Trong 3 thập kỷ, dù đã đạt được nhiều thành tựu trên thế giới về quyền trẻ em, Công ước Quyền trẻ em (CRC) của Liên hợp quốc hiện vẫn đứng giữa “ngã 3 đường” với 3 thách thức lớn, bao gồm: nghèo đói, bất bình đẳng và nạn phân biệt đối xử. Ba vấn đề này đang cản trở việc thực thi quyền trẻ em tại nhiều nơi trên thế giới.
Đồng thời, trẻ em trên thế giới phải đối mặt với những mối đe dọa mới đáng báo động đối với sự sống còn và hạnh phúc của các em – từ những mối nguy hiểm trực tuyến đến tác động của biến đổi khí hậu, ngày càng có nhiều nghi vấn về quyền trẻ em (đặc biệt là quyền của những đối tượng bị loại trừ nhiều nhất) và quan trọng nhất là vấn đề sức khỏe, hậu quả kinh tế và xã hội của đại dịch COVID-19.
Là một trong những khu vực đi đầu thế giới trong nỗ lực bảo vệ quyền trẻ em, EU đã thực hiện nhiều biện pháp, ban hành nhiều quy định khác nhau để thúc đẩy quyền trẻ em.
Khung pháp lý về quyền trẻ em
Trong những năm qua, EU đã chuyển các cách tiếp cận với vấn đề quyền trẻ em theo hướng mạch lạc hơn. Cụ thể, quyền trẻ em ban đầu được xây dựng dựa trên các lĩnh vực chính sách cụ thể, chẳng hạn như sự di chuyển tự do của con người. Sau đó, từ năm 2000, EU đã có những sự điều phối nhất định, dựa trên cơ sở Hiến chương về các Quyền Cơ bản, các Hiệp ước EU và thông tin liên lạc bao quát của Ủy ban châu Âu, đặc biệt là thông tin liên lạc năm 2006, Hướng tới chiến lược của EU về quyền trẻ em, chương trình nghị sự năm 2011 của EU về quyền trẻ em và chiến lược của EU vào tháng 3/2021 về quyền trẻ em.
Chương trình nghị sự năm 2011 của EU về quyền trẻ em đánh dấu một bước tiến quan trọng, đưa quyền trẻ em vào tất cả các lĩnh vực chính sách của EU. Chiến lược hiện tại của EU về quyền trẻ em được xây dựng dựa trên các thành quả này. Ghi nhận ý kiến đóng góp từ các bên liên quan, bao gồm cả trẻ em, chiến lược hiện nay của EU đặt ra các ưu tiên hành động của EU trong 6 lĩnh vực đối với quyền trẻ em, bao gồm quyền tham gia vào đời sống chính trị và dân chủ, quyền hòa nhập kinh tế xã hội, y tế và giáo dục, chống bạo lực đối với trẻ em và đảm bảo bảo vệ trẻ em, công lý, công bằng với trẻ em, sự an toàn của trẻ em trong xã hội thông tin và kỹ thuật số và hỗ trợ, bảo vệ và trao quyền cho trẻ em trên toàn cầu.
Chiến lược này bao quát cả những nhu cầu cụ thể của một số nhóm trẻ em nhất định, bao gồm cả những trẻ có hoàn cảnh dễ bị tổn thương và phải đối mặt với các hình thức phân biệt đối xử đan xen. Chiến lược cũng nhằm mục đích thúc đẩy quyền trẻ em trong tất cả các chính sách, luật pháp và chương trình tài trợ có liên quan của EU nhằm xây dựng “văn hóa thân thiện với trẻ em” trong quá trình hoạch định chính sách của EU.
EU đang làm gì cho trẻ em?
Về vấn để đảm bảo chất lượng cuộc sống của trẻ em, EU đã thể hiện sự sẵn sàng hành động ngày càng tăng trong lĩnh vực này dù trách nhiệm giảm nghèo đói thuộc về các quốc gia thành viên.
Uỷ ban châu Âu (EC) đã đưa ra khuyến nghị Đầu tư vào trẻ em: Phá vỡ chu kỳ bất lợi vào năm 2013. Khuyến nghị này cung cấp các hướng dẫn giúp các quốc gia thành viên cải thiện khả năng tiếp cận của trẻ em với các nguồn lực đầy đủ và các dịch vụ chất lượng cao, giá cả phải chăng. Khuyến nghị cũng cung cấp dịch vụ giám sát, trao đổi thông tin và hợp tác trong lĩnh vực chính sách gia đình và trẻ em ở EU.
Để đảm bảo quyền xã hội, EU đặc biệt quan tâm đến vấn đề phúc lợi của trẻ em. Các văn bản của EU nhấn mạnh rằng cuộc chiến chống nghèo ở trẻ em là ưu tiên hàng đầu của xã hội châu Âu ngày nay, xác định việc chăm sóc trẻ em và hỗ trợ trẻ em là trách nhiệm chung của các tổ chức Châu Âu, các nước thành viên, các đối tác xã hội và các bên liên quan khác.
Kế hoạch hành động về xã hội liên quan, được thông qua vào năm 2021, đặt mục tiêu đưa 15 triệu người thoát khỏi nghèo đói vào năm 2030, trong đó có ít nhất 5 triệu trẻ em.
Tiếp đó, tháng 9/2022, EC đã đề xuất một chiến lược chăm sóc mới của châu Âu, bao gồm các mục tiêu sửa đổi để cung cấp dịch vụ chăm sóc và giáo dục mầm non chất lượng tốt, giá cả phải chăng, trọng tâm “thu hẹp khoảng cách giáo dục giữa trẻ em có nguy cơ nghèo đói hoặc bị xã hội loại trừ, trẻ em khuyết tật hoặc có nhu cầu đặc biệt và tổng số trẻ em”.
Tính đến tháng 11/2022, khoảng 15 nước thành viên EU đã thông qua chương trình hành động quốc gia về quyền trẻ em, cung cấp cho EU thêm sức mạnh để thực hiện các mục tiêu chung trong vấn đề này.
Về nỗ lực bảo vệ trẻ em khỏi các hành vi bạo lực và lạm dụng, EU đã thông qua luật nhằm xóa bỏ các hình thức bạo lực khác đối với trẻ em, bao gồm buôn bán người, lạm dụng tình dục, bóc lột và khiêu dâm trẻ em, đồng thời cải thiện hỗ trợ cho những nạn nhân của các tội ác này.
Đồng thời, EC cũng đã xem xét và đề xuất một số chiến lược hành động với vấn đề này. Trong đó, Chiến lược 2021-2025 về chống buôn bán người nhấn mạnh trẻ em là nhóm đối tượng phổ biến của nạn buôn người ở EU và cần phải cải thiện công cụ hỗ trợ cho nhóm này. Chiến lược bao gồm cam kết cung cấp hỗ trợ tài chính để hỗ trợ trẻ em.
Ngoài ra, Chiến lược 2020-2025 nhằm đấu tranh chống lạm dụng tình dục trẻ em cũng được thông qua, nhằm cung cấp biện pháp ứng phó toàn diện đối với vấn đề lạm dụng trẻ em cả theo hình thức trực tuyến và trực tiếp.
EU cũng đã thông qua hai điều luật mới để chống lại nạn lạm dụng tình dục trẻ em, bao gồm tăng cường quyền hạn của Europol trong cuộc chiến chống lạm dụng tình dục trẻ em trực tuyến; và một quy định tạm thời, có hiệu lực cho đến tháng 8/2024, cho phép các nhà cung cấp dịch vụ liên lạc trực tuyến phát hiện và báo cáo vấn đề này trên cơ sở tự nguyện.
Vào tháng 5/2022, EC đã đề xuất các áp dụng quy tắc vĩnh viễn với vấn đề này. Những điều này sẽ buộc các nhà cung cấp mạng phải báo cáo và xóa tài liệu lạm dụng tình dục trẻ em trên các dịch vụ của họ.
Một vấn đề khác được EU quan tâm là bảo vệ quyền của trẻ em nhập cư, đặc biệt trong bối cảnh châu Âu là một “điểm đến” hấp dẫn nhóm người di cư.
EU cùng với các nước thành viên đã tích cực thực hiện các chính sách trong lĩnh vực này. Các chính sách và công cụ pháp lý hiện hành của EU cung cấp khuôn khổ cho việc bảo vệ trẻ em di cư, bao gồm điều kiện tiếp nhận, xử lý đơn xin nhập cư của nhóm này.
Trong đó, Kế hoạch hành động về trẻ vị thành niên không có người đi cùng (2010-2014) đã giúp nâng cao nhận thức về nhu cầu của trẻ em di cư không có cha mẹ và thúc đẩy các hành động có mục tiêu. Chương trình nghị sự của châu Âu về vấn đề di cư, cũng như các thông tin liên lạc về tiến độ thực hiện chương trình này, cũng đã đề cập đến vấn đề bảo vệ trẻ em trong quá trình di cư. Tuy nhiên, sự gia tăng số lượng người di cư và người xin tị nạn đến, bao gồm cả trẻ em, đã gây áp lực cho các quốc gia thành viên và nêu rõ một số thiếu sót của khuôn khổ hiện tại. Chiến lược của EU về quyền trẻ em và Kế hoạch hành động về hội nhập và hòa nhập 2021-2027 nhấn mạnh rằng trẻ em đến EU cần hỗ trợ để hòa nhập, đặc biệt khi các em không có người đi cùng.
Cuối cùng, về quyền được lắng nghe và tham gia vào các hoạt động của trẻ em, EU đã có nhiều hành động trong những năm gần đây để đảm bảo rằng trẻ em được lắng nghe. Các hoạt động này đặc biệt tập trung vào hệ thống tư pháp, thông qua các sáng kiến tư pháp thân thiện với trẻ em. Các nỗ lực của EU bao gồm cung cấp các quy định về các biện pháp bảo vệ đặc biệt đối với trẻ em bị nghi ngờ hoặc bị buộc tội trong tố tụng hình sự.
Ngoài ra, EU còn có Chiến lược về quyền nạn nhân 2020-2025, nhấn mạnh nguyên tắc chung: Khi trẻ em là nạn nhân của tội phạm thì cần quan tâm đến các lợi ích và quyền lợi tốt nhất của trẻ em.
Hoa Vũ
