Làng dệt chiếu cói Phú Tân - Hồn nghề trăm năm bên đầm Ô Loan

Nằm bên đầm Ô Loan thơ mộng, làng dệt chiếu cói Phú Tân (Đắk Lắk) là một trong những làng nghề thủ công lâu đời của khu vực duyên hải Nam Trung Bộ.

Hơn một thế kỷ hình thành và phát triển, nghề dệt chiếu cói không chỉ tạo sinh kế cho hàng trăm hộ dân mà còn trở thành biểu tượng văn hóa, kết tinh lối sống, tâm hồn và bản sắc cộng đồng nơi đây.

Trải qua bao biến động của lịch sử và sự đổi thay của đời sống hiện đại, làng nghề vẫn giữ được nhịp điệu lao động bền bỉ.

Tiếng khung cửi vang lên giữa xóm làng mỗi sáng sớm đã trở thành âm thanh thân thuộc, gắn với ký ức của nhiều thế hệ người dân Phú Tân.

Từ cây cói mộc mạc đến tấm chiếu tinh xảo

Nguyên liệu chính để tạo nên những tấm chiếu Phú Tân là cây cói (còn gọi là cây lác), loài thực vật mọc nhiều ở vùng đất ngập nước, nước lợ quanh đầm.

Cói được thu hoạch theo mùa, đem phơi nắng nhiều ngày để đạt độ khô tự nhiên, sau đó chẻ nhỏ, làm sạch và phân loại theo kích cỡ sợi.

Một trong những công đoạn quan trọng nhất là nhuộm màu. Trước đây, người dân sử dụng màu tự nhiên chiết xuất từ vỏ cây, lá rừng. Những gam màu đỏ, vàng, xanh mộc mạc nhưng bền màu, đậm chất dân gian.

Ngày nay, để đáp ứng nhu cầu thị trường, các cơ sở sản xuất đã sử dụng phẩm màu công nghiệp, giúp màu sắc tươi sáng, đồng đều hơn nhưng vẫn giữ được tinh thần phối màu truyền thống.

Nhiều hộ gia đình ở Phú Tân nay đã sử dụng máy dệt chiếu thay cho dệt tay trước đây để mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn. (Ảnh: Khánh Hòa/TTXVN)

Sau khi nhuộm, cói tiếp tục được phơi, hong khô cho đến khi đạt độ dẻo, bóng, không bị giòn gãy.

Từ những sợi cói tưởng chừng giản dị ấy, dưới bàn tay khéo léo của người thợ, những tấm chiếu bền chắc, đẹp mắt dần hình thành.

Nhịp khung cửi - bản hòa âm của làng nghề

Khung dệt chiếu truyền thống được làm hoàn toàn từ gỗ và tre, cấu tạo giản dị nhưng chắc chắn. Nghề dệt chiếu Phú Tân đòi hỏi hai người thợ phối hợp nhịp nhàng: một người luồn sợi cói, người còn lại dùng thanh go để ép chặt từng đường sợi.

Âm thanh “lóc cóc” đều đặn của thanh go, xen lẫn tiếng trò chuyện, tiếng cười của người thợ tạo nên một không gian lao động đặc trưng, vừa rộn ràng vừa thân thuộc. Đó không chỉ là âm thanh của nghề nghiệp, mà còn là nhịp sống, là “hơi thở” của cả ngôi làng.

Tỉ mỉ buộc những sợi dây dù trắng quanh mép chiếu. (Ảnh: Khánh Hòa/TTXVN)

Mỗi tấm chiếu hoàn chỉnh phải đáp ứng những tiêu chí khắt khe: mặt chiếu phẳng, sợi đan chặt tay, hoa văn cân đối, màu sắc hài hòa. Bởi vậy, một tấm chiếu tốt không chỉ là sản phẩm tiêu dùng mà còn mang dáng dấp của một tác phẩm thủ công mỹ nghệ.

Hiện nay, làng nghề dệt chiếu cói Phú Tân có 219 hộ dân trực tiếp tham gia sản xuất, với hơn 550 lao động thường xuyên. Điều đặc biệt là nghề dệt chiếu không kén tuổi: người cao tuổi có thể tham gia các công đoạn nhẹ nhàng như chẻ cói, nhuộm màu, trẻ em có thể phụ giúp phơi cói, cuộn sợi sau giờ học.

Chính sự tham gia của nhiều thế hệ trong cùng một quy trình sản xuất đã giúp nghề dệt chiếu trở thành “trường học” tự nhiên để truyền nghề. Kỹ năng, kinh nghiệm và cả tình yêu nghề được trao truyền một cách lặng lẽ từ cha ông sang con cháu, hình thành nên bản sắc riêng của cộng đồng Phú Tân.

Với người dân nơi đây, khung cửi không chỉ là công cụ lao động mà còn là một phần ký ức tuổi thơ, là chứng nhân của những đổi thay trong đời sống nông thôn qua nhiều thập kỷ.

Bảo tồn di sản từ cộng đồng đến bảo tàng

Đứng trước áp lực cạnh tranh của các sản phẩm công nghiệp giá rẻ, nghề dệt chiếu cói Phú Tân đã và đang tìm kiếm hướng phát triển bền vững. Một trong những giải pháp quan trọng là gắn làng nghề với hoạt động du lịch trải nghiệm, du lịch văn hóa.

Sự ra đời của Hợp tác xã Sản xuất, Dịch vụ-Du lịch chiếu cói An Cư đã đánh dấu bước chuyển mình của làng nghề. Thông qua hợp tác xã, người dân được hỗ trợ kết nối với các đơn vị lữ hành, xây dựng các tour tham quan làng nghề. Du khách khi đến Phú Tân không chỉ được xem quy trình dệt chiếu, mà còn trực tiếp trải nghiệm một số công đoạn như chẻ cói, dệt thử, nhuộm màu thủ công.

Cùng với phát triển du lịch, công tác bảo tồn nghề truyền thống cũng được quan tâm.

Chiếc chiếu cói gắn liền với đời sống sinh hoạt hàng ngày của người dân từ bao đời nay, là sản phẩm thủ công vừa bình dị, vừa cao sang, vừa mộc mạc, vừa nghệ thuật… (Ảnh: Khánh Hòa/ TTXVN)

Bảo tàng Đắk Lắk đã tiến hành sưu tầm, trưng bày bộ dụng cụ dệt chiếu cói truyền thống do ông Nguyễn Hoàng Quân, Giám đốc Hợp tác xã An Cư, trao tặng, gồm khung dệt, thanh go và nhiều vật dụng liên quan.

Việc đưa những hiện vật lao động vào không gian bảo tàng không chỉ giúp lưu giữ ký ức nghề, mà còn giúp thế hệ trẻ và công chúng hiểu sâu hơn về giá trị văn hóa của nghề dệt chiếu.

Dù còn nhiều khó khăn, thách thức, nghề dệt chiếu cói Phú Tân vẫn được giữ vững nhờ tâm huyết của những người thợ và sự đồng hành của chính quyền địa phương.

Việc thành lập hợp tác xã, phát triển du lịch làng nghề, kết nối doanh nghiệp... đang từng bước mở ra con đường phát triển mới, hài hòa giữa bảo tồn và khai thác giá trị văn hóa.

Từ những sợi cói mộc mạc, qua đôi bàn tay khéo léo của người thợ, những tấm chiếu vẫn ra đời mỗi ngày, mang theo hơi thở của đầm Ô Loan, của nắng gió miền Trung và của tình yêu quê hương bền bỉ.

Tiếng khung cửi vẫn vang đều trong những ngôi nhà nhỏ ở Phú Tân, như nhịp đập của thời gian, nhắc nhớ rằng giữa nhịp sống hiện đại, vẫn còn đó một “hồn nghề” đang âm thầm được gìn giữ, tiếp nối và lan tỏa./.

(Vietnam+)

Nguồn: https://www.vietnamplus.vn/lang-det-chieu-coi-phu-tan-hon-nghe-tram-nam-ben-dam-o-loan-post1074576.vnp