Igor Liski muốn thay thế các cửa sổ bị hư hỏng trên khắp Ukraine. Hai năm sau khi xung đột với Nga bùng phát, hàng triệu ngôi nhà ở Ukraine tràn ngập mảnh kính vỡ, với vô số ô cửa sổ không nguyên vẹn.
Nhưng Ukraine không còn nhà máy sản xuất kính cửa sổ nào có thể đáp ứng nhiệm vụ này. Thay vào đó, họ phải nhập khẩu kính tấm từ Belarus, đồng minh của Nga.
Liski, nhà đầu tư Ukraine có cổ phần ở hàng loạt công ty, muốn xây dựng một nhà máy thủy tinh gần Kiev với chi phí khoảng 240 triệu USD. Ông đang đàm phán với các nhà cung cấp thiết bị châu Âu và sẵn sàng đầu tư khoảng 80 triệu USD vào dự án. Tuy nhiên, Liski gặp khó khăn trong việc tìm vay vốn cho phần còn lại, vì đa số ngân hàng không muốn cho vay giữa chiến sự.
“Vấn đề lớn nhất không phải con người, công nghệ hay vốn chủ sở hữu. Vấn đề lớn nhất là huy động vốn cho dự án”, ông nói.
Nỗi đau đầu của Liski là vấn đề chung mà nhiều chủ doanh nghiệp Ukraine đang gặp phải. Cuộc chiến giữ huyết mạch kinh tế cho đất nước thầm lặng hơn nhưng có ý nghĩa sống còn. Hoạt động kinh tế tạo ra việc làm, doanh thu thuế và nguồn lực để Ukraine tiếp tục chiến đấu.
Cam kết của Liên minh châu Âu (EU) hồi đầu tháng hai nhằm hỗ trợ Ukraine với khoảng 54 tỷ USD tiền tài trợ và khoản vay trong vòng 4 năm sẽ giúp bù đắp phần nào thiếu hụt. Các tổ chức tài chính quốc tế như Ngân hàng Tái thiết và Phát triển châu Âu (EBRD), Ngân hàng Đầu tư châu Âu (EIB) và Ngân hàng Thế giới (WB) cũng đang cung cấp những khoản vay mà Kiev rất cần.
Dù vậy, nguồn viện trợ chỉ như “muối bỏ bể” đối với Ukraine bởi chiến đấu vũ trang rất tốn kém và việc duy trì nền kinh tế giữa thời chiến khó khăn hơn thời bình gấp nhiều lần. Để có thể tiếp tục chiến đấu và nuôi hy vọng tái thiết, Ukraine không chỉ phải chiếm ưu thế trên chiến trường mà còn phải vực dậy các nhà máy, thành phố và trang trại.
“Chiến lược để Ukraine giành chiến thắng trong cuộc đối đầu này là nền kinh tế Ukraine phải mạnh hơn kinh tế Nga”, cựu đại diện đặc biệt của Mỹ về Ukraine Kurt Volker cho hay.
Nhằm làm suy yếu nền kinh tế Nga, Mỹ, EU và các đồng minh đã áp đặt hàng loạt biện pháp trừng phạt và kiểm soát xuất khẩu chưa từng có đối với Moskva. Dù vậy, chúng vẫn chưa thể khiến nền kinh tế Nga kiệt quệ. Họ cũng đang nỗ lực hỗ trợ nền kinh tế Ukraine, khi Nga đang không ngừng cố gắng phá hủy nó.
Những mục tiêu lực lượng Nga thường xuyên nhắm đến là nhà ở và cơ sở hạ tầng, đặc biệt là hạ tầng năng lượng mà người Ukraine phải chạy đua để sửa chữa với chi phí khổng lồ.
DTEK, công ty năng lượng tư nhân lớn nhất Ukraine, mùa đông năm ngoái chi khoảng 120 triệu USD để sửa chữa và xây dựng lại. Mùa đông năm nay, Nga ít tập trung hơn vào cơ sở hạ tầng năng lượng hơn nên chi phí đã giảm. DTEK đang tìm cách mở rộng hoạt động, nhất là sang lĩnh vực năng lượng xanh.
Giám đốc điều hành Maxim Timchenko cho biết DTEK có thể giải quyết các vấn đề hậu cần và rủi ro khi xây dựng trang trại điện gió trong thời chiến, nhưng khó khăn nằm ở vấn đề tài chính. “Điểm hạn chế lớn duy nhất là khả năng tiếp cận vốn”, ông nói.
Igor Liski, nhà đầu tư muốn xây nhà máy sản xuất thủy tinh của Ukraine. Ảnh: WSJ
Timothy Ash, nhà kinh tế tại công ty quản lý tài sản RBC BlueBay ở London, ước tính Ukraine hiện cần khoảng 100 tỷ USD hỗ trợ hàng năm, trong đó khoảng 40 tỷ USD là hỗ trợ ngân sách và 60 tỷ USD viện trợ quân sự. Nếu xung đột kết thúc và Ukraine thắng thế, nước này có thể cần 50 tỷ USD mỗi năm để tái thiết trong một thập kỷ.
“Đó là cam kết lớn với khoảng thời gian 10 năm”, Ash nói tại một hội nghị do DTEK tổ chức trong khuôn khổ Diễn đàn Kinh tế Thế giới tại Davos, Thụy Sĩ, hồi tháng một.
Có rất nhiều trở ngại trong việc hỗ trợ nền kinh tế Ukraine. Nó đã yếu từ trước khi xung đột nổ ra vì hoạt động kém hiệu quả, cơ sở hạ tầng nghèo nàn và tham nhũng. Sau khi chiến sự bùng phát đầu năm 2022, Moskva liên tục nhắm mục tiêu vào các khu vực dân sự và Ukraine đã mất phần lớn cơ sở công – nông nghiệp vì giao tranh.
Những cánh đồng nông trại từng giúp nuôi sống thế giới giờ trở thành chiến trường. Các cảng xuất khẩu ngũ cốc của Ukraine đã bị phá hủy hoặc không thể hoạt động. Các nhà máy và hầm mỏ từng trả lương và cung cấp hàng hóa thiết yếu giờ biến thành đống đổ nát hoặc nằm trong tay Nga.
Các nhà đầu tư và người cho vay ngần ngại cấp vốn cho doanh nghiệp vì lo sợ họ không thể trụ vững.
“Chúng tôi không ảo tưởng rằng cuộc xung đột này là một cuộc chạy nước rút. Nó rõ ràng là một cuộc chạy marathon”, Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Ukraine Gennadiy Chyzhykov cho hay.
Doanh nghiệp của gia đình Sergey Ustenko, Carpathian Mineral Waters, bán nước ngọt có ga, đồ ăn nhẹ trên khắp Ukraine và đã mở rộng ngay cả khi thị trường chung bị thu hẹp vì chiến sự. Ông cho biết họ đang muốn xây dựng một nhà máy mới với chi phí khoảng 20 triệu USD, sẽ tạo ra khoảng 100 việc làm.
Các ngân hàng Ukraine đồng ý cho vay tối đa 1/4 số tiền đó, với lãi suất khoảng 20% và yêu cầu tài sản thế chấp có giá trị. Ông hiểu nỗi lo lắng của các ngân hàng nhưng điều này tạo ra gánh nặng lớn cho các doanh nghiệp.
“Bạn phải tự mình gánh chịu rủi ro”, Ustenko nói.
Về các khoản tài trợ và khoản vay được cung cấp bởi những tổ chức tài chính quốc tế phương Tây như EBRD hay Cơ quan Phát triển Quốc tế Mỹ, ông cho biết quy trình đăng ký khá khó khăn và số tiền được vay cũng chỉ ở mức vài trăm nghìn USD. Dù vậy, Ustenko vẫn định đăng ký một hoặc hai khoản vì ngay cả một số tiền nhỏ cũng có thể tạo ra khác biệt lớn ở thời điểm hiện tại.
Để có vốn cho các doanh nghiệp nhỏ, chính phủ Ukraine đang thành lập quỹ phục hồi trị giá một tỷ USD. Với tư vấn từ BlackRock và JPMorgan Chase, Kiev hy vọng sẽ sử dụng quỹ này làm chất xúc tác giúp kích thích những khoản đầu tư tư nhân lớn hơn.
Rostyslav Shurma, phó chánh văn phòng của Tổng thống Volodymyr Zelensky, cho biết tại Davos rằng các lãnh đạo đang cố gắng sàng lọc danh sách những dự án tiềm năng trước khi quỹ khởi động, có thể là vào cuối năm nay, nhưng việc tìm kiếm các doanh nhân Ukraine có thể thuyết phục những nhà đầu tư quốc tế là một thách thức.
“Đang thiếu các dự án có khả năng huy động vốn”, đặc biệt là ở những doanh nghiệp nhỏ, Shurma cho hay.
Ngành năng lượng Ukraine đang thu hút nguồn tài trợ quốc tế, một phần nhằm thúc đẩy nước này từ bỏ nhiên liệu hóa thạch nhập khẩu. Nhưng trở ngại đặt ra là các trang trại gió và turbine đều có quy mô lớn và là những mục tiêu tấn công dễ dàng. Cuộc tấn công bằng máy bay không người lái (UAV) của Nga trong năm nay đã đánh sập một turbine mới lắp đặt ở miền nam Ukraine.
Sergey Ustenko, lãnh đạo công ty Carpathian Mineral Waters chuyên bán nước ngọt có ga và đồ ăn nhẹ của Ukraine. Ảnh: WSJ
Tuy nhiên, việc sản xuất điện phân tán từ các trang trại gió và từ những tấm pin năng lượng mặt trời trên mái nhà khó bị Nga phá hủy hơn so với các nhà máy phát điện tập trung, truyền thống, Timchenko từ DTEK cho biết. Một tên lửa có thể khiến toàn bộ nhà máy điện truyền thống ngừng hoạt động, nhưng có khả năng chỉ gây ra thiệt hại phần nào đối với cơ sở năng lượng gió hoặc năng lượng mặt trời.
DTEK mùa xuân năm ngoái mở một trang trại gió 19 turbine mới ở tây nam Ukraine, cách mặt trận khoảng 100 km. Quá trình lắp đặt công trình trị giá khoảng 215 triệu USD bắt đầu vào năm 2021. Sau khi bị đình trệ vì xung đột, công việc được nối lại vào giữa năm 2022 và cơ sở này đã đi vào hoạt động vào tháng 5 năm ngoái, cung cấp điện cho 200 hộ gia đình.
DTEK, hợp tác với nhà sản xuất turbine Đan Mạch Vestas Wind Systems, đang lên kế hoạch cho giai đoạn thứ hai, lớn hơn, có thể tiêu tốn hơn 450 triệu USD.
Thứ Ukraine khao khát hơn cả là được bảo vệ trước các cuộc tấn công của Nga, một phần để trấn an các lãnh đạo doanh nghiệp. Mục tiêu này càng thúc đẩy nỗ lực gia nhập NATO của Kiev. Nhưng Ukraine phải mất nhiều năm mới có thể trở thành thành viên NATO và trong lúc đó, các đồng minh như Anh, Pháp, Đức và Đan Mạch đã ký những thỏa thuận an ninh với Ukraine để đảm bảo một mức độ bảo vệ nhất định.
Hiện tại, người Ukraine hiểu rõ rằng họ phải phấn đấu để tự cung tự cấp, cả trong chiến đấu lẫn kinh tế.
“Các doanh nhân Ukraine chấp nhận ở lại và tạo việc làm rõ ràng là những người yêu nước nhất”, nhà đầu tư Liski nhấn mạnh.
Vũ Hoàng (Theo WSJ, Reuters, AFP)
