Trong bối cảnh Nhật Bản có sự thay đổi cách tiếp cận đường lối ôn hòa về quân sự sau nhiều thập niên theo đuổi chủ nghĩa hòa bình, Tokyo lo ngại rằng Philippines là một mắt xích yếu trong chuỗi đảo trải dài từ quần đảo Nhật Bản đến Indonesia mà các con tàu phải đi qua để ra vào Thái Bình Dương.
Một trong những mối quan tâm hàng đầu của Nhật Bản là viễn cảnh xảy ra cuộc xung đột ở eo biển Đài Loan và mở rộng ra quy mô lớn hơn ở khu vực. Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida thậm chí từng cảnh báo rằng Ukraine hôm nay có thể là Đông Á ngày mai.
Khắc phục lỗ hổng phòng thủ
Để góp phần giải quyết vấn đề đó, Tokyo hồi tháng 4 cho biết họ sẽ cung cấp viện trợ quân sự cho các quốc gia cùng chí hướng, bao gồm radar. Các quan chức Nhật cho rằng nỗ lực này sẽ giúp các quốc gia như Philippines khắc phục lỗ hổng phòng thủ.
“Việc cung cấp radar cho Philippines là rất hữu ích vì điều đó có nghĩa là chúng tôi có thể chia sẻ thông tin về eo biển Ba Sĩ”, đô đốc Nhật về hưu Katsutoshi Kawano nói với Reuters, đề cập đến vùng biển ngăn cách giữa Philippines và Đài Loan. Eo biển này được xem là một điểm nghẽn đối với các tàu thuyền di chuyển giữa khu vực Tây Thái Bình Dương và Biển Đông.
Lực lượng của Philippines, Nhật Bản, Hàn Quốc và Mỹ trong lễ khai mạc cuộc tập trận chung Kamadag ở Philippines ngày 3.10.2022
Ba quan chức chính phủ Nhật Bản tham gia hoạch định chiến lược an ninh quốc gia nói với Reuters rằng Mỹ đang tư vấn cho Nhật Bản về những gì nên cung cấp vì nước này có mối quan hệ quân sự chặt chẽ với Philippines. Tuy nhiên, một quan chức cho biết nỗ lực viện trợ là sáng kiến của Tokyo và không phải là chuyện Washington thúc ép. Các quan chức Nhật từ chối tiết lộ danh tính vì tính chất nhạy cảm của vấn đề.
“Chúng tôi đang trong quá trình lựa chọn thiết bị có thể được sử dụng để giám sát trên biển và đảm bảo an ninh hàng hải. Chúng tôi vẫn chưa biết chính xác đó sẽ là thiết bị gì”, một người phát ngôn Bộ Ngoại giao Nhật Bản cho biết.
Bộ Ngoại giao Philippines cho hay họ không thể bình luận ngay lập tức về viện trợ an ninh từ Nhật Bản hay việc cho lực lượng Nhật đồn trú tại Philippines.
Cố vấn An ninh quốc gia Mỹ Jake Sullivan đã gặp những người đồng cấp từ Nhật Bản và Philippines tại Tokyo ngày 16.6. Đây là cuộc họp đầu tiên trong một loạt các cuộc họp định kỳ giữa họ để thảo luận về hợp tác an ninh.
Cả ba “đã thảo luận về một loạt thách thức an ninh khu vực, bao gồm vấn đề Biển Đông và biển Hoa Đông, cũng như CHDCND Triều Tiên. Ngoài ra, họ nhắc lại tầm quan trọng của hòa bình và ổn định ở eo biển Đài Loan”, một thông cáo chung cho hay.
Những tín hiệu mạnh mẽ
Phạm vi viện trợ quân sự của Nhật Bản bị giới hạn bởi lệnh cấm mà nước này tự áp đặt đối với việc xuất khẩu vũ khí sát thương. Thủ tướng Kishida hồi tháng 12 năm ngoái cam kết sẽ xem xét lại các quy định đó khi ông công bố kế hoạch tăng cường năng lực quân sự, qua đó sẽ tăng gấp đôi chi tiêu quốc phòng của Nhật trong vòng 5 năm.
Ông Kawano, người từng là tham mưu trưởng Lực lượng Phòng vệ Nhật Bản (SDF), cho biết viện trợ quân sự của Tokyo cho Manila “sẽ từng bước mở rộng và tôi hy vọng rằng nó sẽ thay đổi để bao gồm cả vũ khí sát thương” như tên lửa chống hạm.
Ông Kawano và các quan chức chính phủ trả lời Reuters dự đoán Philippines có thể cho phép Nhật Bản tiếp cận các căn cứ quân sự của mình, giống như với Mỹ, qua đó tạo điều kiện để máy bay của SDF tuần tra Biển Đông. Nhật Bản có thể giám sát vùng biển phía đông Đài Loan từ đảo Yonaguni, cách đó khoảng 100 km.
Trong cuộc gặp tại Tokyo vào tháng 2, Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr. và Thủ tướng Kishida đã nhất trí rằng lực lượng của hai nước sẽ hợp tác cứu trợ thiên tai. Ông Kishida cũng cam kết với ông Marcos về các khoản viện trợ phát triển và đầu tư tư nhân với tổng giá trị lên đến 600 tỉ yen.
Trước đó vào tháng 12 năm ngoái, các máy bay chiến đấu của Nhật Bản lần đầu đáp xuống Philippines và một loạt các cuộc gặp quân sự cấp cao đã diễn ra. Nhật Bản hồi tháng 3 tham gia cuộc tập trận quân sự của Mỹ và Philippines với tư cách quan sát viên, và trong tháng này lực lượng tuần duyên của ba nước lần đầu tiến hành huấn luyện cùng nhau.
Tàu BRP Melchora Aquino (MRRV-9702) của Tuần duyên Philippines và tàu Akitsushima (PLH-32) của Tuần duyên Nhật Bản trong cuộc diễn tập chung với Tuần duyên Mỹ ở Biển Đông hôm 6.6
Các chuyên gia cho rằng tất cả những điều này có thể là tiền đề cho một thỏa thuận tiếp cận có qua có lại (RAA), cho phép hai nước triển khai lực lượng trên lãnh thổ của nhau. Tokyo có RAA với Anh và Úc, và nếu Manila chấp nhận một thỏa thuận như vậy, nó có thể được ký kết trong vòng một năm, theo một trong ba quan chức chính phủ Nhật Bản nói trên.
“Kể từ khi thay đổi chính quyền, Philippines đã đưa ra những tín hiệu rất tích cực và điều đó cho thấy hai bên có thể sẽ nhanh chóng đạt được một thỏa thuận”, Yusuke Ishihara, nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Nghiên cứu Quốc phòng Nhật Bản, cho biết. Tuy nhiên, ông cho rằng Nhật Bản và Mỹ đang thận trọng trong các cuộc đàm phán ba bên với Philippines.
“Mối quan hệ của họ với Trung Quốc rất nhạy cảm. Bí quyết sẽ là khiến Philippines thoải mái bằng cách thảo luận cả các vấn đề kinh tế hoặc an ninh kinh tế thay vì chỉ bàn về quốc phòng”, ông Ishihara bình luận.
