu'nda birçok Hmong cenaze töreni, modern hayatta birçok olumsuz sonuç doğuran, eski gelenekler haline gelmiştir. 2024 yılında, Meo Vac Komünü, 1. Köy'de yaşayan Bay VMCh'nin ailesi, annesinin cenazesini geleneklere göre gerçekleştirdi: günlerce süren, yaklaşık 10 inek ve birçok domuzun kesildiği, cesedin evin ortasına tahta bir sedyeye yerleştirildiği, hemen mumyalanmadığı, "pirinç yedirme" töreni ve çevre kirliliğine neden olan diğer manevi ritüellerin yapıldığı bir tören. Zor ekonomik durumuna rağmen, Bay Ch. yine de "tekrar eden bir borcu" ödemek için büyük cenaze masraflarını üstlendi ve ailesini zor durumda bıraktı.
Ölenlerin tabutlara konulmaması ve cesetlerin açık havaya bırakılması, Dong Van Karst Platosu'ndaki Hmong halkı arasında süregelen ve rahatsız edici bir sorundur. |
Bu hikayeler, geleneksel adetlerin derin kültürel değerlerine rağmen, geleceğe engel olmamaları için modern hayata uyacak şekilde yeniden değerlendirilmesi, seçilmesi ve ayarlanması gerektiğini göstermektedir.
Tuyen Quang'da üzücü bir gerçek var: Küçük topluluklar olmalarına rağmen eşsiz bir kültürel hazineye sahip olan Tong ve Thuy etnik gruplarının giderek azalması. Her birinin nüfusu 100'den az olan bu gruplar, Vietnam'ın kültürel haritasından silinme riskiyle karşı karşıya.
Song Hanedanlığı'nın geleneksel evleri. |
Tong etnik grubunun yaşadığı Trung Son beldesine bağlı Dong Moc köyünde, toplumun saygın isimlerinden Bay Thach Van Tuc, üzüntüsünü gizleyemeden şunları söyledi: "Kendimize ait kıyafetlerimiz, geleneklerimiz ve dilimiz var. Ancak zamanla bunlar yavaş yavaş kayboldu. Şimdi, vatandaşlık kimlik kartlarında ve diğer belgelerde hepimiz Pa Then etnik grubu olarak listeleniyoruz."
|
Tuyen Quang eyaletindeki Thuy etnik grubu, kültür araştırmacıları için büyük bir endişe kaynağı olmuştur. Yüksek kayalık dağlarla çevrili bir vadide yer alan Hong Quang beldesindeki Thuong Minh köyü, bu S şeklindeki toprak şeridinde Thuy halkının yaşadığı tek yerdir. 21 hane ve yaklaşık 100 sakiniyle Thuy etnik grubu şu anda üç ana klandan oluşmaktadır: Ly, Mung ve Ban.
Minh Quang Beldesi Halk Komitesi Başkanı Yoldaş Chau Thi Khuyen şunları paylaştı: "İlde Thuy etnik grubu yaşıyor, ancak resmi olarak tanınmıyorlar ve yasal sistemin dışında kalıyorlar, bu da halkın haklarını etkiliyor. Bu nedenle hükümet, halkın haklarını güvence altına almak için Thuy topluluğunu Pa Then etnik grubuna entegre olmaya teşvik etti."
Thuy halkı, vatandaşlık haklarını güvence altına almak için Pa Then etnik grubuna dahil edilmiş olsa da, 81 yaşındaki Mung Van Khao gibi yaşlılar için bu, köklerinden kopmanın acısını temsil ediyor: "Şimdi, her Thuy insanının kimlik kartında Pa Then etnik grubunun adı yazıyor. Gelecek nesiller artık Thuy halkına ait olduklarını bilmeyecekler. Sadece benim gibi yaşlılar Thuy dilini konuşabiliyor ve tüm köyde sadece üç takım geleneksel kıyafet kaldı. Bu bitmeyen bir üzüntü."
Thuong Minh'deki Thuy etnik grubunun geleneksel kıyafetlerinden geriye sadece üç takım kaldı. |
Bir etnik grubun "yok olması", yalnızca bir topluluğun kaybı değil, aynı zamanda ülkenin değerli kültürel mirasının bir parçasının kaybıdır. Bu nedenle, özellikle yok olma riskiyle karşı karşıya olan etnik azınlıkların kültürel değerlerini korumak ve geliştirmek için daha kapsamlı ve zamanında politikalara ihtiyaç duyulmaktadır.
Seslendiren: Hoang Bach - Hoang Anh - Giang Lam - Bien Luan
Thu Phuong - Bich Ngoc
Bölüm 1: Tuyen Quang'daki etnik grupların hazinelerinin ortaya çıkarılması
Bölüm 2: Mirası Devretmek
Kaynak: https://baotuyenquang.com.vn/van-hoa/202508/ky-3-khoang-lang-sau-ban-hoa-am-ruc-ro-e7f10b1/
Yorum (0)