Có thể gặp khó khăn nếu Tòa án không thu thập chứng cứ
Theo Báo cáo một số vấn đề lớn tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Tổ chức Tòa án nhân dân (sửa đổi), nhiều đại biểu Quốc hội tán thành quy định Tòa án không có nghĩa vụ thu thập tài liệu, chứng cứ; nhiều ý kiến không tán thành và đề nghị quy định một số trường hợp Tòa án thu thập chứng cứ.
Thường trực Ủy ban Tư pháp cho rằng, Nghị quyết số 27 – NQ/TW về tiếp tục xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới yêu cầu: “Nghiên cứu, làm rõ… những trường hợp Tòa án thu thập chứng cứ trong hoạt động xét xử”.
Luật Tổ chức Tòa án nhân dân hiện hành không quy định phạm vi thu thập chứng cứ của Tòa án. Luật tố tụng quy định các hoạt động/biện pháp thu thập chứng cứ, trong đó luật tố tụng dân sự, hành chính có quy định: “nếu đương sự không thu thập được thì có quyền yêu cầu Tòa án thu thập chứng cứ”. Từ đó nhiều đương sự không thực hiện đầy đủ nghĩa vụ của mình, dẫn tới nhiều Tòa án quá tải công việc. Vì vậy, cần rà soát để quy định lại cho chặt chẽ việc Tòa án thu thập chứng cứ ngay trong dự thảo Luật.
Thực tiễn cho thấy, nếu Tòa án không thu thập chứng cứ trong một số trường hợp thì có thể gặp khó khăn hoặc không giải quyết được vụ án, vụ việc. Mặt khác, việc quy định Tòa án thu thập chứng cứ cần xem xét điều kiện thực tiễn của nước ta về trình độ dân trí, ý thức pháp luật, hoàn cảnh kinh tế của một bộ phận nhân dân…
Trên cơ sở tiếp thu ý kiến đại biểu Quốc hội và kết luận của Ủy ban Thường vụ Quốc hội “yêu cầu chỉnh lý Điều 15, trong đó có quy định Tòa án hỗ trợ thu thập chứng cứ và trực tiếp thu thập chứng cứ”, Thường trực Ủy ban Tư pháp đề nghị: bên cạnh việc quy định Tòa án yêu cầu, hướng dẫn, hỗ trợ thu thập tài liệu, chứng cứ, kiểm tra, thẩm định tính xác thực của tài liệu, chứng cứ thì cần quy định Tòa án trực tiếp thu thập tài liệu, chứng cứ để thể chế hóa Nghị quyết 27 – NQ/TW và phù hợp với điều kiện thực tiễn của nước ta.
Tòa án không từ chối việc thu thập tài liệu, chứng cứ
Thảo luận tại hội nghị, các ĐBQH Trần Nhật Minh (Nghệ An), Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp), Nguyễn Anh Trí (Hà Nội) nhất trí với phương án của Thường trực Ủy ban Tư pháp và cho rằng, thu thập tài liệu, chứng cứ trong giải quyết án hình sự, hành chính, vụ việc dân sự và các vụ việc khác theo thẩm quyền của Tòa án là cần thiết.
Dẫn khoản 1, Điều 15 dự thảo Luật quy định “Tòa án yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân cung cấp tài liệu, chứng cứ theo quy định của pháp luật. Cơ quan, tổ chức, cá nhân đang quản lý, lưu giữ tài liệu, chứng cứ có trách nhiệm cung cấp tài liệu, chứng cứ theo quy định của pháp luật khi có yêu cầu của Tòa án”, đại biểu Nguyễn Anh Trí cho rằng, quy định này là đúng với chức năng của Tòa án, phù hợp với dân trí, ý thức pháp luật của công dân hiện nay. Bên cạnh đó, đại biểu cũng chỉ rõ, các quy định liên quan đều rất minh bạch như: khoản 2, Điều 15 dự thảo Luật quy định “Tòa án thu thập tài liệu, chứng cứ bằng việc tiếp nhận tài liệu, chứng cứ do cơ quan, tổ chức, cá nhân liên quan cung cấp, các bên giao nộp”; khoản 5, Điều 15 dự thảo Luật quy định “Trong vụ án hình sự, hành chính, vụ việc dân sự và các vụ việc khác, các bên thu thập, cung cấp, giao nộp tài liệu, chứng cứ cho Tòa án theo quy định của pháp luật. Tòa án căn cứ vào tài liệu, chứng cứ đã được cơ quan, tổ chức, cá nhân liên quan cung cấp, các bên giao nộp, làm rõ tại phiên tòa, phiên họp theo quy định của pháp luật và kết quả tranh tụng để xét xử, giải quyết vụ án, vụ việc”.
Tại Khoản 3, Điều 15 dự thảo Luật nêu rõ “trong vụ án hành chính, vụ việc dân sự và các vụ việc khác, Tòa án hướng dẫn, yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân liên quan cung cấp, các bên thu thập, giao nộp tài liệu, chứng cứ. Trường hợp các bên đã thực hiện mọi biện pháp cần thiết nhưng không thu thập được tài liệu, chứng cứ và có yêu cầu thì Tòa án hỗ trợ thu thập tài liệu, chứng cứ bằng việc yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân cung cấp tài liệu, chứng cứ theo quy định của pháp luật”. Cho rằng, quy định này đã thể hiện trách nhiệm của Tòa án, tuy nhiên, đại biểu Nguyễn Anh Trí cũng đề nghị khoản 3, Điều 15 cần bổ sung nội dung “Tòa án hỗ trợ thu thập chứng cứ và trực tiếp thu thập chứng cứ”.
Cho rằng, theo quy định của pháp luật về tố tụng hiện hành, thì Tòa án không chỉ thu thập tài liệu, chứng cứ bằng việc tiếp nhận tài liệu, chứng cứ do cơ quan, tổ chức, cá nhân liên quan cung cấp, các bên giao nộp mà còn bằng một số hình thức khác. Do vậy, để bảo đảm tính tương thích với các quy định pháp luật về tố tụng, đại biểu Trần Nhật Minh đề nghị, nghiên cứu sửa đổi khoản 2, Điều 15 như sau: Tòa án thu thập tài liệu, chứng cứ bằng việc tiếp nhận tài liệu, chứng cứ do cơ quan, tổ chức, cá nhân liên quan cung cấp, các bên giao nộp và có thể tiến hành một số biện pháp khác để thu thập tài liệu, chứng cứ theo quy định của pháp luật về tố tụng.
Giải trình về vấn đề này, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình nêu rõ, Điều 15 dự thảo Luật đã thể hiện rất rõ, Tòa án có quyền, có nhiệm vụ yêu cầu các cơ quan, tổ chức thu thập chứng cứ. Tòa án có nhiệm vụ tiếp nhận chứng cứ, tài liệu do các cơ quan, tổ chức, cá nhân cung cấp. Một nhiệm vụ nữa là, Tòa án hướng dẫn các đương sự thu thập chứng cứ. Tòa án kiểm tra, thẩm định các chứng cứ, tài liệu có trong hồ sơ. Như vậy, phạm vi thu thập chứng cứ theo Nghị quyết 27 – NQ/TW cần phải làm rõ. Chánh án Tòa án nhân dân tối cao cũng cho biết, “sẽ rà soát lại từ ngữ cho rõ hơn. Nhưng nhiệm vụ của Tòa án là yêu cầu, tiếp nhận, hướng dẫn, hỗ trợ, kiểm tra, đánh giá tính xác thực của chứng cứ và trên cơ sở các chứng cứ thu thập để xét xử, những nhiệm vụ này đã được phản ánh đầy đủ”.
Kết luận phiên thảo luận, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định đề nghị, Thường trực Ủy ban Tư pháp chủ trì, phối hợp với Tòa án nhân dân tối cao và các cơ quan có liên quan hoàn chỉnh nội dung tiếp thu, giải trình các ý kiến của đại biểu Quốc hội tại Hội nghị; hoàn chỉnh hồ sơ lấy ý kiến Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban, các cơ quan có liên quan và gửi hồ sơ dự án Luật lấy ý kiến các Đoàn đại biểu Quốc hội để tiếp thu, hoàn chỉnh, chuẩn bị trình Quốc hội tại Kỳ họp tới.
