ประวัติความเป็นมาและปัจจุบัน

การโจมตีอิสราเอลที่ไม่เคยเกิดขึ้นมาก่อนของกลุ่มฮามาสเมื่อวันที่ 7 ตุลาคม ได้กระตุ้นให้เทลอาวีฟตอบโต้อย่างหนัก ส่งผลให้ตะวันออกกลางเข้าสู่ภาวะรุนแรงและความไม่มั่นคงอีกครั้ง แสดงให้เห็นว่าความขัดแย้งใน "จุดร้อน" แห่งนี้ยังคงเป็นปัญหาที่ซับซ้อน เรื้อรัง และยากต่อการแก้ไขมากที่สุดในโลก

Các bên tham gia ký Hiệp ước Oslo tại Nhà Trắng (Mỹ) năm 1993. (Nguồn: History.com)

ภาคีต่างๆ ลงนามในข้อตกลงออสโล ณ ทำเนียบขาว (สหรัฐอเมริกา) ในปี 1993 (ที่มา: History.com)

ทวนกระแสแห่งประวัติศาสตร์

ตั้งแต่ศตวรรษที่ 11 ก่อนคริสตกาล รัฐยิวโบราณถือกำเนิดในดินแดนปาเลสไตน์ เมื่อถึงศตวรรษที่ 8 ก่อนคริสตกาล รัฐอิสราเอลก็ถูกทำลายล้าง และปาเลสไตน์ก็ถูกปกครองโดยจักรวรรดิอัสซีเรีย จักรวรรดิบาบิลอน จักรวรรดิเปอร์เซีย และจักรวรรดิโรมันตามลำดับเป็นเวลาหลายศตวรรษ ก่อนที่ชาวอาหรับมุสลิมจะเข้ามาพิชิตพื้นที่นี้

ปาเลสไตน์กลายเป็นส่วนหนึ่งของจักรวรรดิออตโตมันตั้งแต่กลางศตวรรษที่ 16 เมื่อลัทธิต่อต้านชาวยิวเพิ่มขึ้นในยุโรป คลื่นการอพยพของชาวยิวสู่ปาเลสไตน์ก็เริ่มต้นขึ้นในช่วงต้นทศวรรษปี 1880 หลังจากที่จักรวรรดิออตโตมันพ่ายแพ้ในสงครามโลกครั้งที่ 1 ปาเลสไตน์ก็ตกอยู่ภายใต้การปกครองของอังกฤษในปี 1918 ในช่วงต้นทศวรรษ 1920 ที่กรุงเยรูซาเล็ม อามิน อัล-ฮุสเซนี ผู้นำขบวนการชาตินิยมอาหรับในปาเลสไตน์ ได้ก่อจลาจลต่อต้านชาวยิวจนต้องอพยพผู้คนออกจากฉนวนกาซา

สงครามโลกครั้งที่ 2 ปะทุขึ้น ชาวเยิวและชาวอาหรับร่วมมือกันชั่วคราวโดยเข้าข้างฝ่ายพันธมิตร อย่างไรก็ตาม ชาตินิยมอาหรับหัวรุนแรงบางกลุ่ม เช่น อัล-ฮุสเซนีย์ มีแนวโน้มที่จะให้ความร่วมมือกับพวกนาซี และยังคงมีการเคลื่อนไหวต่อต้านชาวยิวในโลกอาหรับต่อไป เมื่อสิ้นสุดสงครามโลกครั้งที่ 2 คลื่นการอพยพใหม่สู่ปาเลสไตน์โดยผู้รอดชีวิตชาวยิวจากการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ในยุโรป ทำให้ความขัดแย้งระหว่างสองฝ่ายปะทุขึ้นอีกครั้ง ในปีพ.ศ. 2490 ชาวยิวคิดเป็นร้อยละ 33 ของประชากร แต่เป็นเจ้าของดินแดนปาเลสไตน์เพียงร้อยละ 6 เท่านั้น

เมื่อวันที่ 29 พฤศจิกายน พ.ศ. 2490 สมัชชาใหญ่แห่งสหประชาชาติ (UN) ได้ผ่านมติที่ 181 แบ่งดินแดนปาเลสไตน์ซึ่งเป็นดินแดนประวัติศาสตร์ออกเป็นรัฐอาหรับและรัฐยิว ในขณะที่เมืองเยรูซาเล็มอันศักดิ์สิทธิ์ถูกวางไว้ภายใต้การบริหารระหว่างประเทศ ชาวยิวยอมรับแผนนี้ด้วยความยินดี แต่ชาวอาหรับคัดค้านอย่างหนักเพราะ 56% ของที่ดินปาเลสไตน์ในประวัติศาสตร์จะถูกยกให้แก่รัฐชาวยิว รวมถึงพื้นที่ชายฝั่งทะเลที่อุดมสมบูรณ์ส่วนใหญ่ ในขณะที่ชาวอาหรับเป็นเจ้าของที่ดินปาเลสไตน์ 94% และประชากร 67%

เมื่อวันที่ 14 พฤษภาคม พ.ศ. 2491 ชาวยิวได้ประกาศจัดตั้งรัฐอิสราเอลอย่างเป็นทางการ และได้รับการยอมรับจากมหาอำนาจทั้งสองประเทศ คือ สหรัฐอเมริกาและสหภาพโซเวียต ในเวลาไม่ถึงหนึ่งชั่วโมง ภายหลังประเทศอาหรับไม่ยอมรับความเป็นจริงดังกล่าว จึงโจมตีอิสราเอล ส่งผลให้เกิดสงครามอาหรับ-อิสราเอลครั้งแรกในปี 2491 และในปี 2492 ได้มีการลงนามข้อตกลงหยุดยิง แต่ดินแดนส่วนใหญ่ในปาเลสไตน์ที่จัดสรรให้แก่ชาวอาหรับตามมติที่ 181 ก็ถูกอิสราเอลผนวกเข้าเป็นของตน ขณะที่จอร์แดนผนวกเวสต์แบงก์ และอียิปต์ยึดครองฉนวนกาซา อิสราเอลยังผนวกเยรูซาเล็มตะวันตกเข้าไปด้วย ขณะที่เยรูซาเล็มตะวันออกก็ถูกควบคุมโดยจอร์แดนเป็นการชั่วคราว เมื่อสูญเสียดินแดนทั้งหมด คลื่นการอพยพของชาวอาหรับครั้งใหญ่จากปาเลสไตน์ไปยังประเทศเพื่อนบ้านก็เกิดขึ้น

ในปีพ.ศ. 2507 องค์กรปลดปล่อยปาเลสไตน์ (PLO) ก่อตั้งโดยยัสเซอร์ อาราฟัต และ พรรคการเมือง ฟาตาห์ก่อตั้งขึ้นในหนึ่งปีต่อมา ในปีพ.ศ.2510 ประเทศอาหรับเริ่มวางแผนโจมตีอิสราเอลเป็นครั้งที่สอง เพื่อตอบโต้ อิสราเอลได้เปิดฉากโจมตีประเทศอาหรับสามประเทศ ได้แก่ ซีเรีย จอร์แดน และอียิปต์ ส่งผลให้เกิดสงครามหกวัน อิสราเอลได้รับชัยชนะอีกครั้งโดยยึดครองเขตเวสต์แบงก์ (รวมถึงเยรูซาเล็มตะวันออก) ฉนวนกาซา ที่ราบสูงโกลัน และคาบสมุทรไซนาย

หลังจากสงครามหกวัน องค์กร PLO ได้หลบหนีไปยังจอร์แดนและได้รับการสนับสนุนจากกษัตริย์ฮุสเซน ในปีพ.ศ. 2513 องค์กร PLO หันกลับมาต่อต้านกษัตริย์จอร์แดนอย่างไม่คาดคิดในเหตุการณ์ “กันยายนดำ” จากนั้นจึงย้ายไปทางตอนใต้ของเลบานอน โดยสร้างฐานทัพขึ้นเพื่อดำเนินการโจมตีอิสราเอลต่อไป ในเดือนตุลาคม พ.ศ. 2516 อียิปต์และซีเรียโจมตีอิสราเอลอีกครั้งในสงครามเดือนตุลาคม ซึ่งเป็นวันหยุดศักดิ์สิทธิ์ของชาวยิวที่เรียกว่า Yom Kippur อย่างไรก็ตาม อิสราเอลก็ได้รับชัยชนะอีกครั้ง ต่อมา อิสราเอลได้คืนคาบสมุทรไซนายให้กับอียิปต์ตามข้อตกลง สันติภาพ แคมป์เดวิดในปี 1978

อย่างไรก็ตาม ความหวังในการฟื้นฟูสันติภาพในภูมิภาคนี้ถูกทำลายลงหลังจากการโจมตีอย่างต่อเนื่องโดย PLO และกลุ่มติดอาวุธในปาเลสไตน์ ในปีพ.ศ. 2525 อิสราเอลตอบโต้ด้วยการโจมตีเลบานอนเต็มรูปแบบ กลุ่มติดอาวุธของชาวปาเลสไตน์พ่ายแพ้อย่างรวดเร็วภายในไม่กี่สัปดาห์ สำนักงานใหญ่ PLO ถูกอพยพไปยังตูนิเซียในเดือนมิถุนายน พ.ศ. 2525 ตามการตัดสินใจของนายยัสเซอร์ อาราฟัต ผู้นำ PLO

สงครามศักดิ์สิทธิ์ครั้งใหญ่

อินติฟาดา (สงครามศักดิ์สิทธิ์พร้อมกัน) ของปาเลสไตน์เริ่มขึ้นในปี 2530 นำไปสู่การก่อตั้งขบวนการฮามาส ซึ่งเป็นกลุ่มที่สนับสนุนการต่อสู้ด้วยอาวุธ ต่างจาก PLO และฟาตาห์ ซึ่งมีแนวทางทางการทูตและการเมืองมากกว่า ในปี พ.ศ. 2531 สันนิบาตอาหรับยอมรับ PLO เป็นตัวแทนเพียงหนึ่งเดียวของปาเลสไตน์ ก่อให้เกิดความขัดแย้งระหว่างกองกำลังปาเลสไตน์

ในช่วงต้นทศวรรษ 1990 ความพยายามระหว่างประเทศในการแก้ไขข้อขัดแย้งมีความเข้มข้นมากขึ้น เมื่อวันที่ 13 กันยายน พ.ศ. 2536 นายกรัฐมนตรีอิสราเอล ยิตซัค ราบิน และประธาน PLO ยาซิร อาราฟัต ได้ลงนามในข้อตกลงออสโลฉบับที่ 1 โดยมีประธานาธิบดีสหรัฐฯ บิล คลินตัน เป็นพยาน โดยข้อตกลงดังกล่าวอนุญาตให้ PLO ย้ายฐานการผลิตจากตูนิเซียและจัดตั้งรัฐบาลแห่งชาติปาเลสไตน์ในเขตเวสต์แบงก์และฉนวนกาซา อย่างไรก็ตาม กระบวนการสันติภาพนี้เผชิญกับการต่อต้านอย่างหนักจากกลุ่มอิสลามในปาเลสไตน์ โดยเฉพาะกลุ่มฮามาสและฟาตาห์

ในเดือนกันยายน พ.ศ. 2538 ได้มีการลงนามข้อตกลงชั่วคราวฉบับใหม่ (ข้อตกลงออสโล II) ในกรุงวอชิงตันเกี่ยวกับการขยายอำนาจปกครองตนเองในเวสต์แบงก์ อย่างไรก็ตาม ในวันที่ 4 พฤศจิกายน พ.ศ. 2538 นายกรัฐมนตรี ยิตซัค ราบิน ถูกลอบสังหารโดยกลุ่มหัวรุนแรงชาวยิว ในปี พ.ศ. 2547 ประธานาธิบดีอาราฟัตถึงแก่กรรม ส่งผลให้กระบวนการสันติภาพในตะวันออกกลางเข้าสู่ทางตัน

ภายหลังการเจรจาที่ไม่ประสบความสำเร็จเป็นเวลานานหลายปี ในเดือนกันยายน พ.ศ.2543 อินติฟาดะครั้งที่สองได้เกิดขึ้น โดยมีจุดชนวนจากการที่อาเรียล ชารอน ผู้นำฝ่ายค้านของอิสราเอล เดินทางไปเยือนมัสยิดอัลอักซออย่าง “ยั่วยุ” โดยมีกองกำลังรักษาความปลอดภัยหลายพันนายประจำการอยู่ในและรอบๆ เมืองเก่าของเยรูซาเล็ม ความรุนแรงทวีความรุนแรงกลายเป็นความขัดแย้งอย่างเปิดเผยระหว่างกองกำลังความมั่นคงแห่งชาติปาเลสไตน์และกองกำลังป้องกันอิสราเอล ซึ่งกินเวลาตลอดปี พ.ศ. 2547–2548 ในช่วงเวลานี้ อิสราเอลยังคงยึดครองพื้นที่ที่อยู่ภายใต้การดูแลของฝ่ายปกครองปาเลสไตน์ต่อไป และเริ่มสร้างกำแพงกั้นฉนวนกาซาจากดินแดนอิสราเอล และสร้างนิคมในเขตเวสต์แบงก์ ในเดือนมิถุนายน พ.ศ. 2550 อิสราเอลเริ่มปิดล้อมฉนวนกาซาทั้งทางบก ทางอากาศ และทางทะเล ในเดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ. 2552 ได้มีการลงนามการหยุดยิงโดยมีการมีส่วนร่วมของชุมชนระหว่างประเทศ แม้ว่าการสู้รบเป็นระยะๆ ระหว่างสองฝ่ายยังคงดำเนินต่อไปก็ตาม

ดินแดนปาเลสไตน์พร้อมกับดินแดนศักดิ์สิทธิ์แห่งเยรูซาเล็มมีบทบาทสำคัญอย่างยิ่งต่อศาสนาทั้งสาม ได้แก่ ศาสนายิว ศาสนาคริสต์ และศาสนาอิสลาม เยรูซาเล็มเป็นเมืองศักดิ์สิทธิ์ที่สุดของศาสนายิว ซึ่งเคยเป็นที่ตั้งของวิหารของชาวยิว และเป็นเมืองหลวงของอาณาจักรอิสราเอลโบราณ สำหรับคริสเตียน เยรูซาเล็มคือสถานที่ที่พระเยซูถูกประหารชีวิต และยังเป็นที่ตั้งของโบสถ์แห่งพระคูหาศักดิ์สิทธิ์อีกด้วย สำหรับชาวมุสลิม เยรูซาเล็มเป็นสถานที่ที่ท่านศาสดาโมฮัมหมัด "เดินทางในตอนกลางคืนสู่สวรรค์" และเป็นที่ตั้งของมัสยิดอัลอักซอ

ประวัติศาสตร์ซ้ำรอยอีกครั้ง

เมื่อวันที่ 29 พฤศจิกายน พ.ศ. 2555 ได้มีการผ่านมติสมัชชาใหญ่แห่งสหประชาชาติที่ 67/19 ซึ่งยกระดับปาเลสไตน์ให้เป็น “รัฐผู้สังเกตการณ์ที่ไม่ใช่สมาชิก” ในสหประชาชาติ การเปลี่ยนแปลงสถานะนี้ได้รับการอธิบายว่าเป็นการยอมรับอำนาจอธิปไตยของรัฐปาเลสไตน์โดยพฤตินัย อย่างไรก็ตามความขัดแย้งระหว่างปาเลสไตน์และอิสราเอลยังคงเกิดขึ้นบ่อยครั้ง ในช่วงฤดูร้อนของปี 2014 ฮามาสได้ยิงจรวดเกือบ 3,000 ลูกไปที่อิสราเอล และเทลอาวีฟก็ได้ตอบโต้ด้วยการโจมตีครั้งใหญ่ในฉนวนกาซา การสู้รบยุติลงในช่วงปลายเดือนสิงหาคม พ.ศ. 2557 ด้วยการหยุดยิงที่อียิปต์เป็นตัวกลาง

ภายหลังคลื่นความรุนแรงระหว่างอิสราเอลและปาเลสไตน์ในปี 2015 ประธานาธิบดีปาเลสไตน์ มะห์มุด อับบาส ประกาศว่าชาวปาเลสไตน์จะไม่ผูกพันตามการแบ่งดินแดนอันเป็นผลจากข้อตกลงออสโลอีกต่อไป ในเดือนพฤษภาคม พ.ศ. 2561 การสู้รบระหว่างฮามาสและอิสราเอลปะทุขึ้นอีกครั้ง ฮามาสยิงจรวดจากกาซา 100 ลูกเข้าไปในอิสราเอล อิสราเอลตอบโต้ด้วยการโจมตีเป้าหมายมากกว่า 50 แห่งในฉนวนกาซาในช่วง 24 ชั่วโมงที่ผ่านมา

ในปี 2018 ประธานาธิบดีโดนัลด์ เจ. ทรัมป์ ได้ย้ายสถานทูตสหรัฐฯ จากเทลอาวีฟไปยังเยรูซาเล็ม ซึ่งถือเป็นการพลิกกลับนโยบายระยะยาวของสหรัฐฯ ในประเด็นปาเลสไตน์ การตัดสินใจครั้งนี้ของรัฐบาลโดนัลด์ ทรัมป์ทำให้สถานการณ์ในตะวันออกกลางแตกแยกมากขึ้น แม้จะได้รับความชื่นชมจากอิสราเอลและพันธมิตรบางส่วนก็ตาม ในเดือนสิงหาคม-กันยายน พ.ศ. 2563 สหรัฐอาหรับเอมิเรตส์ (UAE) และบาห์เรนตกลงที่จะฟื้นฟูความสัมพันธ์กับอิสราเอล และซาอุดีอาระเบียกำลังพิจารณาเดินหน้าสู่การฟื้นฟูความสัมพันธ์กับเทลอาวีฟ ก่อนหน้านี้ อียิปต์และจอร์แดนฟื้นฟูความสัมพันธ์กับอิสราเอลในปี 2522 และ 2537

แนวโน้มการฟื้นฟูความสัมพันธ์ปกติระหว่างประเทศมุสลิมและอิสราเอลได้รับการสนับสนุนจากสหรัฐอเมริกาและประเทศตะวันตกหลายประเทศ แต่กองกำลังปาเลสไตน์และบางประเทศปฏิเสธข้อตกลงเหล่านี้ เมื่อวันที่ 7 ตุลาคม ฮามาสได้ยิงจรวดหลายพันลูกเข้าสู่ดินแดนของอิสราเอล ส่งผลให้มีผู้เสียชีวิตหลายร้อยคน อิสราเอลประกาศตอบโต้อย่างรุนแรง ส่งผลให้เกิดความขัดแย้งใหม่ระหว่างปาเลสไตน์และอิสราเอลปะทุและแพร่กระจาย ประวัติศาสตร์อันเจ็บปวดและไม่มั่นคงใน “กระทะไฟ” แห่งตะวันออกกลางกำลังเกิดขึ้นซ้ำแล้วซ้ำเล่า

แหล่งที่มา