Quản lý sàn online tăng phí, ngăn nguy cơ "gặt lúa non"?

VTV.vn - Việc các sàn liên tục điều chỉnh phí đã tạo áp lực lớn lên nhà bán hàng, đặt ra câu hỏi về vai trò quản lý để bảo đảm môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng.

Ảnh minh hoạ.

Lợi nhuận nhà bán hàng bị "bào mòn"

Trong bối cảnh thị trường thương mại điện tử (TMĐT) đang chạy đua tăng trưởng, nhiều nhà bán hàng đã bày tỏ sự ngao ngán khi lợi nhuận bị "bào mòn" bởi các đợt tăng phí dồn dập. Sự thiếu minh bạch và không dự báo trước về chi phí này đã làm giảm lòng tin của các nhà bán vào nền tảng thương mại điện tử nguồn gốc nước ngoài, gia tăng tính rủi ro cho thị trường. Về lâu dài, nếu nhà bán nhỏ - vốn chiếm số đông biến mất, thị trường có nguy cơ bị thống trị bởi một số ít thương hiệu lớn, làm giảm tính cạnh tranh và lựa chọn của người tiêu dùng.

Thực tế này đã được đưa ra tại phiên thảo luận của Quốc hội về dự án Luật TMĐT, đại biểu Đoàn Thị Thanh Mai (Hưng Yên) nhấn mạnh rằng đây là một đạo luật hết sức quan trọng bởi TMĐT hiện là hạ tầng của nền kinh tế số quốc gia. Bà cho biết, hiện hơn 90% thị trường TMĐT Việt Nam thuộc về các sàn có vốn nước ngoài. Điều đáng lo ngại là nhiều sàn TMĐT nước ngoài đang thu phí ở mức rất cao, dao động từ 15% đến 30%.

Theo bà Mai, một số doanh nghiệp Việt Nam đã triển khai mô hình sàn không thu phí nhà bán, giúp hàng hóa rẻ hơn, cạnh tranh hơn và người tiêu dùng được hưởng lợi trực tiếp. Đơn cử như sàn Hi1 Thuần Việt, đang áp dụng mô hình “F2C" - từ nhà máy đến người tiêu dùng”, không thu phí người bán.

Mức phí cao này không chỉ làm giảm lợi nhuận của doanh nghiệp trong nước mà còn làm tăng giá bán lẻ hàng hóa. Bà Mai đề nghị luật cần có giải pháp giảm phí sàn để giảm giá hàng hóa, mang lại lợi ích cho cả người bán và người mua, đồng thời khuyến khích các mô hình sàn không thu phí nhà bán, giúp hàng hóa cạnh tranh hơn.

Ngăn nguy cơ "gặt lúa non"

Lý giải về tình trạng mức phí nền tảng tại Việt Nam đang cao hơn đáng kể so với một số thị trường lớn trong khu vực, ông Vũ Trung Thành, chuyên gia trong lĩnh vực TMĐT cho rằng, tình trạng này xuất phát từ  sự phụ thuộc cao độ của các nhà bán hàng.

"Thị trường hiện đang ở trạng thái 'tập trung cao độ' với sự thống trị của một vài tên tuổi lớn, khiến áp lực giảm phí để thu hút nhà bán không đủ gay gắt. Đặc biệt, các nhà bán hàng đã xây dựng thương hiệu và khách hàng trên một sàn nhất định phải chịu 'chi phí chuyển đổi' rất lớn nếu muốn chuyển sang sàn khác. Sự phụ thuộc này đã tạo ra 'thế độc quyền' nhất định cho các sàn lớn, khiến họ có ít động lực để giảm phí hoặc đối thoại với nhà bán hàng", ông Thành phân tích.

Về mặt khách quan, thị trường TMĐT Việt Nam đang trong giai đoạn "chạy đua vốn" và tăng trưởng nóng, buộc các sàn phải chi số tiền khổng lồ cho hạ tầng công nghệ, logistics và marketing. Thu phí là cách chính để họ duy trì hoạt động.

Nhưng việc tăng phí nhanh chóng ảnh hưởng mang tính sống còn đối với các doanh nghiệp, đặc biệt là nhóm nhà bán nhỏ lẻ vốn chiếm tỷ trọng lớn trên sàn TMĐT. Theo chuyên gia, biên lợi nhuận của họ bị bào mòn nghiêm trọng. Với các mặt hàng có tỷ suất lợi nhuận vốn chỉ 10 - 15%, việc phí sàn tăng thêm 2 - 3% có thể khiến lợi nhuận thực tế gần như bằng không.

Nhà bán hàng nhỏ buộc phải đối mặt với lựa chọn khó khăn: tăng giá bán (nhưng mất tính cạnh tranh) hoặc chấp nhận lỗ để giữ chân khách hàng. Theo ông Thành, việc này vô tình dung dưỡng cho một sự bất cân xứng quyền lực nghiêm trọng, tạo ra một môi trường kinh doanh thiếu bền vững. Hành vi áp dụng cách làm một chiều (thông báo và thực thi) của các sàn rất giống với hình ảnh "gặt lúa non", tức là tận dụng giai đoạn thị trường non trẻ và tính phụ thuộc cao của nhà bán để thu về lợi nhuận tối đa trong ngắn hạn.

Tránh những hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh

Về việc quản lý hoạt động thu phí và tăng phí của các sàn TMĐT, các chuyên gia cho rằng, pháp luật Việt Nam cần sửa đổi để đảm bảo quản lý được hoạt động kinh doanh trên môi trường điện tử theo hướng minh bạch và công bằng. 

Theo Luật sư Đặng Văn Cường, Đoàn Luật sư TP Hà Nội, việc các sàn TMĐT liên tục điều chỉnh phí trong thời gian ngắn cho thấy thị trường đang thiếu một cơ chế giám sát phù hợp. Theo đó, Nhà nước cần có công cụ để kiểm soát những hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh, đặc biệt khi mức phí có thể gây thiệt hại trực tiếp cho nhóm nhà bán hàng nhỏ.

Về bản chất, thương mại điện tử vận hành theo cơ chế thị trường cạnh tranh. Các sàn có quyền điều chỉnh mức phí như một phần trong chiến lược kinh doanh của họ. Tuy nhiên, khi thị trường xuất hiện dấu hiệu tập trung, đa phần các sàn lớn nắm phần lớn người bán và người mua thì việc tăng phí không còn hoàn toàn là 'bài toán thị trường' mà có thể tạo ra những ảnh hưởng nặng nề hơn. Ảnh minh hoạ.

Luật sư Cường cho rằng, pháp luật nên thiết lập ngưỡng cảnh báo, nghĩa vụ công khai minh bạch, và một quy trình tham vấn trước khi tăng phí, thay vì để các sàn tự ý điều chỉnh bất kỳ lúc nào. Cơ quan quản lý có thể không cần can thiệp bằng cách ấn định mức phí cụ thể, nhưng cần buộc các sàn chứng minh cơ sở của việc tăng phí: tăng phí để bù đắp chi phí gì, nâng cấp dịch vụ nào, lợi ích nào cho nhà bán hàng.

Đồng quan điểm, chuyên gia Vũ Trung Thành cho rằng, việc điều chỉnh phí cần được thực hiện trên ba nguyên tắc cốt lõi: minh bạch, đối thoại và trách nhiệm. Các sàn cần công khai đầy đủ cơ cấu phí, lộ trình thay đổi và giải thích rõ ràng dịch vụ nào sẽ được cải thiện sau khi tăng phí.  

Ông Vũ Trung Thành, nhà sáng lập Công ty TNHH tư vấn và phát triển thương mại điện tử PBS.

Song song, cần thiết lập cơ chế tham vấn chính thức với cộng đồng nhà bán hàng và các hiệp hội trước (tối thiểu 60 đến 90 ngày) khi ban hành chính sách. Cơ quan quản lý có thể triển khai thêm một số công cụ hỗ trợ để bảo đảm sự phát triển hài hòa của thị trường. Như việc xây dựng Bộ Quy tắc Ứng xử phối hợp cùng các hiệp hội và doanh nghiệp nhằm tạo chuẩn mực tự nguyện về chính sách thu phí và quan hệ giữa sàn và nhà bán hàng; thiết lập cơ chế giải quyết tranh chấp độc lập, minh bạch; khuyến khích sự phát triển của các nền tảng mới hoặc mô hình bán hàng đa kênh, nhằm giảm mức độ phụ thuộc vào một số sàn lớn.

Thực tế, tăng phí sàn không phải vấn đề bất thường mà là một phần của chu kỳ phát triển. Tuy nhiên, điều quan trọng là cách thức thực hiện. Nếu các nền tảng đặt mục tiêu đầu tư dài hạn thay vì tận dụng vị thế để "gặt lúa non", và khung pháp lý được hoàn thiện theo hướng minh bạch, lành mạnh, kết hợp với sự chủ động đa dạng hóa kênh bán hàng từ phía doanh nghiệp, hệ sinh thái TMĐT Việt Nam hoàn toàn có thể tăng trưởng bền vững và cân bằng hơn trong thời gian tới.

Nguồn: https://vtv.vn/quan-ly-san-online-tang-phi-ngan-nguy-co-gat-lua-non-100251201190952632.htm