Mỹ và đồng minh cho rằng NATO không thể kết nạp Ukraine khi xung đột với Nga chưa kết thúc, nhưng trì hoãn có thể khuyến khích Moskva kéo dài chiến sự.
Tổng thống Mỹ Joe Biden đã đặt cược di sản chính sách đối ngoại của mình vào nỗ lực viện trợ vũ khí cho Ukraine để đối phó Nga và gần đây là quyết định cung cấp đạn chùm gây tranh cãi. Tuy nhiên, ngay trước thềm hội nghị thượng đỉnh NATO, ông vẫn phát đi thông điệp đầy cứng rắn rằng Ukraine chưa sẵn sàng gia nhập NATO.
Trong khi một số nước Đông Âu lạc quan sẽ sớm chào đón Ukraine gia nhập liên minh, các thành viên cốt cán của NATO như Mỹ tỏ ra thận trọng hơn.
“Tôi không nghĩ rằng NATO đạt đồng thuận về việc kết nạp Ukraine vào thời điểm cuộc chiến chưa kết thúc”, ông Biden nói ngày 9/7. Tổng thống Mỹ thêm rằng liên minh cần vạch lộ trình hợp lý cho Ukraine gia nhập, song Kiev vẫn chưa đáp ứng một số yêu cầu.
Cố vấn An ninh Quốc gia Nhà Trắng Jake Sullivan ngày 11/7 cũng loại trừ khả năng Ukraine được kết nạp vào NATO trong lúc chiến sự đang diễn ra, nói rằng động thái này đồng nghĩa sẽ “đẩy NATO vào cuộc chiến với Nga”. Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg sau đó tuyên bố liên minh sẽ “gửi lời mời Ukraine gia nhập khi các đồng minh đồng ý và những điều kiện được thỏa mãn”.
Bình luận của lãnh đạo Mỹ và NATO sẽ khiến Kiev thất vọng, dù Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cũng thừa nhận rằng Kiev không thể gia nhập NATO khi chiến sự với Nga chưa kết thúc.
Trả lời phỏng vấn ABC News ngày 9/7, Tổng thống Zelensky nói rằng ông sẽ không làm khách mời tại hội nghị thượng đỉnh NATO “cho vui” và thậm chí không tham gia, trừ khi liên minh có quan điểm rõ ràng hơn về tư cách thành viên và đảm bảo an ninh cho Ukraine. “Gửi thông điệp rằng NATO không sợ Nga là điều rất quan trọng”, ông nói.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky (trái) đón người đồng cấp Mỹ Joe Biden tại Kiev ngày 20/2. Ảnh: AFP
Kết nạp Ukraine hay không là một trong những câu hỏi về an ninh đau đầu nhất đối với liên minh kể từ khi thực hiện chính sách hướng đông, đưa biên giới NATO tiến sát Nga.
Quyết định kết nạp Ukraine sẽ mở rộng phạm vi áp dụng cam kết của NATO, quy định cuộc tấn công vào một thành viên là tấn công vào cả khối. Điều đó đồng nghĩa nếu cho Ukraine gia nhập, các lãnh đạo NATO trong tương lai có thể phải đối đầu với nước Nga sở hữu vũ khí hạt nhân, theo Stephen Collinson, nhà phân tích kỳ cựu của CNN.
Những người ủng hộ kết nạp Kiev nói rằng lời hứa mơ hồ về tư cách thành viên trong tương lai, mà các lãnh đạo NATO đưa ra tại hội nghị thượng đỉnh ở Bucharest năm 2008, đã kích động Nga phát động cuộc chiến trước khi Ukraine gia nhập liên minh.
Thượng nghị sĩ Mỹ Lindsey Graham và Richard Blumenthal tuần trước đề xuất nghị quyết kêu gọi lập lộ trình kết nạp Ukraine ngay khi có thể.
“Chỉ khi được thông qua tư cách thành viên NATO, Ukraine mới có thể thực sự an toàn trước Nga”, tuyên bố chung của các thượng nghị sĩ có đoạn.
Song có những lập luận phản đối NATO trao cơ hội gia nhập cho Ukraine. Ông Biden cảnh báo quyết định kết nạp Kiev trong thời chiến sẽ lập tức kích hoạt cam kết của liên minh để bảo vệ đối tác mới, để chứng minh điều khoản phòng thủ tập thể thực sự có ý nghĩa.
“Tôi muốn nói rằng đó là cam kết mà tất cả chúng ta phải thực hiện bất kể chuyện gì. Nếu chiến tranh đang diễn ra, tất cả chúng ta sẽ ở trong cuộc chiến đó. Trong trường hợp này, chúng ta sẽ có chiến tranh với Nga”, ông nói.
Việc ấn định ngày kết nạp Ukraine sau khi xung đột kết thúc cũng có thể phản tác dụng, bởi nó sẽ cho Nga lý do để không bao giờ kết thúc xung đột, theo Collinson.
“Điều này sẽ dập tắt hy vọng mong manh về một giải pháp chính trị nếu lực lượng Ukraine không thể đẩy lùi quân Nga khỏi lãnh thổ. Và nó cũng có nguy cơ củng cố lập luận của Tổng thống Vladimir Putin rằng phương Tây đã kích động cuộc chiến bằng cách mở đường cho Ukraine nhằm làm suy yếu Nga”, Collinson nhận định.
Trước khi lên đường tới châu Âu, ông Biden đã nhận được ủng hộ về lập trường này từ nghị sĩ Cộng hòa Michael McCaul, chủ tịch Ủy ban Đối ngoại Hạ viện. McCaul nói rằng còn “quá sớm” để nói về việc kết nạp Ukraine vào NATO.
“Đầu tiên họ phải chiến thắng trong cuộc phản công. Thứ hai họ cần đạt được lệnh ngừng bắn và sau đó đàm phán giải pháp hòa bình. Chúng tôi không thể kết nạp Ukraine vào NATO ngay lập tức. Điều đó sẽ khiến chúng tôi rơi vào cuộc chiến với Nga”, McCaul nói ngày 9/7.
Nghị sĩ Mỹ thêm rằng những cuộc thảo luận hiện tại sẽ xoay quanh thỏa thuận an ninh nào có thể đưa ra với Ukraine như tiền đề để gia nhập NATO. “Chúng ta phải cẩn thận khi làm điều này”, ông nói.
Các đảm bảo an ninh của Mỹ và châu Âu đối với Ukraine có thể sẽ thay đổi bức tranh chiến lược ở Tây Âu, theo Collinson. Chúng sẽ được thực hiện mà không có gì đảm bảo Điện Kremlin sẽ trở nên mềm mỏng hơn với phương Tây trong những thập kỷ tới.
Nguy cơ đụng độ với Nga trong tương lai đã đè nặng tâm trí của nhiều nhà phân tích.
“Mỹ không nên đảm bảo an ninh cho Ukraine. Chúng tôi không nên làm như vậy ngay lúc này, dù thông qua NATO hay một số loại đảm bảo an ninh song phương. Chúng tôi cũng không nên làm vậy như một phần thỏa thuận hòa bình”, Ben Friedman, giám đốc chính sách tại tổ chức Defense Priorities ở Mỹ, nói.
Xe tăng quân đội Ukraine gần thành phố Bakhmut ngày 12/5. Ảnh: Reuters
Friedman lập luận rằng bất chấp sự phản kháng mạnh mẽ của Ukraine trước Nga, Washington cần ưu tiên những lợi ích lớn hơn của Mỹ. “Đảm bảo an ninh cho Ukraine sẽ làm xói mòn an ninh Mỹ bởi nguy cơ chiến tranh với Nga ngày càng tăng. Tất nhiên, điều đó chứa đựng cả nguy cơ leo thang hạt nhân”, ông nói.
Cả Tổng thống Biden và các quan chức Nhà Trắng đều không đưa ra được lý do cho thấy 330 triệu người dân Mỹ cuối cùng sẽ hưởng lợi nếu gây chiến với Nga để bảo vệ Ukraine. Trên thực tế, Tổng thống Mỹ đã ngầm nhấn mạnh rằng mối quan tâm cốt lõi của ông là tránh đụng độ trực tiếp với Nga.
Một vấn đề khác khi các thành viên NATO cung cấp đảm bảo an ninh cho Ukraine là nguy cơ ý chí thực thi chúng giảm dần trong tương lai. Thất bại trong những đảm bảo như vậy sẽ làm dấy lên nghi ngờ về nguyên tắc phòng thủ chung hiện có của NATO và cuối cùng có thể làm suy yếu tính toàn vẹn của liên minh, theo giới quan sát.
Nhà phân tích của CNN cho rằng ngay cả khi ông Biden thay đổi lập trường và đẩy nhanh quá trình kết nạp Ukraine, ông cũng khó có thể đảm bảo người kế nhiệm sẽ tôn trọng các nghĩa vụ trong hiệp ước.
“Những bất định trong tương lai chính trị Mỹ có thể là lý do khiến ông Zelensky cố tìm kiếm sự đảm bảo an ninh khẩn cấp từ NATO”, Collinson nhận định. “Nhưng sự không chắc chắn đó càng khiến NATO lúng túng hơn với bất cứ đảm bảo an ninh nào cho Kiev”.
Thanh Tâm (Theo CNN, WP)
