ĐBSCL trên hành trình xây dựng nền nông nghiệp hữu cơ, tuần hoàn

Phát triển nông nghiệp xanh, tuần hoàn, hữu cơ đang trở thành hướng đi tất yếu ở ĐBSCL, giúp nông dân giảm chi phí, tăng lợi nhuận và xây dựng nền sản xuất bền vững.

Vòng tuần hoàn xanh trên đồng ruộng

Vùng ĐBSCL - vựa lúa lớn nhất cả nước đang từng bước chuyển mình mạnh mẽ theo hướng nông nghiệp xanh, sinh thái, tuần hoàn và hữu cơ, giúp nông dân giảm chi phí, tăng lợi nhuận, thích ứng với biến đổi khí hậu. Hướng đi này còn là giải pháp căn cơ để thích ứng với biến đổi khí hậu và thực hiện thành công Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, giảm phát thải khí nhà kính gắn với tăng trưởng xanh đến năm 2030.

Nông dân thu gom rơm rạ sau thu hoạch lúa để bán cho người trồng nấm, góp phần tăng thu nhập và hạn chế đốt rơm gây ô nhiễm môi trường. Ảnh: Lê Hoàng Vũ.

Trên cánh đồng lúa ở xã Trường Thành, TP Cần Thơ, ông Trần Văn Mến vừa thu hoạch xong vụ lúa thu đông. Trước đây, sau thu hoạch lúa ông thường đốt rơm rạ vì không biết làm gì khác. Nhưng nay, rơm lại trở thành nguồn lợi thứ hai, sau hạt lúa.

“Giờ tôi không đốt rơm nữa mà gom lại bán cho người trồng nấm, mỗi hecta lúa thu thêm được 1 - 1,5 triệu đồng. Rơm mục sau khi trồng nấm lại được làm phân hữu cơ bón ruộng hay vườn cây giúp tiết kiệm được kha khá tiền phân hóa học”, ông Mến nói.

Theo tính toán của Cục Trồng trọt và BVTV (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), mỗi năm ĐBSCL sản xuất khoảng 24 – 25 triệu tấn lúa, đồng nghĩa với việc tạo ra khoảng 24 triệu tấn rơm rạ. Tuy nhiên, hiện chỉ khoảng 30% lượng phụ phẩm này được tận dụng, phần lớn còn lại bị đốt bỏ, gây lãng phí và phát thải khí nhà kính. Nếu được thu gom, xử lý làm phân hữu cơ, nông dân có thể tiết kiệm tương đương 1,4 triệu tấn phân NPK mỗi năm - một con số rất đáng kể.

Kỹ sư Dương Huỳnh Hoa, Phòng Kinh tế xã Thới Lai, TP Cần Thơ cho biết: Rơm rạ sau khi ủ men vi sinh 30 - 45 ngày sẽ phân hủy hoàn toàn, trở thành phân hữu cơ trả lại dinh dưỡng cho đất. Đây là cách làm vừa tiết kiệm, vừa góp phần cải tạo đất bạc màu do sử dụng nhiều phân hóa học trong thời gian dài.

Người dân tận dụng rơm rạ để làm nấm rơm. Ảnh: Lê Hoàng Vũ.

Ở xã Cô Tô, tỉnh An Giang, hộ ông Huỳnh Văn Sết với đàn bò hơn 20 con cũng đang tận dụng rơm làm thức ăn dự trữ thay cho việc đi cắt cỏ dọc bờ kênh. “Trước đây mùa khô thiếu cỏ, bò ốm tong teo. Nay có rơm ủ với men vi sinh, vừa tiện, vừa giúp đàn bò khỏe, sinh sản tốt hơn. Tận dụng phụ phẩm nông nghiệp vừa rẻ lại không lo ô nhiễm môi trường”, ông Sết chia sẻ.

Doanh nghiệp tận dụng phụ phẩm, tăng giá trị chuỗi lúa gạo

Không chỉ nông dân, nhiều doanh nghiệp ở ĐBSCL cũng đang tận dụng phụ phẩm từ lúa gạo để sản xuất hàng hóa có giá trị cao.

Ông Hồ Văn Tòng, Giám đốc doanh nghiệp Thắng Lợi ở xã Thạnh An, TP Cần Thơ cho biết, trước kia trấu là vấn đề nan giải của các nhà máy xay xát vì chất đống vừa chiếm diện tích, vừa dễ cháy. Giờ thì khác, trấu được ép thành củi nén, vừa gọn, vừa tiện vận chuyển, đốt lại hiệu quả. Sản phẩm này đang được tiêu thụ mạnh ở trong nước và cả xuất khẩu không kịp.

Công nhân phối trộn phân hữu cơ từ rơm mục phục vụ sản xuất nông nghiệp tuần hoàn tại ĐBSCL. Ảnh: Lê Hoàng Vũ.

Tại Đồng Tháp, ông Nguyễn Văn Cảnh, Giám đốc sản xuất Công ty Agri Index cho biết, doanh nghiệp đang hướng tới xuất khẩu củi trấu sang Châu Âu, nơi nhu cầu sử dụng nhiên liệu sinh học ngày càng cao. Trấu nén vừa giảm chi phí kho bãi, vừa là chất đốt sạch, thay thế được than đá, dầu diesel, góp phần giảm phát thải khí nhà kính. Đây là hướng đi rất bền vững, phù hợp với kinh tế tuần hoàn.

Ngoài việc tận dụng rơm rạ, trấu… thì chất thải chăn nuôi cũng đang được tận dụng hiệu quả theo sản xuất tuần hoàn, không gây ô nhiễm môi trường. Ở xã Cần Đăng, tỉnh An Giang, hộ chăn nuôi heo của ông Văn Vũ Phát được Nhà nước hỗ trợ xây hầm biogas dung tích 20m3.

Ông Phát cho biết, trước kia phân heo thải ra gây hôi thối, ảnh hưởng xung quanh. Từ ngày có biogas, gia đình ông vừa có chất đốt để nấu ăn hàng ngày trong gia đình, vừa không còn mùi hôi. Vậy là lợi cả đôi đường.

Thu mua trấu tại các nhà máy xay xát gạo. Ảnh: Lê Hoàng Vũ.

Nhiều trang trại quy mô lớn còn đầu tư công nghệ phát điện từ khí biogas. Ông Nguyễn Văn Dũng, chủ trại nuôi hơn 450 con tại phường Sa Đéc, tỉnh Đồng Tháp cho biết: Hệ thống hầm biogas của trang trại có sức chứa gần 1.000m3, đủ để chạy máy phát điện cho toàn khu trại, mỗi tháng tiết kiệm được vài triệu đồng tiền điện, lại xử lý tốt chất thải, không còn ô nhiễm.

Công nghệ đệm lót sinh học trong chăn nuôi cũng đang được nhiều hộ dân áp dụng. Ông Lê Tấn Đông (xã Tân Thuận Đông, tỉnh Đồng Tháp) cho biết, nuôi heo trên đệm lót sinh học vừa giảm mùi hôi, vừa ít tốn nước rửa chuồng. Đệm lót sau khi sử dụng lại trở thành phân hữu cơ bón cho cây trồng rất tốt, vừa giảm sâu bệnh vừa cho nông sản an toàn.

Công nhân kiểm tra sản phẩm củi trấu nén - giải pháp tận dụng phụ phẩm lúa gạo để tạo nhiên liệu sinh học thân thiện với môi trường. Ảnh: Lê Hoàng Vũ.

Chủ động nhân rộng mô hình nông nghiệp tuần hoàn

Tại Cần Thơ, mô hình nông nghiệp tuần hoàn đã chứng minh hiệu quả rõ rệt. Bà Phạm Thị Minh Hiếu, Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và BVTV TP Cần Thơ cho biết: Nếu chỉ canh tác lúa truyền thống, nông dân thu nhập khoảng 86 triệu đồng/ha/năm. Nhưng khi tận dụng rơm rạ để trồng nấm, làm phân hữu cơ, thu nhập tăng lên tới 133 triệu đồng/ha/năm. 

Hiện Cần Thơ đang quy hoạch các vùng sản xuất hữu cơ trên lúa, rau, cây ăn trái. Dự kiến đến năm 2025, 2 - 2,5% diện tích nông nghiệp của Thành phố sẽ đạt chứng nhận hữu cơ và đến năm 2030, con số này tăng lên 4 - 5%. “Chúng tôi sẽ tiếp tục hỗ trợ nông dân đầu tư sản xuất hữu cơ, khảo sát xây dựng các vùng sản xuất đạt chuẩn theo Nghị định 109, gắn nông nghiệp hữu cơ với kinh tế tuần hoàn”, bà Hiếu nói.

Theo PGS.TS Nguyễn Văn Hùng, chuyên gia cao cấp của Viện Nghiên cứu lúa Quốc tế (IRRI), việc tận dụng rơm rạ, trấu, chất thải chăn nuôi trong sản xuất nông nghiệp chính là nền tảng để hình thành chuỗi kinh tế tuần hoàn trong ngành lúa gạo Việt Nam.

Nuôi heo trên đệm lót sinh học vừa giảm mùi hôi, vừa ít tốn nước rửa chuồng. Ảnh: Lê Hoàng Vũ.

Kinh tế nông nghiệp tuần hoàn là một phần quan trọng trong Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao giảm phát thải. IRRI đang phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng các địa phương triển khai mô hình thu gom rơm bằng máy cuốn, xử lý rơm làm phân, làm thức ăn cho bò, tạo chuỗi giá trị mới cho người dân. Đây là mô hình kỳ vọng sẽ được nhân rộng trên toàn vùng ĐBSCL.

Ông Lê Thanh Tùng, nguyên Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt khẳng định: Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, giảm phát thải là cơ hội vàng để thúc đẩy phát triển kinh tế tuần hoàn trong toàn chuỗi giá trị lúa gạo. Khi nông dân biết tận dụng phụ phẩm làm phân hữu cơ, làm thức ăn, làm nhiên liệu, sẽ vừa giảm chi phí sản xuất, vừa tạo thêm nguồn thu và góp phần bảo vệ môi trường.

Theo ông Tùng, để mô hình nông nghiệp xanh, hữu cơ, tuần hoàn thực sự lan tỏa, cần song hành giữa hỗ trợ kỹ thuật, tài chính và chính sách thị trường. Các HTX, doanh nghiệp cần được khuyến khích đầu tư công nghệ xử lý phụ phẩm, xây dựng chuỗi liên kết, tạo đầu ra ổn định cho sản phẩm hữu cơ.

PGS.TS Nguyễn Văn Hùng (IRRI) nhấn mạnh: Nếu mỗi hecta lúa ở ĐBSCL đều được quản lý theo mô hình tuần hoàn, phát thải khí nhà kính sẽ giảm ít nhất 20 - 30%, trong khi lợi nhuận nông dân tăng từ 2,2 - 7,5 triệu đồng/ha. Đó là minh chứng rõ ràng nhất cho hiệu quả kinh tế và môi trường.

Với hướng đi đúng đắn, nông nghiệp ĐBSCL không chỉ tạo ra hạt gạo sạch, an toàn, đáp ứng thị trường xuất khẩu mà còn hình thành nền sản xuất xanh, nơi mọi phụ phẩm đều trở thành tài nguyên tái tạo, giúp nông dân sống tốt trên chính cánh đồng mình đang canh tác. Từ đó góp phần xây dựng nền nông nghiệp phát thải thấp, bền vững, vì tương lai xanh của Việt Nam.

Nhân kỷ niệm 80 năm Ngày Nông nghiệp và Môi trường và Đại hội Thi đua yêu nước lần thứ I, Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức chuỗi sự kiện kéo dài từ tháng 7 đến tháng 12/2025. Trong đó trọng tâm là lễ Kỷ niệm 80 năm ngành Nông nghiệp và Môi trường và Đại hội Thi đua yêu nước lần thứ I, dự kiến tổ chức sáng 12/11/2025 tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia (Hà Nội) với hơn 1.200 đại biểu tham dự, gồm lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Quốc hội, Chính phủ; nguyên lãnh đạo Bộ, đại diện các tổ chức quốc tế và các điển hình tiên tiến trong toàn ngành.

Nguồn: https://nongnghiepmoitruong.vn/dbscl-tren-hanh-trinh-xay-dung-nen-nong-nghiep-huu-co-tuan-hoan-d782280.html